Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

[p. 367]

E.A. Borgeri Disputatio de historia pragmatica. Editio altera. Accedit Oratio de historiae doctore, Providentiae Divinae administro. Hagae comitum, apud Viduam J. Allart et Soc. 1818. 8vo. maj. VIII et 120 pagg. f 2-:-:

Met de vereenigde uitgave der twee in den titel opgegevene stukken heeft de Heer borger aan velen eenen aangenamen dienst bewezen. Het eerste is zijne, door de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem in den jare 1815 bekroonde Prijsverhandeling; het andere zijne Intreêrede, bij gelegenheid van den overgang uit de theologische tot de litterarische Faculteit te Leiden den 27 Sept. 1817 gehouden, over den Leeraar der Geschiedenis, beschouwd als een Dienaar der Goddelijke Voorzienigheid. De Verhandeling was reeds in het eerste Deel der Letter- en Oudheidkundige Verhandelingen van de bovengenoemde Maatschappij gedrukt. De Redevoering heeft hare natuurlijke plaats in de Jaarboeken der Leidsche Hoogeschool, over 1817-18. Dan, behalve dat niet ieder, die beide zou begeeren te hebben, in de gelegenheid is, om beide die groote werken te krijgen of zich aan te schaffen, zullen ook zij, die zich in die gelegenheid bevinden, gaarne die twee stukken bijeen hebben, welke uit hoofde van hun onderwerp in eene belangrijke betrekking tot elkander staan, en wier afzonderlijke uitgaaf zich, zelfs door den ongemeen fraaijen druk, op de uitlokkendste wijze aanbeveelt.

Van de Verhandeling, welke de eerste plaats beslaat, behoeven wij niets te zeggen, dewijl er in ons Maandschrift over 1817 alreeds verslag van gedaan is. Ook zullen wij ons niet ophouden met de lezenswaardige Voorrede, welke gedeeltelijk, en voor zoo verre de Verhandeling betreft, nieuw is; zijnde overigens eene herhaling van de Voorrede bij de uitgaaf der Redevoering in

[p. 368]

de Akademische Jaarboeken. Wij bepalen ons derhalve alleen tot de Redevoering zelve. Derzelver titel heeft iets oorspronkelijks en iets vreemds en zonderlings, hetwelk de nieuwsgierigheid uitlokt. Wij hebben dien, letterlijk vertaald, boven opgegeven, en meenen denzelven juist uitgedrukt te hebben. De Redenaar heeft willen zeggen: dat er eene Goddelijke Voorzienigheid is; en dat, hoe dezelve zij, wat zij bedoele, en naar welke wetten en verordeningen zij het menschdom besture, dit alles het best en duidelijkst door den Leeraar der Geschiedenis verklaard wordt. De Redenaar had ook het woord prediker, verkondiger tot den titel kunnen gebruiken; en dit ware gewoner en algemeen duidelijker geweest: maar hij verkoos het woord dienaar, omdat diodorus siculus het in 't begin zijner Historiën gebezigd heeft. Het komt aldaar in dezen zin voor: dat de Geschiedschrijvers al hun best gedaan hebben, om de menschen, die, hoe zeer door de banden der natuur aan elkander verbonden, door tijden en plaatsen van elkander afgescheiden zijn, tot eene en dezelfde gelijkvormigheid van natuur terug te brengen, even alsof zij zekere dienaars der Goddelijke Voorzienigheid, dat is, hare medehelpers of plaatsbekleeders waren. Deze verhevene en schoonklinkende benaming gebruikt nu onze Redenaar op zijne wijze. - Wat de keus der stof zelve, door dezen titel aangeduid, betreft; wij kunnen niet anders, dan dezelve volkomen billijken in iemand, die, tot de Godgeleerde Faculteit behoord hebbende, het behandelen van een der hoofdvakken van het Letterkundig onderwijs, hetwelk hij openlijk aanvaardde, uit een godsdienstig oogpunt heeft willen beschouwen, en dus zijne oude standplaats, bij die gelegenheid, openlijk, als 't ware, vereerd heeft. Intusschen hebben wij in deze Redevoering, die van het begin tot het einde getuigt, hoe uitmuntend de man ook tot zijnen nieuwen leerstoel geschikt is, slechts een gedeelte van hetgeen de titel belooft; namelijk, dat er een Goddelijk bestuur is over de menschelijke zaken; en schoon hij deze al-

[p. 369]

gemeen erkende en dikwerf behandelde waarheid op eene nieuwe en treffende wijze beschouwt, als gegrond op den natuurlijken aanleg der menschen, is het echter zeer te bejammeren, dat hij het voornaamste gedeelte, over de pligten van een' Leeraar der Geschiedenis, om dat Goddelijk bestuur op te merken en aan te toonen, niet tevens opzettelijk behandeld hebbe. Waarom heeft zijn Hooggel. dan niet liever wat korter van zichzelven gesproken in zijne inleiding, hoe schoon en gepast die uitweiding ook zijn moge? Waarom niet liever vele denkbeelden wat minder uitvoerig ontwikkeld, of in het tweede gedeelte met de noodige veranderingen ingevlochten? In het eerst was het, blijkens de Voorrede, bl. VII, 's mans voornemen, de Redevoering bij de uitgave volledig te maken: dan, de werkzaamheden van zijnen nieuwen post lieten hem hiertoe geen' tijd over, en zoo ook zou de Redevoering te groot geworden zijn. Wij wenschen, dat hij, op zijne beurt de Rectorale waardigheid bekleedende, bij het nederleggen derzelve zijne taak volvoere. Moeijelijk, zeer moeijelijk is dezelve voorzeker; daar het bestuur der Goddelijke Voorzienigheid over volken en menschen veel duisters en raadselachtigs heeft, en het geenen sterveling vergund is, alle derzelver wegen en oogmerken te doorgronden en te beoordeelen. Dan, wat hierin de pligt zij van eenen Leeraar der Geschiedenis, en in hoe verre hij denzelven kunne en moge uitoefenen; deze gewigtige vraag zouden wij gaarne behandeld zien van iemand, die tevens een opgeklaard Godgeleerde en een wijsgeerig Letterkundige is, - van eenen man, met één woord, als borger.