Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

Gedachten van J.L. Ewald, over de vorming der Israëllten in Christelijke Staten. In het Nederduitsch overgebragt, door W. Goede. Te Groningen, bij W. van Boekeren. In gr. 8vo. 216 Bladz., en een Voorberigt van den Vertaler van 34 Bl. f 2-:-:

Hetgeen, op den titel, als inhoud van dit geschrift (zeker om de belangstelling in hetzelve te vergrooten, en er het debiet van te bevorderen) is uitgedrukt, maakt er slechts het minderdeel van uit. Onder het opschrift, hetwelk het eigenlijk had moeten dragen, zou het waarschijnlijk, in weerwil van den naam van ewald, niet zoo wél aan den man gewild hebben Het had dan moeten heeten: j.l. ewald's wederlegging van de geschriften der Heeren rühsz en fries, tegen het verleenen van burgerlijke regten aan de Joden in Duitschland. Maar dan zou elk aanstonds gezien hebben, dat het een geschilschrift was, en gereedelijk hebben begrepen, dat, daar men aan de onvertaald geblevene geschriften, waartegen het gerigt is, geene kennis had, men deze wederlegging ook zeer wel ontberen kon. En zoo is het inderdaad. - Door den Franschen invloed hebben de Joden, in de laatste jaren, ook op vele plaatsen in Duitschland, burgerlijke regten verkregen; doch, sedert die invloed is opgehouden, heeft men hen, hier en daar, en inzonderheid te Lubek en Frankfort aan den Main, niet alleen weder van die regten willen ontzet-

[p. 236]

ten, ook schoon hun dezelve, zoo bij de Akte van het Congres te Weenen, als bij die van het Duitsch Bondgenootschap van 8 Junij 1815, voorloopig, en tot nadere bepaling, gewaarborgd waren; maar zijn ook de hier voorgenoemde Schrijvers opgetreden, om tegen het toestaan dier regten in het gemeen te ijveren, en daartoe de Joden in een hatelijk daglicht te stellen en te lasteren. De beroemde ewald treedt hier als hun voorspraak op, en verdedigt hen mannelijk, als een regtschapen menschenvriend, en met al de warmte van een voorstander van waarheid en regt. Eere hebbe daarvoor zijn verstand en hart! en, daar het eene belangrijke vraag is, hoe men de Israëlieten, wanneer men hun alle burgerlijke regten toestaat, tot regt nuttige leden der maatschappij vormen en beschaven zal, behandelt hij ook dit vraagstuk, en deelt deswege zijne gedachten mede. Hij splitst zijn stuk in tweeën, en handelt eerst over de beschaving, en daarna over de burgerlijke regten. Doch de stof is niet overal zoo wél geregeld, dat zij niet somtijds in elkander loopt, en onaangename herhalingen veroorzaakt. Trouwens het geheel heeft ook andere kenmerken van een vlugtig opstel. - Dat nu dit geschrift voor het Duitsch publiek van belang is, staat men gaarne toe; maar voor ons? - Wij hebben reeds doen zien, hoe wij daarover denken. Wij merken verder aan, dat, behalve dat dit geschrift veel behelst, hetwelk hier van geene toepassing is, de groote vraag hier ook voorlang is afgedaan. De Joden bezitten en genieten hier in vrede alle burgerlijke regten, niemand betwist ze hun, en wat tot hunne vorming en beschaving, van wege den Staat, behoort gedaan te worden, en door ewald onderzocht wordt, is, tot hun groot genoegen, en veel beter, dan hier wordt voorgedragen, geregeld; zoodat men geenen grond voor de vertaling en uitgave van dit stuk vinden kan, dan afgeleid van het bijonder voordeel, hetwelk Vertaler en Uitgever daarvan, voor zichzelven, mogen hebben berekend. Op dien zelfden grond zullen er dan

[p. 237]

ook nog twee aanhangsels van ruim dertig bladzijden zijn bijgevoegd, welke men in het oorspronkelijke niet vindt. Men had er, van soortgelijken inhoud, nog wel honderd anderen noodeloos kunnen bijvoegen. De Vertaler verdedigt de uitgaaf van het geheel als nuttig, om bekend te doen worden, dat men ook in andere landen werkzaam is, ‘om de beginselen der regtvaardigheid en der menschenliefde omtrent de Joden te doen heerschen,’ en om vruchtbare wenken te geven, hoe elk het zijne tot veredeling van deze zijne natuurgenooten kan bijdragen. Wij zeggen: het eerste doel kon, door eene korte aankondiging, hier of elders geplaatst, voldoende bereikt worden; en een klein afzonderlijk geschrift, opzettelijk tot bevordering van het laatste uitgegeven, zou hoogen lof hebben kunnen verdienen: maar daarom alleen zulk een boekdeel, als het tegenwoordige, in de wereld te zenden! waarlijk, dat was een ongelukkig gekozen middel.

Wat nu het Voorberigt betreft: dit is alleen belangrijk, voor zoo ver het een antwoord van eenen beschaafden en verstandigen vriend des Vertalers uit de Israëlieten zelven bevat, op de hem gedane vraag, ‘wat er, ook in ons land, reeds voor de Israëlieten gedaan is, of nog zou kunnen worden?’ Schoon ook dit antwoord zeer gerekt is, verklaren wij het echter voor het belangrijkste van het geheele stuk. Men leest er met genoegen de betuigingen van warmen dank en tevredenheid in over het onthaal, hetwelk de Israëlieten hier te lande vonden, toen zij elders nog zeer verdrukt werden, over de voorspraak, welke de Staat voorheen, en nog onlangs zijne Majesteit, onze Koning, hun buitenslands verleende, en vooral over hetgeen, in de laatste tijden, voor hen gedaan is, de onderscheiding, met welke de Natie in het gemeen, en de uitstekenden onder hen in het bijzonder, thans behandeld worden, en over de laatste Koninklijke besluiten betrekkelijk de Scholen. Van welken goeden gevolge dit dan ook bij de Natie geweest zij, wordt niet vergeten; en,

[p. 238]

loopt hier ook wat veel eigen lof onder, men vergeeft dat gaarne, om de naïve uitdrukkingen van tevredenheid, en de hoogst bescheidene voorstellen van hetgeen men verder verlangt. Wij voor ons moeten, bij het zeer wél geschreven en gemarigd beklag, wegens de uitsluiting der Israëlieten bij de Maatschappij Tot nut van het Algemeen, en het niet toelaten van hunne kinderen op de meeste scholen, verklaren: Pudet haec opprobria nobis et dici potuisse, et non potuisse refelli. Het pleit, hier gevoerd, om er het onredelijke en nadeelige van te toonen, beamen wij met ons gansche hart, en wij wenschten vurig, dat elk het laze. Het zou niet missen iets toe te brengen tot de verandering, die onfeilbaar hierin eens komen zal; want (zeggen wij den Schrijver na) eens zal de zaak des menschdoms over verkeerden godsdienstijver en verjaarde vooroordeelen zegepralen, en (voegen wij er bij) dan zal men zich ook over deze vooroordeelen schamen, gelijk men zich thans over zoo vele anderen schaamt. - Opmerkelijk contrast is hier met dat al tusschen dezen schranderen Briefschrijver, die het gemengd onderwijs van Christen- en Israëlietische kinderen, op dezelfde scholen, (godsdienstigen uitgesloten, gelijk van zelf spreekt) voor hoogst nuttig en wenschelijk houdt, en ewald, die hen volstrekt van elkander wil hebben afgezonderd. - In dezen brief, of liever in 's Konings besluit, daarin geïnsereerd op bl. 10, is eene belagchelijke drukfout ingeslopen: geinterdiceerd staat er, voor geïntercedeerd.