Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

Zedelijke zin en waarheid der Paradijs-geschiedenis. Door J.C.A. Sander, Christenleeraar bij de Evangelisch-Lutherschen te Zaandam. Te Zutphen, bij H.C.A. Thieme. 1818. In gr. 8vo. VIII en 139 Bl. f 1-4-:

Het is gansch geene onbekende zaak, dat de beroemde Koningsberger wijsgeer kant eene moralische verklaring des Bijbels voorstond en aanprees; eene verklaring, waarin men, het letterkundige en den eigenlijken zin der woorden ter zijde stellende, zich, overal, waar men moeijelijkheden ontmoet, alleen bij datgene bepaalt, wat met de zuivere zedekunde bestaan kan en tot betrachting derzelve kan opleiden, en alles overeenkomstig die zedekunde uitlegt, al schijnt de natuurlijke zin der woorden met die zedekunde nog zoo strijdig. Wij beschouwen het onderhavige stukje als eene proeve, om die moralische verklaring smakelijk te maken, en om door dezelve de eer der gewijde schriften te bevorderen. Het is bekend, zegt de Schrijver in zijne voorrede, hoe veel aanvechting de letter des Bijbels onderbinden moet. Dezelve ontslaat niet altijd uit kwaadwilligheid, maar is menigmaal het gevolg van gemoedelijke zwarigheden. - Zoude het niet zijne nuttigheid kunnen hebben, den lezer daarin vrij te laten, hoe veel of hoe weinig hij ten aanzien van sommige bijbelsche verhalen, die dit uit hunnen aard zelven toelaten, van de letter verkieze vast te houden? Daar is in alles, wat dit Goddelijk boek, ook in historische tafereelen, voorstelt, een zedelijker zin; aan dien moet gij u houden, gesteld ook, dat gij u in gemoede verpligt vondt, nog zoo veel van de letter te laten varen. - Wanneer dus de een of ander, die tot het geloof aan de letterlijke waarheid der Paradijs-

[p. 62]

geschiedenis, in alle opzigten, niet heeft kunnen besluiten, door dezen arbeid op het spoor gebragt wordt, ter ontdekking van de zedelijke schatten, welke in dat gewijd verhaal liggen, dan zal het doel daarvan bereikt worden. Dit doel is, voorzeker, lofwaardig, vooral daar de Schrijver verklaart, voor zich zelven zeer nabij aan de letter der Paradijs-geschiedenis te blijven: en overeenkomstig dit doel, wordt het gewijde verhaal, van de beschrijving der schepping af, tot op de uitdrijving der eerste menschen uit het Paradijs, in 17 bijzondere afdeelingen, behandeld. Veel, zeer veel goeds kan ook hij uit die behandeling trekken, die zich, met den eerwaardigen Schrijver, na aan de letter der verhalen houdt: dan, somtijds zal iemand, niet zonder grond, oordeelen, dat het moraliseren, ja het allegoriseren wat te ver gaat, en te fijn gesponnen is. Wij voor ons, althans, aan ieder zijn' smaak latende, kunnen geene zedekundige aanwending van gewijde verhalen goedkeuren, dan voor zoo ver dezelve op eene letterkundige of grammatikale verklaring gegrond is; en wenschen, dat de moralische verklaring, hoe aanlokkelijk ook, en hoe veel aangename stof dezelve oplevere tot vernuftige bespiegelingen en spelingen van eene zedelijke strekking, nimmer veld onder ons winnen moge, en de éénige ware uitlegkunde verdringe, die den eigenlijken zin der gewijde schriften tracht op te sporen!