Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

Beschouwing van den tegenwoordigen toestand van Drenthe, in gemeenzame Brieven. Te Amsterdam, bij J. van der Hey. 1818. In gr. 8vo. 136 Bl. f 1-5-:
Brieven aan eenen Vriend in Holland, over de onlangs uitgegevene Beschouwing van den tegenwoordigen toestand van Drenthe. Door een Inwoner dier Provincie. Te Groningen, bij W. Zuidema. 1818. In gr. 8vo. 40 Bl. f:-6-:

De schrijver van N^o. 1. geeft, in zijnen eersten brief, eene topographische schets van het landschap Drenthe, en in den tweeden een berigt wegens den staat van deszelfs landbouw, als voor zeer vele uitbreiding vatbaar, dewijl slechts een achtste van deszelfs grond onder cultuur gebragt is, mitsgaders wegens hetgeen deszelfs uitbreiding bemoeijelijkt. In den derden brief spreekt hij over de veenen, en hetgeen vereischt zou worden, om die algemeener te doen ontginnen, en vervolgens

[p. 290]

over de fabrijken, trafijken en den handel. De Drentsche waterstaat en de publieke wegen maken de onderwerpen van den vierden brief uit. De vijfde handelt over de godshuizen, het armenwezen en de gevangenissen. De zesde over het schoolwezen, deszelfs allerellendigsten staat vóór nog slechts twaalf jaren, en de tegenwoordige uitmuntende verbetering. In den zevenden geeft de schrijver op, wat, naar het oordeel van deskundigen, vereischt zou worden, om dit gewest regt tot welvaart en bloei te brengen, en wat er tot hiertoe gebrekkig is; bij welke gelegenheid hij breedvoerig spreekt van de hoofdplaats Assen. De achtste brief onderhoudt ons over het karakter, de zeden en de leefwijze der Drenthenaren. De negende onderzoekt, welke partij van deze provincie zou te trekken zijn voor de Maatschappij van Weldadigheid, tot het aanleggen van koloniën. De tiende, eindelijk, behelst landbouwkundige bijzonderheden, welke wel hier en daar op Drenthe worden toegepast, maar, over het geheel, van algemeener aard zijn, dan dat men die juist hier zou verwacht hebben. - De schrijver heeft, volgens zijn kort voorberigt, geoordeeld, met de uitgaaf dezer brieven, het publiek geen ondienst te zullen doen, daar zij strekken konden, om hetzelve met een land bekend te maken, hetwelk, tot nog toe, weinig de aandacht heeft mogen wekken, maar dezelve thans, vooral met betrekking tot de groote bedoelingen der Maatschappij van Weldadigheid, overwaardig is. Hij verklaart, dat hij zich niet heeft voorgesteld eene beschrijving van het landschap te geven, maar alleen waarnemingen mede te deelen, die welligt tot iets bruikbaars kunnen dienen. Voorts behoort hij in Drenthe niet te huis, maar heeft, zich eenigen tijd daar onthoudende, de stof voor zijne brieven verzameld, welke hij daarom erkent, dat, niet dan in te vele opzigten, oppervlakkige en gebrekkige narigten zullen behelzen, waarvoor hij verschooning verzoekt, enz. Een schrijver, die zoo bescheiden spreekt, en evenwel geen prulschrift levert, maar over

[p. 291]

het geheel voldoet aan hetgeen hij deed verwachten, wiens goed oogmerk overal doorstraalt, die zich allerwegen als een man van een geoefend en door gezonde wijsbegeerte verlicht verstand voordoet, en voor een beschaafd publiek ongemeen wél de pen voert, - zulk een schrijver, die ons daarenboven nog bekend maakt met veel, hetgeen wij niet weten, en wiens geschrift aanleidelijk kan worden tot het stichten van veel goeds, - zulk een schrijver, nog eens, verdient, naar ons oordeel, dank, en mag, wegens de door hem begane misslagen, zoo zij niet blijken moedwillig en met een kwaad doel begaan te zijn, eene bescheidene beoordeeling eischen.

De schrijver van No. 2. heeft het anders ingezien. Immers hij behandelt dien van N^o. 1. zeer onbescheiden. Hij zelf is, zegt hij, een inwoner van Drenthe. Geen wonder dan, dat hij omtrent sommige bijzonderheden beter onderrigt is, dan de man, tegen wien hij de pen heeft opgevat. Geen wonder, dat hij een aantal misslagen heeft opgemerkt, welke de ander zelf ondersteld had, dat hij zou begaan. Had hij hem die nu beleefd onder het oog gebragt, hij zou, en bij den schrijver, en bij het publiek, eere en dank behaald hebben, omdat hij dit deel onzer landbeschrijving tot meerdere volkomenheid had helpen brengen: thans kunnen hem zijne meesterachtige en verwaande schrijfwijze, en zijn onbescheid en veelvuldige misduiding van des schrijvers gezegden, niet dan tot schande verstrekken. Zijne chicanes daarenboven, de beuzelachtigheid van velen zijner aanmerkingen, en de kwaadaardigheid van eene menigte anderen, verwekken, bij elken edelmoedigen, wrevel. Volgens hem, heeft de schrijver, onder anderen, veel te laag gesproken van de Drentsche beschaafdheid en letterkunde (en vermoedelijk hinc illae lacrumae!) Doch, als men de beschaafdheid der genen, die in Drenthe de letteren beoefenen, naar die van dezen schrijver schatten moest, zou men ze zeker niet dan naar eene lage schaal kunnen berekenen.