Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

Dissertatio sistens comparationem principiorum educationis apud Romanos et recentiores artis Paedagogicae Auctores, quam Ampliss. Philosophorum ordini in Academia Fridericiana Halensi et Vitebergensi consociata, pro summis in Philosophia honoribus rite consequendis, die VII Martii 1819. obtulit Auctor Petrus de Raadt, Antverpiensis. Halae Formis F. Grunerti, Fil. 8vo. maj. pp. 92.

Wij haasten ons met de aanmelding van dit Akademisch proefschrift, niet slechts omdat het de vrucht is der letteroefeningen van eenen jeugdigen Landgenoot, die zich tot Onderwijzer en Opvoeder vormt, en, om zich in deze moeijelijke kunst te volmaken, moeite noch kosten ontziet, en nu reeds, door dezen zijnen jeugdigen arbeid, den Nederlander grootelijks eere aandeed op eene buitenlandsche Hoogeschool, maar vooral om de innerlijke waarde van het opstel, hetwelk, in eenen goeden Latijnschen stijl, overvloedige bewij-

[p. 613]

zen draagt van welbesteden tijd, gezond oordeel, onpartijdig onderzoek, wezenlijke geleerdheid en noeste vlijt. Beteren Leidsman en Wegwijzer kon zich zekerlijk de Jongeling niet gekozen hebben, dan den beroemden aug. herm. niemeijer, wiens onderwijs en vriendschappelijken omgang hij, ook als huisgenoot, drie jaren aaneen genoot, en uit wiens school, welke hij niet onvoorbereid bezocht, hij nu te voorschijn treedt met grooten lof, de verwachting, die wij van hem moesten opvatten, geenszins te leur stellende, hetwelk deze zijne Verhandeling overvloedig bewijst. Dezelve is aan gezegden voortreffelijken Hoogleeraar opgedragen, terwijl zij te dier gelegenheid de overige beroemde Hoogleeraren dier schole geenszins vergeet.

De kundige Schrijver doet in zijne Verhandeling aan de Ouden ten volle regt, en houdt de vlijtige beoefening hunner schriften, ook in zijn vak, allezins noodig; maar hij is echter verre vervreemd van zoo dwaze vooringenomenheid met de Ouden, dat hij het goede en betere van lateren en van onzen tijd zou willen betwijfelen. Het doel van dit stuk is eene vergelijking van de beginselen der opvoeding bij het Romeinsche volk met de tegenwoordige bij ons; waarbij dan het oordeel over de meerdere voortreffelijkheid voor ieder gemakkelijk wordt. Eerst doet hij onderzoek naar het eindoogmerk, dat zich de Romein bij de opvoeding voorstelde; en, na aangewezen te hebben, dat men dit niet uit eene of andere plaats van dezen of genen Schrijver af kan doen, houdt hij voor algemeen erkend, dat men goede zeden in het algemeen als hun doeleinde houden kan. Hierop gaat hij over tot de vergelijking van sommige nieuwere Schrijvers; alvorens echter zeer juist doende opmerken het verschil, dat er is tusschen het grondbeginsel, principium summum (höchster Grundsatz) en het eindoogmerk, ultimus finis (Endzweck). Principium summum is de algemeene wet, die uit geene andere kan warden afgeleid, maar uit welke iedere andere regel, tot die wetenschap behoorende, oorspronkelijk is; en het finis ultimus is dat, waartoe geheel de wetenschap, en iedere regel, henen leidt. ‘Jam si summum alicujus disciplinae principium formula quadam exprimitur, duo haec contineat oportet: 1) ultimum, qui spectandus sit, finem; 2) viam, qua certissime eum finem consequi possimus.’ Eene onderscheiding, gelijk ieder voelt, van groot belang. Na

[p. 614]

aanwijzing van het verband der opvoedingswetenschap met de zedelijke wijsbegeerte, wordt nu het beginsel (principium summum) nagegaan, bij montanus, hobbes, mandeville en anderen; bij de Epicurische school, de Stoïsche wijsgeeren; voorts bij hutcheson, bij locke, rousseau, en eindelijk bij niemeijer, met hetwelk zich onze Schrijver vereenigt, en hetwelk hij dus uitdrukt: ‘cura ut omnes hominis vires ita excolas ut ultimum hominis finem, puram moralitatem, ab omni parte perfectissime consequi possis.’ - Het overige en grootere deel dezer Verhandeling beschouwt de bijzondere deelen der bedoelde opvoedingskunst of wetenschap. Om niet te uitvoerig te zijn, bij een stukje van kleinen omvang, maar zaakrijk, en dat ieder beoefenaar van het vak, die het Latijn verstaat, gaarne zelf zal lezen, willen wij de opschriften der paragraphen hier slechts opgeven: De educatione physica sic dicta. De artis gymnasticae definitione et partitione. De artibus aperariis, sive sordidis sic dictis. De cultura animi. De memoriae cultura. De educatione aesthetica sic dicta. De educatione morali negativa sic dicta. De educatione morali positiva sic dicta. Bij de behandeling van die alles vereenigt de Schrijver beknoptheid, duidelijkheid en eene genoegzame volledigheid. Ten slotte ontvangen wij een kort en onderhoudend verslag nopens de regeling en wijze van opvoeding bij de Romeinen, welke, gelijk algemeen bekend is, bij de Grieken ter school gingen: ‘Graecos,’ zegt de Schrijver te regt, ‘ut quaque in re, ita etiam in educatione, ita sunt imitati hujus aevi (serioris) Romani, ut fere unam eandemque haberent.’ Een bijvoegsel geeft nog eenig berigt aangaande den beroemden j.a. comenius, van 's mans eigene hand, hier overgenomen uit zijne Opera didactica omnia, en wel uit de Opdragt van zijne Schola ludus seu Encyclopaedia viva, cet. aan toenmalige Burgemeesteren van Amsterdam; welk werk thans bijzonder zeldzaam is.

Het kan niet anders, of deze schoone Verhandeling vestigt de aandacht van het letterkundig en vaderlandlievend publiek op den jeugdigen Geleerde, die allezins een waardig Zoon belooft van den, als Onderwijzer en Opvoeder, algemeen bekenden en geachten Vader, en zoowel het vroeger onderwijs van dezen, en van andere kundige mannen in Holland,

[p. 615]

als nu van den beroemden niemeijer, grootelijks eere doet; terwijl wij hopen, dat hij zijne verkregene kundigheden, die hij thans, gelijk wij vernemen, door eene paedagogische reis in Zwitserland en Frankrijk nog verder uitbreidt, voornamelijk ten nutte der vaderlandsche jeugd zal aanwenden, waartoe wij wenschen, dat het hem aan geene aanmoediging zal outbreken. Inderdaad het zou ons bevreemden en smarten, zoo hij te spoedig te rade werd, dezelve in Engeland te zoeken; zij kan hem immers ook in Holland niet ontbreken.