Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

Verhandeling over het Haarlemmer-Meer. Door Jonkheer Mr. J.C. Baron du Tour, Lid van de Ridderschap en van de Staten der Provincie Holland. In 's Gravenhage en te Amsterdam, bij de Gebroeders van Cleef. 1819. Voor rekening van den Auteur. In gr. 8vo. 90 Bl. f :-18-:

De Heer Baron du tour had, in dit stukje, ten oogmerk, om, daar heden ten dage aller aandacht op het droogmaken van het Haarlemmermeer gevestigd is, zijne gedachten over hetzelve, zoo wat deszelfs oorzaak en wording, als wat vroegere ontwerpen van deszelfs droogmaking betreft, te verzamelen, en, door derzelver gemeenmaking, degene, die thans in het deswege nieuw beraamd ontwerp belang stellen, in te lichten. Daartoe geeft hij dan eerst berigt wegens den staat van het gezegde Meer in het voorst der zestiende eeuw, deszelfs vergrooting van tijd tot tijd tot op 1643, toen leegwater het eerste ontwerp ter droogmaking voordroeg, en vervolgens tot op onzen tijd; en daarna handelt hij over deszelfs eersten oorsprong, welke het gevolg zal zijn der overstroomingen van den Rijn. Hieruit ziet men, dat de orde der voordragt niet zeer natuurlijk of geleidelijk is. Ook komen in het berigt, wegens het van tijd tot tijd toenemen der grootte van het Meer, duisterheden voor. Bij voorbeeld: in het jaar 1531 was het, volgens bl. 6, groot 6585 morgen, en in 1591 had het zich reeds tot 12,375 morgen uitgebreid. Van 1591 tot 1610 nam het nog meer in groot-

[p. 598]

te toe, en in 1647 had het reeds eene uitgestrektheid van 17,082 morgen verkregen. Hoe strookt dit met de opgaaf van bl. 2, volgens welke het, in 1643, toen leegwater zijn ontwerp van droogmaking schreef, reeds op 20,000 morgen berekend werd? Hoe strookt daarmede, volgens bl. 8, dat, nadat het in 1687 nog weder 1,018 morgen had ingezwolgen, het in 1739 en 1740 op 19,500 morgen, dus nog 500 morgen minder, dan leegwater het, omtrent eene eeuw vroeger, geschat had, berekend werd? Had leegwater zich dan een duizend morgen of vijf vergist? Wij weten het niet.

Nadat van de wording van het Meer gehandeld is, spreekt de Schrijver van de klagten, die over de vergrooting van hetzelve, op verscheidene tijden, werden ingebragt, en van hetgene men meende, dat tot deszelfs beteugeling konde gedaan worden. Dan komt er een verslag wegens deszelfs oevers, en daarop een onderzoek van deszelfs gronden. Nu zal de Schrijver overgaan tot het berigt wegens de plannen van voorziening, en wel I. van de uitwatering bij Katwijk, aan het Mallegat, in 1572, II. van de droogmaking van het Haarlemmermeer, volgens het plan van jan adriaansz leegwater, III. de droogmaking, ontworpen in 1742, door m. bolstra. Doch vooraf wordt nu nog gesproken van den invloed, dien de staat van het Meer op den algemeenen waterstaat van Rijnland heeft, van nieuwe klagten over de verwoestingen, die het Meer aanregtte, daaruit ontstane raadplegingen, proefnemingen, peilingen enz., die ten gevolge hadden, dat men tot het ontlasten van den Rijn bij Katwijk besloot. Nu volgt het berigt van het graven van het Mallegat, en deszelfs volgende verstopping, - van overwegingen, om het weder te openen, waarvan niets gekomen is, - van den naam van Nieuwen Vliet, die aan hetzelve gegeven is, - van het visschen in dien vliet, en van een kreupel dicht, op het verstoppen van het gat gemaakt. Verder wordt onderzocht, waarom

[p. 599]

dat plan mislukte enz., en gemeld, dat men in 1742 wederom plannen ontwierp wegens het maken van eene uitwatering bij Katwijk, - waarin die bestonden, en hoe zij de aanleiding geweest zijn tot het dadelijk uitvoeren van het ontwerp, dat onder lodewijk napoleon is tot stand gebragt, - waarom toen de droogmaking van het Meer niet tevens is ondernomen, en welke bedenkingen er tegen gemaakt zijn, enz. Thans keert de Schrijver tot de vroegere ontwerpen van droogmaking terug, en wel eerst tot dat van leegwater, aan welks beschrijving, meestal met 's mans eigene woorden, vijf en twintig bladzijden gespild worden. De Schrijver heeft (zegt hij) zich niet genoeg kunnen verwonderen over de naauwkeurigheid en oplettendheid, waarmede hij (leegwater) alles onderzocht en nagemeten heeft. Wij hebben ons, op verscheidene plaatsen, verwonderd over de duisterheid en onverstaanbaarheid van zijne schrijfwijze, en hadden den Heer du tour gaarne verschoond van de moeite, om, in weêrwil daarvan, zoo veel uit hem af te schrijven. Meerdere kortheid en klaarheid (gelooven wij) zou het gros der Lezeren, zoowel als ons, beter bevallen hebben, en wij hadden daarvoor gaarne eenige bladzijden van den oorspronkelijken Schrijver gemist. Doch het tegendeel geviel den Heere du tour beter, en daartegen valt niet te zeggen. - Zijn Ed. geeft ons nu eene toegift, door de mededeeling van een tweede plan van bedijking van het Meer, uitgevonden door jacob barthels veeris, welke niet beloofd was. Dit berigt is, naar eisch, kort gevat, en beslaat slechts ruim twee bladzijden. En nu volgt het ontwerp van m. bolstra, dat mede, in vijf of zes bladzijden, beknopt wordt opgegeven. - Na eene korte vergelijking der beschrevene ontwerpen, worden de daartegen ingebragte bedenkingen overwogen; en dan sluit het werkje, met de aankondiging der nu dadelijk voorgenomene droogmaking, door de Heeren röell, repelaer van driel en van lijnden van

[p. 600]

hemmen, en 's Konings voorloopige en voorwaardelijke goedkeuring daaraan gegeven, en met eene aanwijzing der voordeelen, uit de droogmaking te wachten, enz. - Wij doen gaarne hulde aan den ijver van den Heer Baron du tour, en zijn verre af, van aan Zijn H. Ed. alle bevoegdheid te ontzeggen, om over de onderwerpen te schrijven, welke hij doorgaans ter hand neemt; doch het doet ons waarlijk leed, dat wij telkens zijne overhaasting, zijn gebrek aan orde, zijn overbodig afschrijven van anderen, en zijne onnaauwkeurigheid ten aanzien van taal en stijl, moeten opmerken.