Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

Henrici Caroli van der Boon Mesch Responsio ad Quaestionem Botanicam &c. &c. Of: Prijsverhandelingen over het verband tusschen het zamenstel en de gedaante der Planten, en over den invloed van het licht op de vorming van derzelver naaste bestanddeelen; bekroond door de Faculteit der Wis- en Natuurkunde te Leyden, 8 Febr. 1818.

Van hoogstbelangrijken inhoud zijn de twee prijsvragen, waarvan de beide welbewerkte antwoorden voor ons liggen. Zij zijn belangrijk, niet slechts omdat zij de bevordering eener wijsgeerige plantenkennis ten doel hebben, maar tevens als bijdragen tot die voortreffelijke wetenschap des levens, die, niettegenstaande de loffelijke proeven van verdienstelijke Natuuronderzoekers, nog steeds ontbreekt, en niet dan door de vereenigde pogingen van vele Geslachten, in den echten geest van waarneming werkzaam, kan worden daargesteld. Welkom is ons elke poging tot die grootsche onderneming; welkom waren ons daarom ook deze gewigtige vragen en des Schrijvers arbeid, door de beroemde voorstellers den prijs der eere waardig gekeurd. De eerste der gemelde vragen betreft het verband tusschen den bouw en de bewerktuiging der planten en haren uitwendigen vorm en gedaante, de tweede den invloed van het licht op de vorming van derzelver naaste bestanddeelen. De beantwoording van beide vragen

[p. 680]

is het onderwerp der beide bekroonde Verhandelingen, die zoo zeer verdienen algemeen bekend te zijn; en het is om dezelve allen Natuurkenners aan te bevelen, dat wij er een kort verslag van geven zullen, genoegzaam om het plan van behandeling en des Schrijvers bevoegdheid tot dezen arbeid te leeren kennen.

De eerste vraag is deze: welk is het verband tusschen het inwendig zamenstel der planten en haren uitwendigen vorm en gedaante? - Na eene uitvoerige ontleedkundige beschouwing der planten, waarbij tevens aan de verdiensten der voornaamste Schrijvers over dit onderwerp wordt hulde gedaan, toont de verdienstelijke Schrijver, hoe al de zamenstellende deelen der planten tot weinige gronddeelen herleid kunnen worden, uit welke al de verschillende werktuigen der planten ontstaan, en hoe alzoo ook de gedaanten der planten tot enkele hoofdvormen kunnen worden teruggebragt; terwijl beide bewerktuiging en vorm der planten zich door hunne eenvoudigheid van de bewerktuiging en vorm der dieren onderscheiden, waarvan hij de voornaamste reden met regt in het gemis der werktuigen van beweging en gevoel meent gevonden te hebben; welk gevoelen hij met voorbeelden uit het dierenrijk opheldert, die van zijne kunde ook in dit gedeelte der natuurkennis getuigenis dragen. Onder de voornaamste oorzaken van het verschil der planten telt onze Schrijver de standplaats, die zij in de natuur bekleeden, en hare wijze van bestaan, hare levenswijze; vandaar het verschil tusschen land- en waterplanten en die, welke koude of warme gewesten bewonen. Naarmate van al deze omstandigheden zijn zamenstel en gedaante gewijzigd. En hiermede komt de Schrijver tot het eigenlijk doel der vraag, namelijk het verband tusschen zamenstel en gedaante. Dat verband toont hij in de eerste plaats aan uit de overeenkomst der afgescheidene bestanddeelen en hunner genezende krachten bij planten van ééne soort, geslacht of klasse, welke eene overeenkomst van zamenstel aanduidt. Eene menigte voorbeelden wordt tot bewijs de-

[p. 681]

zer stelling aangevoerd, ook genomen uit die planten, welke, de overgangen van den eenen tot den anderen vorm daarstellende, eigenschappen en krachten bezitten, uit de vereeniging van beide zamengesteld en van gemengden aard. Eindelijk brengt de Schrijver eenige voorbeelden bij, om het verband tusschen zamenstel en gedaante te verklaren. Van de eenvoudigste vormen tot de meest zamengestelde opklimmende, toont hij, hoe elke verandering van zamenstel eenen anderen vorm doet geboren worden, en hoe, naar mate de struktuur meer is zamengesteld, ook de gedaante der planten in volkomene evenredigheid zamengestelder wordt, volgens eene vaste wet, niet alleen het geheel, maar ook allen deelen der planten voorgeschreven. En vooral dit laatste gedeelte getuigt van eenen geest, die in staat is de natuur waar te nemen en te verklaren; eene gave, aan weinigen geschonken, door weinigen naar waarde geschat.

De tweede Verhandeling beantwoordt de vraag over den invloed van het licht op de vorming van de naaste bestanddeelen der planten. Eenvoudig en duidelijk is de wijze, op welke de Schrijver dit belangrijk onderwerp behandelt. Hij stelt zich drie vragen voor, welker beantwoording in de drie Hoofdstukken, waarin deze Verhandeling verdeeld is, gegeven wordt. I. Hoe schijnt het licht op de planten te werken, en op welken grond kan men beweren, dat het invloed heeft op de vorming harer naaste bestanddeelen? II. Welk verschil bestaat er tusschen de naaste bestanddeelen der planten van die landstreken, welke in meerdere of mindere mate aan het vermogen van het licht zijn blootgesteld? III. Welk verschil bestaat er tusschen de naaste bestanddeelen van planten, in de schaduw en in volkomene duisternis levende? - In het eerste Hoofdst. beschouwt de Schrijver den invloed van het licht op alle ligchamen, en in het bijzonder op de planten en het plantenleven. Een ijverig voorstander der Dynamische leer, de eenige, op welke alle echte theoretische ken-

[p. 682]

nis der levende natuur kan gegrond zijn, toont de Schrijver aan, dat men het licht boven alles als levensprikel te beschouwen hebbe, bewijst, dat de planten prikkelbaarheid bezitten, en noemt het licht als een der voornaamste vermogens om die prikkelbaarheid op te wekken, hetgene hij door voorbeelden, genomen uit het leven der planten in het algemeen, en in het bijzonder uit den sterken invloed van den lichtprikkel op de verschillende afscheidingen, opheldert. Daar nu de naaste bestanddeelen der planten uit die afscheidingen geboren worden, zoo volgt van zelf, dat het licht den aard en de natuur dier naaste bestanddeelen grootstendeels bepaalt en wijzigt. - In het tweede Hoofdst. wordt onderzocht, welk aandeel het licht aan de wording dier bestanddeelen heeft, of welke derzelve door het licht gevormd worden. De beantwoording dier vrage laat de Schrijver aan de natuur zelve over, daar hij zich vergenoegt met eene aanwijzing van het verschil der naaste bestanddeelen van planten, onder verschillende luchtstreken levende, voornamelijk van die der bewoners van het Noorden en Zuiden, aan de meest verschillende mate van licht blootgesteld. - Eindelijk in het derde of laatste Hoofdst. staat hij stil bij de veranderingen, welke de naaste bestanddeelen dier planten ondergaan, welke in de schaduw en in volkomene duisternis leven; en hier deelt de Schrijver veelvuldige eigene waarnemingen en proeven bij die van anderen mede, welke ook hier voor zijnen echten geest van waarneming pleiten. Het geheel wordt besloten met eenige korte resultaten, uit het verhandelde afgeleid.

En hiermede eindigen wij ons verslag van twee Verhandelingen, die den Schrijver eene eervolle plaats onder de verdienstelijke Mannen onzes Vaderlands hebben waardig gemaakt. Wij doorlazen dezelve met te meer genoegen, daar de geest van den onsterfelijken brugmans er in ademt en leeft, en wij steeds met dankbare erkentenis ons eenen Man herinneren, die, bij het menigvuldige nut, door hem gesticht, ook daardoor

[p. 683]

den dank des Nageslachts verdient, dat hij zulke Leerlingen wist te vormen. Den Schrijver wenschen wij alle aanmoediging op de baan der eere, die hij zoo lofselijk is ingeslagen; terwijl wij verwachten mogen, dat hij, reeds viermalen als overwinnaar bekroond, lust en kracht zal gevoelen, om door grootere ondernemingen aan de uitbreiding der wetenschappen, tot eer van zich zelven, tot roem zijns Vaderlands en tot nut van allen, te arbeiden.