Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

Leerredenen over de Geschiedenis van Elias. Door Bernardus Verweij, Predikant in 's Gravenhage. IIde Deel. In 's Gravenhage, bij de Erven J. Allart. 1818. In gr. 8vo. 307 Bl. f 2-8-:

Wij hebben dit boekdeel al te lang laten liggen. De gereede ontschuldiging voor dergelijk iets is doorgaans het lieve toeval, dat, als een tegenstuk van den mantel der liefde, zoo menigmaal .... onze eigene naaktheid bedekken moet. Maar laat ons opregt zijn! Twee zeer verschillende omstandigheden verleiden den Recensent somtijds, om een werk te laten liggen: eerstelijk, wanneer hij het terstond met gretigheid ingezien en door-

[p. 591]

geloopen heeft, zonder zich den tijd te gunnen om bedachtzaam te lezen, te oordeelen, en op te schrijven, wat hij geoordeeld heeft; ten andere, als hij, hetzij al bij voorraad, hetzij na eene kleine monstering, huivert om het geheele boek te bestuderen. Het laatste is alligt ons geval bij Leerredenen, die, omdat ze meer kinderen van pligt dan van liefde zijn, maar inzonderheid omdat ze vervaardigd werden voor het gehoor en niet tot lektuur, althans naar onzen smaak, bij het laatste gebruik ook niet ligt voldoen. En dit zouden wij wel tot eene waarschuwing en proefsteen, vóór het uitgeven zijner sermoenen, aan elken Prediker willen in de handen geven, indien ons hier het oude ‘de gustibus non disputandum’ niet voor den geest kwam, en het daarenboven niet tamelijk vast stond, dat de uitgave van een stichtelijk geschrift reeds dadelijk verantwoord is, wanneer het eenen uitgever, en dus vermoedelijk ook koopers en lezers heeft gevonden.

De Heer verweij had in den tijd van onzen druk begonnen, de geschiedenis van Elias, in vervolgstoffen, op den kansel te behandelen, met dat bijzonder oogmerk en die gelukkige uitwerking, dat hij menig woord van troost en kracht, in die benarde omstandigheden, zeide, hetwelk men, zonder eene bijzondere aanleiding, anders niet zeggen mogt of zeggen durfde. De stichting, welke velen betuigden uit dezen arbeid te hebben geschept, deed hem vervolgens besluiten, om denzelven door den druk meer algemeen te maken. Dan, daarna viel de gezegende omwenteling in; en nu verviel het eigenlijke doel van de gedane keuze des onderwerps. De behandeling kwijnde dan ook eenen tijd lang; totdat de aansporing van velen den Prediker bewoog, de begonnene taak evenwel af te werken, maar de toepassingen alzoo te wijzigen, als de tijdsomstandigheden nu medebragten. Dit komt ons voor, van twee kwaden het minste gekozen; naar beste weten namelijk. Maar dat is altijd eene hagchelijke keuze, en valt heel ligt in de kategorie van..... doe wat gij wilt

[p. 592]

en het zal u berouwen. Althans, zoo veel wij ons herinneren, deed ons de eerste bundel, hoe die ook hier en daar aangevallen is, meer wél. Wij hielden ons daar aan het oogmerk, en, voor zoo ver dat bereikt was, had het stuk, zonder heel vele nevenbedenkingen, ons imprimatur, spargatur et legatur. Maar bij het tegenwoordige, tweede Deel zetten wij een' anderen bril op. De vraag is nu, of de oude en donkere geschiedenis, door verweij ter opheldering zoowel als aanwending uitgekozen, waarlijk nieuw of althans genoegzaam licht van hem ontvangt. Zoo niet, dan ware het ligt veiliger, dezelve niet op den kansel, vooral niet op de pers te brengen. Het komt ons, intusschen, voor, dat dit niet gemakkelijk is; dat er eene bijzondere studie toe vereischt wordt; dat de man, die dit gelukkig wil volbrengen, door het bestuderen der oudheid, het verzamelen van allerlei trekken uit geschied- en reisbeschrijvers, het vergelijken der Joodsche gebruiken en inrigtingen met die bij andere min beschaafde en inzonderheid Oostersche volken, eenen zekeren slag moet verkregen hebben, om veel ruws en vreemds voor ons in een zachter en natuurlijker daglicht te stellen. En dán zelfs wordt er veel helderheid van redenering gevorderd, om Jehovah en zijnen dienaar, in alle omstandigheden, op eene waardige wijze te doen kennen. Wij kunnen niet zeggen, te dezen opzigte ganschelijk bevredigd, wezenlijk vermaakt te zijn. De gewone opheldering van eene en andere duistere zijde wordt wel gegeven, en wij hebben tegen 's mans keus, bij verschil van gevoelens, zoo veel niet. Maar, zal een twijfelaar aan de Goddelijkheid van het Oude Verbond, die gemoedelijke bezwaren heeft omtrent den inhoud van deze en andere Bijbelsche geschiedenissen, nu, na het hooren of lezen van dezen bundel, voldaan, althans gunstiger gestemd zijn? Of zal hij misschien denken: ja, gij zegt wel iets; maar indien dit het beste is, wat er voor gezegd kan worden, dan beduidt het toch niet veel? Wij vreezen; en het zou ons

[p. 593]

niet moeijelijk vallen, gronden dezer vrees, in bijzonderheden, aan de hand te geven. Dan, daar de indruk van het geheel hier eigenlijk beslissen moet, willen wij onze bedenking naar enkele afgescheurde deelen liefst niet beoordeeld hebben.

Na de verklaring, zij de toepassing het voorwerp onzer overweging. Doch men vermoedt al terstond, dat deze hier niet zeer bijzonder kon uitvallen. Daartoe was de welaangename tijd verstreken. Het geschied en karakterkundige moge altijd veel belangrijks opleveren - behalve opregtheid, standvastigheid en moed, bij eene enkele zwaartillende bui, levert Elias niet veel, dat dagelijks voor een' ieder bruikbaar is. Het gebruik ter stichting, van deze stoffen gemaakt, bestaat dan ook meestal in verschillende, meer of min gewone, lessen of wenken, die op zich zelve goed, somtijds zelfs fraai en treffend zijn, maar toch die krachtige, beslissende werking niet doen, welke men gaarne ondervindt.

De gedachte, om, bij wijze van slot, eene vergelijking tusschen Elias en Joannes den Dooper te ontwerpen, heeft iets geestigs in zich. Doch de wijze, waarop zij wordt uitgevoerd, heeft onze gunstige vooringenomenheid niet geheel bevestigd. Er komt, naar onze meening, te veel in voor, dat hier, althans zoo, niet behoort. Elias en niet Joannes moet de hoofdpersoon blijven: zijn karakter, zijne waarde, zijn geest en kracht, door de eeuwen vereerd, behoorde deze behandeling van 's mans geschiedenis te besluiten.

Voorts is er in den stijl, in sommige geliefkoosde wendingen en woorden, in het herhaal gewag maken van de groote wereld, en dergelijke meer, wel iets, dat ons niet bevalt. Doch, elk heeft zijne manier. De Heer verweij heeft ook de zijne, die over het geheel prijsselijk, stichtelijk en van goeden smaak is; gelijk ook zijne denkwijze overal kenmerken draagt van liberaal en tevens regt Christelijk te zijn: zoodat wij hem gaarne met lof plaatsen onder de, God dank! niet meer

[p. 594]

zeldzame Geestelijken, welke een Schrijver van de vorige eeuw Raisonnabele Biblianen noemt.