Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

Wilhelmina Noordkerk, eene Geschiedenis ter aanprijzing van oud-vaderlandsche Zeden, voor Nederlandsche Vrouwen en Meisjes, door Fenna Mastenbroek. Met Platen. Te Haarlem, bij F. Bohn. 1818. In gr. 8vo. IV en 334 Bl. f 3-12-:

Bij den hoogen bloei der Dichtkunst in ons Vaderland ontbreekt het ons ook geenszins aan goede geschriften in Proza. De vloed, echter, van vertaalde Romans werkt misschien nergens nadeeliger, dan in dat bepaalde vak; en zelfs de werken van eenen loosjes, en den Schrijver des Rings van Gyges wedergevonden, zijn, bij al derzelver verdienste van oorspronkelijkheid en schildering van vaderlandsche zeden, nu en

[p. 309]

dan toch wat te uitvoerig geteekend. Doch in fenna mastenbroek vinden wij een Model, hetwelk, in eenen anderen vorm, onze beide klassieke Romanschrijfsters eenigermate op zijde streeft. Wilhelmina Noordkerk is, onzes inziens, tot nu toe haar beste voortbrengsel, en overtreft hare Verhalen in meer dan één opzigt. Het kenmerkt zich voornamelijk door drie eigenschappen, die in den Romanschrijver bovenal vereischt worden: natuurlijke eenvoudigheid, waarschijnlijkheid, zedelijkheid.

1. Tegen de eerste dier eigenschappen zondigt men vooral in Duitschland - de stapel van ruwe stoffen voor de Hollandsche vertaalfabrijk - soms geweldig. Wij vertrouwen, dat, van de tien Hollandsche meisjes acht, zelfs bij eene beschaafde opvoeding, al de tijdig of ontijdig opgedischte geleerdheid niet verstaan, waarvan de Duitsche Romans vol zijn; terwijl de Schrijver of Schrijfster dikwijls zoo hoog in de wolken en starren vliegt, dat men elk oogenblik vreest, hem of haar den hals te zien breken. Trouwens, in die wolken of starren moet hij ook zijne helden zoeken; want hier op aarde zijn ze niet. Die hooge woorden en fiere daden, en omzwervingen over 't rond der aarde zonder een' duit in den zak, hooren bij Sylphen en Elfen, en zoo als alle die andere Heeren en Dames uit de lucht mogen heeten, niet bij eervoudige aardbewoners te huis. En dit willen wij Nederlanders toch nog zijn, op het gevaar af van voor onaesthetische, prozaïsche, platte Realisten te worden uitgescholden. (Wij meenen toch ook, dat de lieve Louize van Duitschlands Puikdichter voss en göthe's Herman en Dorothea ook zoo wat tot die soort behooren.) Deze natuurlijkheid van schildering nu, die ons elk oogenblik welbekende, menschelijke karakters vertoont, niet naar een bovenmenschelijk Ideaal, maar naar de wezenlijke wereld - naar de Hollandsche wereld - geteekend, is vooral in Wilhelmina Noordkerk te bespeuren. Vader Westerveld en de Advocaat Noordkerk zijn Hollanders van den echten ouden stempel, en het portret van Wilhelmina telt gewis, zoo als dat van Koosje de Wit en haar broeder, Geertruida Oostdijk en der beide Sanders (vader en zoon) onder ons nog menig origineel. Mogten de Louize's, Moorberg's en de Rensburgen zeldzamer zijn, dan wij vreezen dat het geval is! Maar ook zóó dienen zij ter waarschuwing - indien jonge Dames van dat slag nog

[p. 310]

Hollandsch lezen, en niet zeggen, zoo als wij wel eens gehoord hebben, ‘dat het haer spijt, maer dat zij de tael niet genoegzaem verstaen.’ Ook de toon is overal die der ongedwongene, maar beschaafde, gezellige verkeering, vrij van gezochte hoogdravendheid zoo wel, als van gemaakte kinderachtigheid, met jij en jouw en alle die lieve woordjes meer, die ultra-familiariteit, waarmede eenige Romanschrijvers, alsof het aardigheid ware, hun gebrek aan geest willen bedekken.

2. Waarschijnlijkheid. Deze missen wij bij onze Duitsche naburen al zeer dikwijls, en bij onze Engelsche overburen ook nog wel eens. Bij genen moeten het altijd tooneel-coupen, geforceerde herkenningen zijn, die de saus aan den, anders veelal smakeloozen, Roman bijzetten; bij dezen deugt het veeltijds niet, zoo geen spook of een monnik, dien eindelijk per slot de Duivel haalt, ons doet beven. Van dit alles niets bij dezen eenvoudigen, huisselijken Roman, waarin alle de lotwisselingen even zoo in de natuur liggen, als de karakters, waarin de geschiedenis onzer ellenden tijdens de Fransche tirannij zeer ongedwongen wordt ingelascht, wier einde ook de ontknooping aan het verhaal geeft. Wij bewonderen ook daarin de menschkundige Schrijfster, dat zij, wel is waar, de twee lieve paartjes gelukkig maakt, (wie? dat moet de Lezer in het boek zelve nalezen; wij willen zijne nieuwsgierigheid niet vooraf bevredigen) maar door zeer natuurlijke, dagelijks voorkomende middelen, en daarentegen het ondeugende paar niet doodarm laat worden - de gewone poëtische regtvaardigheid onzer Romanschrijvers, die geen grooter ramp dan eene platte beurs schijnen te kennen - maar neen! hen juist diep ongelukkig maakt door eene welgeslaagde chicane, door, volgens de hoogloffelijke Fransche wetten, een' vader naar Regten te plunderen, en de gevolgen hunner ondeugd, bij overvloed, in het gemis van inwendigen en huisselijken vrede doet ondervinden. En dit brengt ons tot het derde punt, waarin Wilhelmina Noordkerk uitmunt.

3. Zedelijkheid. De zeden worden in dit boek zoo voortreffelijk bewaard, dat iedere moeder - het motto van vele Fransche Romans, al zijn zij ook nog zoo dubbelzinnig - hier in waarheid de lezing daarvan aan hare dochter kan aanbevelen. Geene uitdrukking komt er in voor, die

[p. 311]

eenigermate tegen reine godsvrucht, deugd en pligtsbetrachting strijdt, of der jeugd denkbeelden in het hoofd zet, die het verwarren en aan 't dwalen helpen. Integendeel: men waarschuwt tegen het groote nadeel van vele Romans, die de meisjes zonder medeweten der moeders lezen; (ach, waren alle moeders maria's!) men toont aan, dat de dochters niet altijd gelijk hebben in de keus van een' echtgenoot ten spijt der ouders; men wraakt de ligtzinnigheid van vele modepopjes; vooral - en hierdoor treedt Wilhelmina in de rij der Lijnslagers en Buismans - boezemt men afkeer in van vreemde zeden, en doet ten krachtigste de eer beseffen van een echt Hollandsch meisje te zijn. (Eene eer, die menige Dame du ton zeer paradox zal voorkomen.) Den eigenaardigen voortgang van ligtzinnigheid tot bedrog der ouderen schildert de edele Schrijfster voortreffelijk, en voegt er eene treffende waarschuwing bij, die plaatsgebrek alleen ons verbiedt over te nemen. (Bl. 208.)

Eindelijk bezit dit boek de verdienste van zeer onderhoudend te zijn; eene verdienste, waartoe deszelfs kortheid niet weinig bijdraagt. Wij zeiden het reeds in den aanvang dezer beoordeeling: onze Hollandsche Romanschrijvers zondigen doorgaans door het tegenovergestelde; een gebrek, waarvan men zelfs onze twee groote Schrijfsters in den Willem Levend niet geheel kan vrijpleiten, en 't welk misschien aan eene verkeerde nabootsing van richardson te wijten is. Dáárom misschien worden de verhalen van lafontaine en andere Duitsche Schrijvers - aan welke wij echter ook geene andere verdiensten willen betwisten - zoo gretig gelezen, dewijl men een of twee Deelen gereedelijk overzien kan, terwijl men tegen vier, vijf, zes, acht Deelen met reden opziet. Het menschelijk leven is te kort, er is te veel te leeren en te doen, dan dat men van den kostbaren tijd zulk een aanzienlijk gedeelte, als er ter lecture van zulke eindelooze werken vereischt wordt, zou kunnen afzonderen. En dat men, meer beknopt schrijvende, daarom toch de behoorlijke ontwikkeling aan de gebeurtenissen kan geven, dit blijkt uit dezen Roman, waarvan het beloop wel eenvoudig en waarschijnlijk, maar geenszins eentoonig, droog of onbelangrijk is.

Na zoo veel goeds gezegd te hebben, willen wij geen' bril opzetten, om naar gebreken te zoeken. Integendeel be-

[p. 312]

velen wij het boek aan alle meisjes, die nog Nederlandsch denken en lezen, aan alle moeders, zelfs aan jongelingen, ten sterkste aan: het lezen van hetzelve zal niemand - indien de ondervinding ons niet bedriege - over verlorene oogenblikken doen klagen. Zoo beleeft dan ook deze Roman veelligt, niet in schijn, gelijk wel eens gebeurt, maar inderdaad een' tweeden druk, dien hij boven zoo vele andere verdient.