Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

Nieuwe Fransche Tirannij, bijzonder onder de Regering van Napoleon Bonaparte; behelzende eene opgave van de onregtvaardigheden en geweldenarijen, door de Franschen in Nederland uitgeöefend, sedert het begin van 1795 tot op het einde van 1813, en vooral in de drie laatste jaren. Ten gebruike voor de Scholen zamengesteld door Mr. Jan ten Brink. Te Amsterdam, bij J. van der Hey. 1814. In kl. 8vo. 100 Bl. f :-6-:
De Tijrannijen der Franschen, in de jaaren 1747, 1795-1813, in de Nederlanden gepleegd. Ten leerzamen gebruike voor de Jeugd, op de Scholen, en in de Huisgezinnen, in Zamenspraken opgesteld, door Cornelis vander Aa. Te Amsterdam, bij W. Brave. 1814. (Voor Rekening van den Autheur.) In kl. 8vo. 108 Bl. f :-7-:

Het eerste dezer boekjes werd reeds voorlang aangekondigd;

[p. 312]

en het wekte nog al eenig opzien, dat een man als de Hoogleeraar ten brink zich met de vervaardiging van zulk een werkje ging belasten. Het denkbeeld toch, dat men van hetzelve, op den titel af, vormde, rigtte zich geheel naar het model van het alonde schoolboekje, onder dezen naam bekend; en dit staat juist niet in den reuk dier naauwkeurigheid en andere eigenschappen, welke geschiedenis, en geschiedenis voor kinderen, schijnt te vorderen. Het is waar, de Schrijver wraakt eenigzins dit oordeel; de nuttigheid of schadelijkheid eener Fransche Tirannij, meent hij, hangt van de behandeling af: ja, heeft niet een man als scheltema het voor pligt verklaard, dusdanig een schoolboek te vervaardigen? Intusschen zou men toch altijd nog kunnen vragen: Waartoe moet zulke soort van boekjes eigenlijk dienen? Om askeer van alle onderdrukking, zucht voor onafhankelijkheid te kweeken bij het aankomende geslacht? Wel, zoo schrijve of herdrukke men maar bij tijds eene Tirannij van elke overmagtige Mogendheid, die eenmaal haar vermogen of invloed tegen ons zou kunnen misbruiken! - Is het, vragen wij al verder, geöorloofd, is het Christelijk, de wraak en den haat, tegen wien het ook zij, aan te blazen, wat zeggen we? de vonken daarvan te werpen in jeugdige harten, welken - want zoo verre komt het al spoedig - nooit iets kwaads van de voorwerpen diens haats is wedervaren? Is zulks inzonderheid geöorloofd tegen een volk, dat met de jaren en eeuwen verwisselt, en nu reeds grootendeels verwisseld is sedert het begin der omwentelinge; dat uit millioenen individus, onderscheidene oorspronkelijke landaarden en hemelstreken is te zaamgesteld; en, even als wij bedrogen door brommende woorden, grootsche beloften en fraaije redeneringen, de speelbal is geworden van eenige weinige stoute booswichten, deels zelfs geene Franschen? Wij ontkennen hiermede niet, dat er een volkskarakter bestaat; dat dit bij de Franschen meer zelfs dan bij natiën te bespeuren is, die, hetzij door regering, hetzij anderzins, in zekere deelen en onderdeelen vervallen; en dat dit karakter bij hen trekken van ligtzinnigheid en wispelturigheid, zinnelijkheid en oorlogzuchtigheid draagt, die gereedelijk op de afschuwelijkste wijze ontaarden. Maar, staan geheel geene goede eigenschappen daartegen over? Hebben de Fransche soldaten, gemeene soldaten, het, gedurende twintig jaren verblijfs in deze landen, zoo bijzonder slecht ge-

[p. 313]

maakt? Hebben onze landgenooten, Gardes d'honneur of Conscrits, bij hunne ontsnapping aan de dwingelandij, in dezen laatsten tijd, niet dikwijls eene goedhartige dienstvaardigheid bij Fransche boeren en burgers gevonden, die wij van de onzen bezwaarlijk zouden durven hopen? Waren de goede hendrik iv en de brave lodewijk xvi; waren zoo vele martelaars hunner deugd, gedurende de woede der omwenteling en latere overheersching; was moreau en is bernadotte geene Franschen? Dit in aanmerking nemende, komen ons sommige uitdrukkingen en toepassingen, inderdaad, wat hard en overdreven voor; schoon wij anders het boekje met genoegen gelezen, als een fraai en gemakkelijk overzigt der geledene onderdrukking beschouwd, en wel geschikt hebben geächt, om onzen kinderen te worden in handen gegeven. Het is bevattelijk geschreven; de vragen der kleinen geven op haren tijd aanleiding tot vereischte opheldering; de houtsneêplaatjes verfraaijen, en maken het uitwendig te meer gelijkende naar het onde stukje, welks titel het voert; en dit doen eenigermate ook de verzen, die, schoon juist niet voor kinderen gemaakt, toch ook zoo hoog-dichterlijk niet zijn, dat knaapjes van zeven en negen jaren dezelven niet tamelijk wel zouden verstaan. - Het verwondert ons, bij de verschillende wegen en middelen der onderdrukking, met geen woord te hebben hoeren gewagen van de Regie of monopolie op den tabak, die echter honderden, ja duizenden van huisgezinnen, in hooger en lager kring, eensslags van hun bestaan beroofde.

No. 2, later aangekondigd, en misschien eerst daarna, als denkbeeld, opgerezen in des Schrijvers brein, zou te meer verwondering en twijfel omtrent de nuttigheid moeten doen ontstaan, indien de verwondering niet gereedelijk week voor de kennis, welke wij van beide Auteuren bezitten. De eerste heeft, inderdaad, zorgvuldig ontweken, van onze eigene dwaasheden en partijschappen een woord te reppen; de ander houdt zich met dezen niet minder, dan met de gruwelen der Franschen, bezig. Hoe moeijelijk het zijn mogt, deze laatste behandeling had eenen weg kunnen inslaan en eene strekking verkrijgen, welke, in waarheid, regtvaardigheid en nuttige leering, de andere verre te boven ging. Inderdaad, eene eenvoudige geschiedenis der menschelijke afdwalingen, verkeerdheden en zelfberokkende jammeren, gedurende nu een vierde van eene

[p. 314]

eeuw; geschiedenis, waartoe in Duitsche, en misschien Engelsche, geschriften reeds vrij vele bouwstof voorhanden is, - ware, buiten tegenspraak, een allerbelangrijkst, bijzonder ook voor de jeugd allernuttigst, lees- en leer-boek. Doch tot derzelver vervaardiging worden onpartijdigheid, uitgebreide kennis van zaken, wijsgeerig oordeel, heldere denkbeelden, en eene even beschaafde als eenvoudige voordragt vereischt. En of van der aa een enkel dezer vereischten bezitte, beöordeele de onpartijdige Lezer! Het is toch strijdig met den wil en het voorbeeld van onzen edelen Vorst; strijdig met de belangen van een land, welks spreuk al van ouds is geweest: maakt magt, van vergeten noch vergeven te weten. Men zie al aanstonds bl. 4, 7, 8, 16, 19. ja schier den ganschen inhoud van dit geschrijf. 't Is het verhaal van een' man, die veel gezien en veel onthouden, maar niets doorgezien en behoorlijk ontleed heeft; eigenlijk niets verklaart, niets begrijpelijk maakt. Alleen de partijdige, onkundige en onwijsgeerige uit de heffe des volks is gewoon, hier niets dan gruwelen, dan kwaad opzet, dan enkel duivelen, ginds zelfs geen vlekje of gebrekje te zien. Wij hopen en bidden, maar verwachten dan ook vertrouwelijk, dat het geschrijf van van der aa nooit een schoolboek zal worden. Doch, hij trooste zich daarover! want gewisselijk zal het vele lezers en bewonderaars vinden; en de dubbeitjes van Piet de Kruijer en Grietje de Naalster zijn immers even veel waardig, als die van den schrandersten staatsman of verlichtsten huisvader? - Het boekje krielt, als naar gewoonte, van de lompste taal- en spelfouten.