Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1819

De Hekelaar, Blijspel. Door Mr. A. van Halmael, Jr. Te Amsterdam, bij S. Delachaux. 1817. In kl. 8vo. 77 Bl. f :-12-:

Zoo eenig Schrijver aanspraak heeft op eene bescheidene beoordeeling en zachte kritiek, dan is het de Heer van halmael, ten aanzien van dit voortbrengsel zijner Muze. 's Mans oogmerk met de zamenstelling van dit Blijspel is geweest, de zoogenaamde hooge Komedie, allereerst door de Fransche Dichters geschapen, na te bootsen. En reeds dit oogmerk is, naar onze meening, loffelijk, en der goedkeuringe van alle kunstminnenden waardig. Men wenscht toch alomme in ons vaderland, althans in deszelfs Noordelijk gedeelte, dat het Nationale Tooneel moge verbeterd worden. Schoon het Gouvernement, tot dus verre, zich niet regelregt bemoeit met dit allerbelangrijkst gedeelte van het volksonderwijs, en men nog al te dikwijls, in deze openbare school der kunst en zeden, eenen bedorvenen smaak, even zeer, als de ondeugd, ziet aankweeken, worden er toch, bijzonder door de Tweede Klasse van het Koninklijk Nederlandsch Instituut, pogingen aangewend, om goede oorspronkelijke Treurspelen te bekomen; en er zijn redenen, om te hopen, dat het Blijspel ook eens aan de beurt zal komen. En hiervoor bestaat mede eene dringende noodzakelijkheid. De voorraad van eigene Treurspelen is bij ons wel gering: maar zijn wij nog niet veel armer in oorspronkelijke Blijspelen? wordt er in dit kunstvak wel iets gedaan? en moeten wij schier niet wanhopen, dat wij er, zelfs met de krachtigste en doelmatigste pogingen, immer in zullen slagen? Leveren ook onze zeden en gewoonten, ja onze taal zelve, geene hinderpalen op, welke het moeijelijk, zoo niet onmogelijk maken, hierin de beste Fransche Schrijvers op zijde te streven? Wij beslissen, in dezen, niet; maar juichen elke poging toe, welke strekt, om onze dramatische armoede te verminderen; om den vloed van kunst-, zede- en zoutelooze produkten, waarmede

[p. 43]

eene toomelooze, steeds meer en meer voorthollende, vertaalmanie ons dreigt te overstroomen, te keeren, en om den smaak voor het echte Treurspel, maar ook voor het echte Blijspel, weder in te voeren, welke door zoo vele middeldingen, comédies larmoyantes, drames en mélodrames, en welke wangedrogten al meer? reeds is verbasterd, en van tijd tot tijd, ja dagelijks, nog meer wordt verbasterd en ganschelijk bedorven.

Dank hebbe dus de Heer van halmael ook voor zijne poging! Hij verdient goedkeuring en aanmoediging, in stede van ontmoedigende berisping. Inderdaad, wanneer wij in het oog houden, dat dit stuk eene proeve, een eersteling is; wanneer wij op den toestand van het Blijspel in ons vaderland letten, en vooral denken aan de groote moeijelijkheid, om voor een Hollandsch Tooneel een goed Blijspel, in dichtmaat en rijm, te vervaardigen, dan aarzelen wij geen oogenblik, om dezen arbeid verdienstelijk te noemen. De karakters (en dit is wel het voornaamste, daar de Schrijver de zoogenaamde comédie de caractère heeft willen volgen) zijn wél bewerkt en volgehouden. De verzen zijn, doorgaans, zuiver en gemakkelijk. Niets onzedelijks, niets onbetamelijks, niets dubbelzinnigs beleedigt hier het keurige en kiesche oor. De Schrijver had geen ander doel, dan dat der hooge Komedie, om, namelijk, vermakende te verbeteren; en de dialogue, waarop het, in soortgelijke stukken, zoo zeer aankomt, is waarlijk kunstig en verdienstelijk.

De zedige Schrijver zal ons nu ook, naar wij vertrouwen, wel eene enkele aanmerking ten goede duiden. Zij is deze. Hoe veel goeds zijn stuk ook bezitten moge, ongaarne missen wij in hetzelve een zeer voornaam vereischte van ieder Blijspel, namelijk de vis comica. Wij ontkennen niet, dat het stuk, goed gespeeld, door den toestand der personen, en vooral door de levendigheid van de zamenspraak, zal kunnen behagen, en zelfs den een' of anderen eenen lach afdwingen. Maar dit is, naar ons oordeel, niet genoeg. Een goed Blijspel moet zoodanig zijn ingerigt, dat de bloote ontmoeting der handelende personen op het Tooneel den aanschouwer reeds tot eene zekere lustigheid stemt, en dat zij, door de situatie, waarin zij gesteld zijn, en door het natuurlijk spel van hunne belagchelijke dwaasheden en gebreken, hem tot het sterkste lagchen vervoeren. Het te weinig ko-

[p. 44]

mieke wordt in dit stuk te meer een gebrek, omdat het tevens ontbloot is van intrigue. Het is zoo - het plan van den Schrijver was, eene pièce à caractère te leveren. Van daar (zegt hij) eene geringe handeling, een volstrekt niet ingewikkelde knoop, eene kunstelooze ontknooping in mijn Blijspel. Doch wij zijn van meening, dat dit plan niet gelukkig was, omdat deze soort van stukken juist de moeijelijkste zijn, (vooral in ons land en in onze taal) daar zij vooral door het belagchelijke moeten werken. Het gebrek aan dat belagchelijke kan door eene goede intrigue nog al vergoed worden. De Schrijver behoefde daarom juist niet opzettelijk eene zoogenaamde pièce d'intrigue te vervaardigen. Er is immers eene derde soort, celle de caractère et d'intrigue, welke beide in zich vereenigt en waaronder Le Tartuffe van moliere behoort. Bijaldien de Dichter voor een' eersteling deze soort gevolgd ware, zou hij het gebrek aan de vis comica (dat moeijelijk geheim van de kunst) door de intrigue hebben kunnen bedekken; en wij gelooven, dat, zoo hij in de plaats van Erast - een karakter, dat geenerlei belang inboezemt - een aardig en geestig intriguant gesteld had, beminnelijk genoeg om Julia te behagen, het geheel eene betere houding zou gekregen hebben, en de ontknooping meer bevredigend zou geworden zijn.

Ver is het er, intusschen, af, dat wij, om deze leemte, den arbeid des Heeren van halmael zouden verwerpen. Wij meenen, integendeel, dat hij, voor een' eersteling, al zeer veel heeft gedaan; dat hij, wat ook anderen zeggen mogen, aanleg en geschiktheid heeft voor het Blijspel, en dat het ons leed zoude doen, zoo hij zich, door eene harde oordeelvelling of onvriendelijke behandeling, liet afschrikken van verdere poging, om in het vervolg voortreffelijker stukken te leveren.