|
| |
Reis om (rondom) de Wereld, in de jaren 1806-1812, door Archibald Campbell. Te Amsterdam, bij J.C. van Kesteren. 1818. In gr. 8vo. X en 180 Bl. f 2-:-:
De titel van Reis rondom de Wereld moet den Lezer niet misleiden, zoodat hij aan eene opzettelijk daartoe uitgeruste onderneming zou denken. Het zijn eenvoudig de lotgevallen van eenen Engelschen matroos, te Canton van zijn schip gedeserteerd, en door eenen Amerikaan in dienst genomen, met wiens bodem hij op een der eilanden van Russisch-Amerika schipbreuk lijdt, wel in het eerst op een dier eilanden een vriendelijk onthaal vindt, doch naderhand, te Alexandrië op Kodjak aangekomen, terugkeert, om de goederen uit het gestrande schip te halen, aldaar andermaal schipbreuk lijdt met de boot, (te midden des winters op 55 gr. Noorderbreedte) en ongehoorde rampen uitstaat, die hem op het verlies zijner beide beenen te staan komen; vervolgens oversteekt naar de Sandwich-eilanden, alwaar hij zich eenigen tijd met der woon ophoudt, en daarna over Brazilië naar Engeland terugkeert, alwaar dit verhaal zijner reizen, door iemand, die, hem bij het kommerlijk beroep van straatmuzikant, of liever vedelaar op
| |
| |
de stoombooten der Clyde, aantreffende, hem hetzelve afvroeg, met het menschlievend oogmerk werd uitgegeven, om den bekrompen' toestand des ongelukkigen mans een weinig te verbeteren. - Men denke echter niet, dat hier niets van belang, dan de lotgevallen des hoofdpersoons, zou voorkomen. Wij vinden er gewigtige bijdragen in tot de kennis der naburige eilanden van Kodjak in Russisch-Amerika, (de Vossen-eilanden) en vooral eene zeer belangrijke beschrijving der Sandwich-eilanden, de ontdekking en het graf van cook, en naderhand door den zeer merkwaardigen inlandschen Vorst tamaahmah tot eene zekere hoogte van beschaving gebragt, die met den tijd deze eilanden tot het middelpunt van den handel tusschen Azië en Amerika kan opvoeren. Campbell heeft namelijk, boven andere Reizigers, (turnbull enz.) het voordeel gehad, om den Koning te zien en meermalen te spreken. Tamaahmah dan, die niet alleen Owaihi, (bekend door cook's dood, den hemelhoogen berg Monna-koa (18,400 voet) en den volkaan Mouna-roa (ruim 13,000 voet), maar ook Mowee (Mowi) en, benevens andere eilanden, ook Wahoe beheerscht, - alwaar hij zijn verblijf houdt, en waar ook campbell vertoefde, - tamaahmah is thans, (1819) zoo hij nog leeft, bijna zestig jaren oud, niet onvriendelijk, en, hoewel een veroveraar, bij zijne onderdanen bemind. Hij heeft zich, even als peter de groote, met wien hij wel eenige overeenkomst heeft, doch nog met meer zwarigheden zal hebben te strijden, voornamelijk toegelegd op het zeewezen, en had reeds in 1809 een vlootje van tien of twaalf (zekerlijk kleine) schepen
bij elkander, door zijne eigene timmerlieden, onder beleid van een' Engelschman, gebouwd. Immers er zijn vele timmer- en andere werklieden in zijnen dienst, en hij tracht dezelve, even als peter de groote en de tegenwoordige Pacha van Egypte, gedurig door Europesche aankomelingen te vermeerderen, aan welke hij gewigtige voorregten en eigendommen schenkt. Hij heeft echter
| |
| |
geenszins den landbouw verwaarloosd, maar het vee, 't welk te voren slechts in honden en varkens bestond, met horenvee, paarden, schapen en geiten laten vermeerderen. Hij zelf bewerkt, gelijk weleer de Keizer van China, zijnen akker, of bed van Taro; een wortel, die het voornaamste voedsel der ingezetenen uitmaakt, en met moeite gebouwd wordt. Hij kleedt zich op de Europesche wijze (in een' blaauwen rok met een' groenen pantalon.) Zijn huis is ook op de Europesche wijze van tigchelsteenen gebouwd; van hetzelve waait de Engelsche vlag, en het wordt door eene batterij versterkt; ook is er een kruidmagazijn, en steenen pakhuizen voor Europesche goederen. Het Volk zelve heeft, zoo 't schijnt, reeds eenige beginselen van beschaving aangenomen; het is ongemeen handig in de vervaardiging van allerlei gereedschappen, begint zich op den handel toe te leggen, en de vreemdelingen genieten er, sedert tamaahmah's bestuur, volkomene veiligheid. Des te meer is het te verwonderen, dat naar dezen zoo veelbelovenden oogst geene Zendelingen worden afgevaardigd, daar het voorbeeld van Otaheite hen toch moest bemoedigen. Men wil thans, dat er eenige jonge lieden uit deze eilanden zelve in het Britsche gebied tot Zendelingen worden opgeleid. De Koning is, bij al zijne beschaving, zoo goed als de minste zijner onderdanen, aan het ergste bijgeloof overgegeven; zelfs offeren zij, bij het uittrekken ten oorloge, menschen aan hunne Godheden op. Zeer merkwaardig is de overeenkomst van gevoelens, en zelfs van namen der Godheden, godsdienstige plegtigheden en begraafplaatsen op de Sandwich-eilanden, de Vrienden- en Gezelschaps - eilanden (Otaheite, Huaheine, enz.) en Nieuw-Zeeland, hoezeer zoo
verre van elkander gelegen, als vanhier tot de Kaap de Goede Hoop; eene overeenkomst, die reeds cook in het oog viel. De naam der opperste Godheid, (of liever de Godheden in 't algemeen) Eatooa (Itoee), die der grafplaatsen, door den Godsdienst ook tot den eerdienst geheiligd, Morai, enz. zijn op alle deze ei- | |
| |
landen in gebruik. De zonderlinge gewoonte, om iets sacrosanctum of taboe te verklaren, die in de Godsdienstpligten der Sandwich-eilanders zulk eene groote rol speelt, is ook niet alleen op Otahiti, maar ook op de Vrienden-eilanden in gebruik, waarvan het voornaamste, het eiland Amsterdam, bij de inlanders Tonga, naar die gewoonte Tonga-Taboe genaamd wordt. En wat nog zeldzamer is, wanneer wij het woordenboekje van de Sandwich-eilanden, achter campbell's Reis gevoegd, met de kleine woordenlijst van Nieuw-Zeeland en Otahiti bij cook vergelijken, ontdekken wij eene treffende overeenkomst. Zoo heet (volgens de Engelsche uitspraak) een Opperhoofd in Nieuw-Zeeland eareete, op Otahiti earee, op de Sandwich-eilanden eree, (iriti, iri, iri) een man taata, taata, tanata, eene vrouw whahine, ivahine, waheine, het hoofd eupo, eupo, po, de spreekwijs: kom hier, horomai, hanomai, here mai, enz. Dit kan toch alleen uit naauwe stamverwantschap verklaard worden, die men
weder bezwaarlijk uit kolonisatie kan afleiden, bij de gebrekkige scheepvaart dier volken en den geweldigen afstand; zoodat ons eene overstrooming, die een groot vast land te midden der Zuidzee verzwolgen, en slechts de eilandgroepen, als zoo vele bergtoppen, heeft overgelaten, nog altijd het waarschijnlijkste voorkomt. Deze gissing schijnt zich ook te bevestigen uit de overlevering der inboorlingen, die, volgens campbell, eene algemeene overstrooming stellen, uitgenomen van den berg Monna-koa op Owaihi, waardoor alle de bewoners omkwamen, behalve een enkel paar menschen, hetwelk zich op dien berg redde, en de oorsprong van het thans bestaande menschelijke geslacht werd, (bl. 117). Eene dergelijke overlevering vermeldt wilson, in zijne Zendelingsreis, van de Otahiters.
Voor 't overige heeft de Uitgever dezer Reis, in zijn voorberigt, (of liever de door hem aangehaalde Edinburgher Reviewers) wel gelijk, dat het verslag der ontdekking van nieuwe volksstammen niet zoo belangrijk
| |
| |
is voor den Lezer, als de geschiedenis van hunne ontwikkeling en trapswijze beschaving. Natuurlijk kunnen deze eilanders, onder eenen Despoot, die naar willekeur regt van leven en dood op hen heeft, en op wiens gezigt men zich tot den schouder ontblooten moet, nimmer die grootsche vertooning aanbieden, als het vrije Griekenland, onder volkshoofden of in kleine Republieken, of het Italië der Middeleeuwen, toen beide zich aan de barbaarschheid ontworstelden; maar zij mogen zich nogtans geluk wenschen, dat deze Despoot en veroveraar tevens zoo zeer het heil zijner onderdanen behartigt, en zoo gemeenzaam in hun midden verkeert, om, op eene aartsvaderlijke wijze, alle hunne belangen te hooren en, zoo veel in hem is, te bevorderen. Hij kon het niet begrijpen, dat campbell den Koning van Engeland nooit gezien had, en vroeg, of deze dan niet even als hij onder zijn volk verkeerde, om deszelfs behoeften te leeren kennen, hetwelk door niemand beter dan door hemzelven gedaan kon worden, (bl. 99.) Er heerscht onder den Koning de gestrengste Oligarchie: de opperhoosden zijn eigenaars, het volk slechts pachters, van den grond.
Bij dit reisverhaal is geene kaart gevoegd. Wij vinden echter in het 2de Stuk des IIden Deels der te Weimar uitgekomene Geographische Ephemeriden een kaartje van campbell's vaart van het eiland Sannak, waar hij de eerste reis, naar Kodjak, waar hij ter tweede male schipbreuk leed, waarschijnlijk uit het Engelsche verhaal overgenomen. - Bijna vermoeden wij, dat de vertaling, die anders zeer vloeijend en zuiver is, naar eene Hoogduitsche overzetting gemaakt is, zoo door den titel Reis om de Wereld, als om het meer dan eenmaal voorkomende Duitsche woord Kurbis-, voor kalebas-flesschen.
Over 't algemeen zal dit verhaal aan alle lezers van reisbeschrijvingen genoegen geven, zoo wel aan hen, die daarin slechts zonderlinge ontmoetingen zoeken, waaromtrent de ongelukken des helds zekerlijk hunne
| |
| |
nieuwsgierigheid zullen voldoen, als hun, die vermeerdering hunner kennis aan landen en volken begeeren, en zich gewis, althans door de beschrijving der Sandwich-eilanden, niet te leur gesteld zullen zien.
|
|
Auteursrechtvrij