Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

Antwoord op de epicrisis van den heer E. Epkema, voorkomende in den Recensent ook der Recensenten, XIIde deel, no. V. bl. 177. antikritiek.

De Heer epkema heeft er geweldig tegen, dat door ons critiques gemaakt worden, waar dezelve volstrekt niet passen. En wij hadden gedacht, dat de critiques van epkema op twee plaatsen van ovidius zeer ongelukkig waren. - Dat de der zake kundigen oordeelen! -

Ovid. III. Am. 9. zegt:

Quum rapiant mala fata bonos, (ignoscite fasso)

Sollicitor nullos esse putare Deos.

Vive pius; moriere pius. Cole sacra; colentem

Mors tamen a templis in cava busta trahet.

Carminibus confide bonis. Jacet ecce Tibullus.

Vix manet e tanto parva quod urna capit.

Het blijkt uit den zamenhang van alles, uit den geest der Romeinsche taal en die der poëzij, dat de meening deze is: Vive pius; tu, homo pius, cum pietate tua, tamen moriere Pius wordt bij moriere herhaald in eene ironisch-medelijdende beteekenis. Het zijn twee stellingen: vive pius, en cole sacra - twee tegenstellingen: moriere pius, en mors colentem trahet.

Epkema zegt, dat deze plaats, zoo als zij daar staat, zeer veel van den monnikendeun heeft: Leef vroom, en gij zult vroom sterven.

Bestaat nu die monnikendeun in het mechanismus van het vers? Dan heeft de Heer epkema weinig poëtisch gehoor. Bestaat die deun in den zin van het vers? Dan ligt de schuld hiervan in de verkeerde vertaling van epkema. En hoe pius cole sacra eene tegenstelling zijn kan van vive pius, en

[p. 407]

colentem mors trahet van moriere, gelijk epkema beweert, begrijpen wij niet.

Maar, zegt epkema, de groote valckenaer heeft, ad Eurip. Hippol. p. 311, de plaats van ovidius reeds zoo geïnterpungeerd; en hij wil liever met valckenaer dwalen, dan met eenig Recensent harrewarren en twisten.

Wij zouden liever met ieder mensch, Recensent of geen Recensent, de waarheid willen spreken, dan met valckenaer dwalen. Het was ons ontgaan, en epkema te voren zeker ook, dat valckenaer ook gelezen had pius cole sacra, (schoon wij de Acta Lit. Ultr. niet bij de hand hebben;) maar als epkema zich door het gezag van valckenaer wil dekken, stellen wij daar tegen over het gezag van n. heinsius; en dan geldt heinsius in het vak van Latijnsche Kritiek even zoo veel meer, als valckenaer meer geldt dan heinsius in het vak der Grieksche Kritiek. Indien nu dit vers, met de door ons verdedigde interpunctie, een monnikendeun was, konde het onmogelijk het fijn gehoor en gevoel van n. heinsius ontgaan zijn, om nu nog niet van burman te spreken. Wij ontkennen niet, en hebben dat ook niet ontkend, dat pius cole sacra goed Latijn is; maar pius staat dan in dit geval zonder kracht, en de ironie, welke vermeerderd wordt door de herhaling van pius bij moriere, wordt zwak.

Wij komen tot de andere plaats, in de Metam. II. 823. Aglauros, op den drempel zittende, wordt door Mercurius in een steenen beeld veranderd.

- illi

Surgere conanti partes, quascumque sedendo
Flectimus, ignava nequeunt gravitate moveri.
Illa quidem recto pugnat se attollere trunco:
Sed genuum junctura riget, frigusque per ungues
Labitur; et pallent amisso sanguine venae.
Utque malum late solet immedicabile cancer
Serpere, et illaesas vitiatis addere partes;
Sic letalis hyems paullatim in pectora venit,
Vitalesque vias et respiramina clausit.

Aglauros wilde opstaan, maar gevoelde zulk eene zware loomheid in die leden, welke wij dan buigen moeten, dat ze dezelve niet konde bewegen. Toen trachtte zij met alle magt zich regt op te heffen; maar de knien zijn verstijfd, en de koude komt haar door de nagels aan; de aderen zijn bleek, door het verliezen van het bloed. En gelijk de kanker voortkruipt, zoo gaat die zelfde doodelijke koude allengskens voort tot de borst enz. - Wij zien hier niets onnatuurlijks in. De koude, welke het bloed en de eêlste deelen van het ligchaam moest aantasten, komt natuurlijk door de nagelen het eerst aan, gelijk wij door voorbeelden uit de Ouden getoond hebben. N. heinsius verwerpt de lezing van een Handschrift per artus, en haalt lucret. III. 527. aan:

[p. 408]

 

In pedibus primum digitos livescere et ungues,

 

Inde pedes et crura mori: post inde per artus

 

Ire alios tractim gelidi vestigia leti.

Alwaar lucretius zegt, dat de ziekte aan de nagels van de teenen begon. Welke plaats voor 't overige niets gemeens heeft met die van ovidius, dan in zoo verre de uiterste deelen, de ungues pedum in dit geval, eerst aangetast werden. Gelijk ook de plaats van ovid. II. Metam. 353. niets bewijst, dan dat het gaan van den bast om het lijf van eene der zusters van Phaëton daar zeer natuurlijk te pas komt.

Maar laten wij nu zien, welke verklaring epkema aan ovidius geeft, lezende namelijk inguen voor ungues: ‘Aglauros, die op den drempel zat, kon, toen zij wilde opstaan, de onderste deelen des ligchaams, wegens de versteening, die van beneden af was begonnen, niet meer bewegen. Zij poogde zich wel op te beuren, maar de knieschijf was reeds koud (versteend), en de koude (de versteening) daalde af langs de dijen, liezen en het onderlijf (die lager waren dan de knie), en verspreidde zich, gelijk de kanker, vervolgens naar de borst, keel en spraakdeelen. - Voor ungues was hier geene plaats.’ En boven: ‘Ongelukkiger en gebrekkelijker verklaring, dan Recensent geeft, kon er zeker nooit gegeven worden.’ Nu, zoo denken wij tot nog toe ook over de emendatie en de verklaring van epkema. Om van andere daarin voorkomende sprongen niet te spreken, wordt het pallent amisso sanguine venae vergeten, welke venae hier, volgens onze verklaring, in nadere en betere betrekking tot de ungues staan.

Dat wij in de Letteroeff. eenige voorbeelden hebben aangehaald over de uiterste ligchaamsdeelen, bijzonder de nagels, welke het eerst door de koude bevangen worden, noemt epkema een zweem van geleerdheid. Maar met dien zweem kan een onbekend Recensent immers niets bedoelen. Doch wanneer men kritische aanmerkingen in een Schoolboek plaatst, gelijk epkema in zijne uitgave van den Griekschen gedike gedaan heeft, en wel zulke aanmerkingen, welke getuigen van het geringe oordeel des Schrijvers, dan heeft dat den zweem, om bij oppervlakkige geleerden voor een Criticus te willen doorgaan.

Voor 't overige stellen wij den Heere epkema het volgende voor: Laat zijn Ed. het oordeel van zes bekwame Letterkundigen over de twee plaatsen in kwestie inwinnen, en den uitslag daarvan bekend maken. Indien drie van de zes voor het gevoelen van epkema zijn, en hun gevoelen met hunne namen onderteekenen, zal ik openlijk belijden, dat ik gedwaald heb.

De Schrijver van de Recensie over scheller's Aanleiding enz. in No. III. voor 1819. der Vaderl. Letteroeff. bladz. 133-136.