Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

Tafereel der Omwenteling in Spaansch-Amerika, door eenen Inwoner van Zuid-Amerika. Naar het Fransch. IIde en laatste Stuk. Te Middelburg, bij de Gebroeders Abrahams. 1818. In gr. 8vo. II en 138 Bl. f 1-8-:

Naar mate de vrijheid en onafhankelijkheid meer veld winnen in dat belangrijk gedeelte der Nieuwe Wereld, hetwelk nu drie Eeuwen lang in den doodslaap van Despotismus en priesterdwang verkwijnde; naar mate de edelmoedige pogingen der bolivars, der puyredons, der san-martins meer met eenen gelukkigen uitslag bekroond worden tegen de pizarro's en alva's onzer dagen, die aldaar thans, even als in de zestiende Eeuw, aan de Volken alleen de keuze laten van slaafsche gehoorzaamheid of den dood, - naar die mate verlangt men meer bekend te worden met deze be-

[p. 161]

langrijke menschen, die, schoon van Spaansche afkomst, besloten hebben vrij te leven of te sterven, en die eenmaal, als de washingtons van het Zuiden, in zegening zullen zijn bij de nieuwe Gemeenebesten van Venezuela, Buenos-Ayres en Chili. Het voor ons liggende deeltje is even geschikt als het eerste, om aan die betamelijke nieuwsgierigheid te voldoen; te meer, daar het die Gemeenebesten, even als het onze in deszelfs wording, afmaalt, ter prooije van noodlottige burgergeschillen, die hunne vorderingen tegenhielden, hunne pogingen tot onafhankelijkheid verlamden, en aan hunne vijanden, even als weleer aan parma bij ons, schoonspel geven, en dezelve voor een oogenblik hebben doen zegevieren. Het is ons dus zeer aangenaam, de vertaling te zien voleindigd van dit belangrijk werkje, 't welk wij reeds in het Engelsche (niet Fransche) oorspronkelijke hadden gelezen.

Nadat, in het voorgaande stuk, de Omwenteling meer in 't algemeen, en die van Venezuela in 't bijzonder beschouwd was, worden ons hier de drie overige groote massa's, waarop dezelve gewerkt heeft, voor oogen gesteld: Nieuw-Granada en Carthagena, Buenos-Ayres en Chili, en Mexico. Misschien zullen sommige Lezers zich verwonderen, hier geheel niets van Peru te lezen. Doch dit is het gevolg der tegenwoordige verdeeling van Zuid-Amerika door de Spaansche Regering. Het meerendeel van het oude Koningrijk Quito, - het hoofdtooneel der schanddaden van pizarro, den veroveraar van Peru, - tot digt bij de hoofdstad Lima toe, is bij Nieuw-Granada gevoegd, en het goudrijke zuidergedeelte van Peru, met de rijke zilvermijnen van Potosi, behoort tot het Onderkoningschap van de Plata-Rivier of Buenos-Ayres. Het middelste gedeelte nu is wel rustig gebleven; maar in het noordelijke, met name in de stad Quito, is de opstand niet dan met bloed gedempt, en zuid-Peru is langen tijd de twistappel tusschen Buenos-Ayres en Spanje geweest.

Reeds in het laatst van 1810 waren de tweeëntwintig provinciën van Nieuw Granada, 67,000 vierkante mijlen groot, en door 2½ millioen inwoners bevolkt, in openbaren opstand tegen het Spaansche Regentschap, zonder nogtans tot op dit oogenblik ferdinand VII te hebben afgezworen. De Regering was bondgenootschappelijk; doch de hoofdprovincie met de hoofdstad Santa-Fé de Bogota onderwierp zich niet aan het algemeene Congres, maar begeerde eene staatsregeling op

[p. 162]

zichzelve: vandaar weldra, in het gezigt des vijands, verdeeldheid en burgeroorlog. Aan het hoofd der Provincialen stond de bekwame narino; het Congres verleide zijne zittingen naar Neyva, en belegerde Santa-Fé. Is het wonder, dat de Spanjaarden intusschen Quito veroverden? Zij waren verzeld van eene menigte priesters, als officieren, en hunne vaandels hadden tot opschrift: het leger van den dood. Men beeft op het lezen der gruwelen, door deze voorstanders van het Despotismus te Quito gepleegd (bl. 12.) Nu baarde de nood vereeniging: narino, tot Dictator verheven, deed de Spanjaarden wijken. Belangrijk is het verhaal der gevechten, hier, nabij het hoogste punt der Aarde, in de bergvlakte van Quito geleverd, zoo hoog als de Alpen, in het gezigt der vreesselijkste volkanen, tusschen kloven en bergengten, bij wier moeijelijken doortogt zelfs hannibal's marsch eene kleinigheid is. Doch nu werd narino gevangen, ferdinand VII door de Bondgenooten hersteld, en van toen af liep de vrijheid van Nieuw-Granada, welke, door een' zonderlingen zamenloop van omstandigheden, in de slavernij van Europa haar heil had gevonden, het grootste gevaar. En toch bleef nog de burgeroorlog tusschen het Congres en de Provincie van Candinamarca of Santa-Fé aanhouden, en de laatstgenoemde stad moest met geweld veroverd worden. Thans zou het land rust en welvaart genoten hebben; maar er kwam nu een leger, onder morillo, uit Spanje, en belegerde Carthagena, welke stad ook dwaasselijk geweigerd had, zich aan het algemeen Bestuur te onderwerpen, en daardoor, hoewel zij, te laat hare dwaling inziende, met heldenmoed streed, voor den vijand moest zwichten. Kort hierna viel ook Santa-Fé en geheel Nieuw-Granada den Spanjaard in handen. Wij vernemen echter sedert eenigen tijd uit de nieuwspapieren, dat de vrienden der vrijheid aldaar op nieuws het hoofd opsteken, en aan hunne broeders in Venezuela de hand bieden.

Minder teleurstelling doet ons het verhaal van den opstand aan de Plata-Rivier ondervinden. Ook hier, echter, heeft de tweedragt hare fakkel gezwaaid, en nog tegenwoordig leven de stad Buenos-Ayres en de Bevelhebber artigas in openbaren krijg. De Oorlog moest daarenboven aan twee kanten tegen de Spanjaarden worden gevoerd; in het gebergte, en aan den zeekant, waar Monte-Video eindelijk voor de

[p. 163]

wapenen der opstandelingen bukte. Viermaal werd de staatsform veranderd, en ('t geen merkwaardig is, en met de veranderingen in de Fransche Omwenteling overeenkomt) telkens na geledene nederlagen; in 1811, December 1813, April en November 1815. Zoodra, door laatstgemelde verandering, het gezag meer geconcentreerd en in handen van den bekwamen en moedigen puyredon gesteld was, nam alles eene betere gedaante aan. De Generaal san-martin, naar Chili gezonden, vernietigde het Spaansche gezag in dat gewest, hetwelk, reeds in 1810 door eene Junta van inboorlingen vervangen, zich, mede door binnenlandsche tweespalt, in October 1814 weder aan Spanje had moeten onderwerpen. - Het strekt san-martin tot eere, dat hij, door het Congres van Chili tot Opperdirecteur van dat land benoemd, edelmoediglijk voor deze eer bedankte.

In Mexico begon de opstand, na de eerste mislukte proeve, mede in het voor Europa en Amerika beide zoo gewigtige jaar 1810. Dit Rijk bevat zes millioenen inwoners, die de zwaarste verdrukking leden van eene handvol Europesche gelukzoekers. Een priester, hidalgo, die vele eigenschappen van het hoofd eens opstands in zich vereenigde, en het vertrouwen der Indianen bezat, ruide dezen tegen de Spanjaarden op, en vermeesterde de rijke stad Goanaxoato, met 80,000 inwoners en 5 millioenen aan geld. Mexico zelve werd bedreigd, en zou waarschijnlijk den opstandelingen in handen gevallen zijn, zoo niet de Aartsbisschop en de Inquitisie hen in den ban gedaan hadden. Dit hield de inwoners der hoofdstad en der nog onderworpene Provinciën terug om deel in den opstand te nemen, en sedert werd de Oorlog met afwisselend geluk voortgezet; hidalgo hield zich staande tot in Maart 1811, doch werd toen door een' verrader aan de Spanjaarden overgeleverd en doodgeschoten. Maar in morelos vonden de opstandelingen een nieuw Opperhoofd, die echter in October 1815 hetzelfde lot als hidalgo onderging. Onder de steden, door de Koningstroepen bemagtigd, is ook die van Zitaquaro, welke, na eene dappere verdediging bezweken zijnde, verbrand is, terwijl al de inwoners van hun eigendom beroofd zijn. Een staaltje van het Spaansche Oorlogsregt! - Het schijnt echter, of de tegenwoordige Onderkoning apodeca door zachtheid en vergiffenis beter, dan

[p. 164]

zijne voorgangers door wreedheid, geslaagd is in den opstand grootendeels te dempen.

Ziet daar den gewigtigen inhoud van dit verslag, dat met bedaardheid, en, bij de ijsselijkste feiten, bijna zonder aanmerkingen, geschreven is; iets, 't welk daaraan vrij wat geloofwaardigheid bijzet. Wij durven hetzelve, daar het ook vloeijend vertaald is, aan onze Lezers gerustelijk, als eene bijkans onmisbare bijdrage tot de Geschiedenis van onzen tijd, aanbevelen.