Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

[p. 696]

Wat is waarheid? wat moet men vreezen? wat mag men nog hopen? Of de Omwenteling in Nederland, van 1813, onpartijdig beschouwd, in de daar van verwachte en tot hiertoe verkregene gevolgen. Te Amsterdam, bij P. den Hengst en Zoon. 1819. In gr. 8vo. 139 Bl. f 1-5-:

Het kan niet hebben gemist, of een boekje met zoo veel belovenden titel, al bij tijds aangekondigd, moet veel navraag en aftrek hebben ondergaan. En vóór, ja ook nog ná de uitgave, zullen welligt velen bij zich zelve gedacht hebben: wat is het ware doel? wat moet men vreezen? wat mag men hopen? ten aanzien van dit nieuw politiek-commerciëel geschrift. Doch wij mogen van den uitgever, in dit geval, geene bloote boekverkoopers-speculatie onderstellen. En de schrijver verzekert ons, dat hij, als een onafhankelijk man en handelaar, geene reden heeft, om het Gouvernement te vleijen, en op eenige wijze in deszelfs plans behulpzaam te zijn. Het oogmerk is dus zeker goed. Zoo genegen als de man is, om alles in de beste plooijen te leggen, en althans de Ministers, zoowel als den Koning, van alle blaam vrij te pleiten, zoo gunstig verdient hij zelf beoordeeld te worden, ten aanzien van de meening. Ja zelfs hebben wij al vermoed, of hij ook de anti-ministeriëele zijde, in zijn harte, even vurig voorstond als de bewuste briefschrijver en zijne vrienden, en of hij het slechts over eenen anderen boeg wendde, om de gewenschte kust te bereiken; volgens den regel, een goed woord vindt ligt eene goede plaats, de zachte, indringende, oud-Fransche welsprekendheid te hulp roepende: want, in de slotsommen, die hij als voorstellen ter verandering in de bestaande wetten levert, schijnt hij al zoo verre niet van het spoor, dat andere bestrijders van dezelve wenschten gevolgd te zien. Hoe dit echter zij, wij willen geenszins ontkennen, dat het stuk zeer wel geschreven is. In hetgene hij zegt, om de hevige ontevredenheid van sommigen neêr te zetten, is ook veel waars, misschien nog meer dan nieuws. Althans de meeste bedenkingen hoorden wij sedert lang in gezelschappen, door bedaarde en onpartijdige lieden, maken. Doch of het een en ander niet wat te hoog aangeslagen zij - b.v. de groote verwachtingen, algemeen

[p. 697]

van de omwenteling gekoesterd? Of ook de redenering, dat de Ministers nooit anders dan het beste konden bedoelen, volkomen menschkundig en overeenkomstig de uitspraak der geschiedenis is? Of zelfs de verschooning, voor Z.M. bijgebragt, dat Hij in de eerste aandoening meer zou beloofd hebben, dan hij naderhand houden kon, regt steek houdt? Deze zijn vragen, bij welke men misschien het hoofd zal schudden. In het algemeen schijnt de schrijver (indien namelijk onze boven geopperde stelling van slimme vermomming niet gegrond zij) tot diegene te behooren, welke uitermate bang voor nieuwe tweespalt en onrust in het land zijn. Het is zeker regt ezelachtig, zich tweemaal aan denzelfden steen te stooten; maar het is niet minder gevaarlijk, door Scylla te vermijden, Charybdis in de kaken te vallen. Eene Perzische alleenheersching en eene Atheensche volksregering zijn de twee uitersten, tusschenwelke wij, zoo mogelijk, moeten doorzellen. Welke van beide het ergste is, zij daargelaten; maar een bedaard en handeldrijvend volk in het bijzonder moet misschien nog eer voor doodstilte dan voor storm vreezen. Onze eigere vroegere geschiedenis, die van eene Republiek, is zeker zeer sactiezuchtig en vol onrust; maar ondertusschen gingen onze zaken niet kwalijk, en het land bleef rijk, tot dat - geene eigene woelingen zoo zeer, als vreemde uitmergeling, ons, slechts wat vroeger dan geheel Duitschland, trof. Andere uitwerkselen der reeds bestaande ontevredenheid niet dan in het algemeen gispende, voert hij die malle Rotterdamsche historie zelfs met name aan. Er is echter, naar onze wijze van zien, over dat geval reeds, gelijk men zegt, te veel water vuil gemaakt. De aanval is gewis af te keuren. Maar is hij het ook niet, die er zich aan blootstelde? Al vordert de handel meer kundigheden dan de landbouw, en brengt te gelijker tijd meer uitwendige beschaving, door veelvuldigen omgang met menschen, voort, daarom mogen alle kooplieden nog voor geene wijsgeeren en volkomen bezadigde, altijd billijke menschen gehouden worden, die de pligten der gastvrijheid en beleefdheid niet kunnen uit het oog verliezen. Doch .... turpe est doctori, cum culpa redarguit ipsum! geneesheer, genees u zelven, zoo het middel goed is! hooren wij ons toeroepen, en dus finis!

Het stukje verder ontleden, willen wij niet. Omtrent de voorgeslagene verbeteringen: elk heeft de zijne in het hoofd.

[p. 698]

Doch wie alles beredeneerd wil zien, die leze het duidelijk gestelde, kleine boeksken zelf.