Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1811

Romeinsche Geschiedenissen door M. Stuart. Met Kaarten en Platen. Dertigste Deel, behelzende de geschiedenis der Alleenheersching onder Constantius, Galerius, Licinius en Constantinus den Grooten tot aan de verplaatsing van den Rijkszetel. Te Amsterdam, bij J. Allart, 1810. 246 Bladz. In gr. Octavo. De prijs is ƒ 3-15-:

Met dit Deel eindigt de Heer S. zijn uitgebreid, en, met regt, hoog geschat Werk over de Romeinsche Geschiedenissen, hetwelk in volledigheid en naauwkeurigheid uitmunt, en den roem des Schrijvers zoowel nu, als voor het toekomende gevestigd heest.

Volgens ons bestek geven wij als eene proeve: de zorg van Keizer constantinus voor het Christendom en de goede zeden.

‘Al meer en meer openlijk uitkomende voor zijn Christendom, heiligde hij den zondag tot Godsdienstig gebruik, doende alle regtspleging op denzelven stilstaan en allen arbeid verbiedende, behalve den landbouw alleen; doch vergunnende op denzelven de vrijmaking van slaven. Alle de Christenen, die in krijgsdienst waren, hadden verlof ten kerkgang. Alle de overigen werden tot een gemeenschappelijk gebed opgeroepen van dezen inhoud: “U erkennen wij voor den eenigen God; U noemen wij onzen Koning, en roepen U aan als onzen Helper. Het is uwe gunst, dat wij overwinningen behaald en vijanden vermeesterd hebben. Allen bidden wij U aan, en smeeken, dat Gij onzen Keizer constantinus met zijne dengdzame kinderen behoedt en

[p. 708]

zeer lang voor ons als overwinnaar spaart.” Een weinig later vergunde hij alle erfmaking ten voordeele der Christelijke kerken. - Alle tovermiddelen, tegen het leven of de eerbaarheid van anderen aangewend, werden voorts op strenge straf verboden: doch tot herstel van zieken of tot verbetering van den grond gebezigd waren zij straffeloos. - Stokslagen of zware boeten werden eindelijk bedreigd aan eenen ieder, die eenen Christen eenigen last zou aandoen ter zake van zijnen Godsdienst,’

‘Gelijk liefde voor de geregtigheid, afkeer van de onderdrukking, zorg voor de goede zeden en eerbied voor de regten der menschheid de wetgeving van constantinus regelden, zoo kenmerkte zich zijn burgerlijk bestuur aan de opvolging dier zelfde beginzelen, maar ook aan menige verschooning, kwijtschelding of strafverzachting, waar de letter zijner wetten hem zelven te streng voorkwam; hetwelk meer tot lof van zijn hart, dan van zijne inzigten als wetgever moet worden aangemerkt.’

‘Constantinus vertoefde nog lang in het oosten, alvorens hij te Rome wederkeerde, zoo wel tot herstel van al het leed, welk die gewesten na diocletianus aanhoudend hadden geleden, als voornamelijk ter voorziening in den nieuwen eerdienst, door hem thands voor den Godsdienst des ganschen Rijks verklaard. Had zijne overwinning op maxentius in het westen de zege des Christendoms op de afgoderij beslist, de nederlaag van licinius werd derzelver ondergang in het oosten. Hij toch voerde het kruis in zijne veldteekenen, en, het zij uit bijgeloof aan deszelfs wonderkracht tegen de voorstanders des ouden veelgodendoms, het zij uit personelijk belang, om één geloof met den Keizer te omhelzen, het zij door den blooten, doch onberekenbaren invloed van 's Keizers voorbeeld alleen, ook zonder eigenlijke redelijke overtuiging, de aanneming des Euangeliums werd thans algemeen, terwijl nu tevens aan deszelfs waardige belijders vrije gelegenheid voorkwam, om de goddelijke kracht ter zaligheid te doen opmerken, waardoor hetzelve schier drie eeuwen lang zich onder allerleije tegenspraak en vervolging had staande gehouden.’

‘De Keizer zond twee bevelschriften, in de Latijn-

[p. 709]

sche en Grieksche talen, het eene aan de Christelijke gemeenten, het andere aan de volkeren. In het laatste schreef hij zijne overwinning eeniglijk toe aan den Allerhoogsten, die hem als een middel gebruikt had, om het rijk te verlossen van onderdrukkers en zijnen naam alom te doen eerbiedigen. Voorts merkte hij op, dat alle, die geleden hadden om der geregtigheid wil, zich zelve zalig hielden en geen loon van menschen begeerden, maar toch verdienden vereerd en erkentelijk behandeld te worden. - Hij berstelde alzoo alle, die om hun geloof in ballingschap tot mijnwerk, of in eenige oneer of boete verwezen waren, tot vorigen staat, stand, rang en bezitting; en wilde, dat de nalatenschap van martelaars terug keerde tot derzelver erven of kerken. Ook beval hij eenen ieder, in wiens bezit eenig goed uit de vervolging der Christenen mogt gekomen zijn, zelfs bij Keizerlijke gift of openbaren inkoop, hetzelve uit te keeren, onder toezegging echter van redelijke schavergoeding; aan welke hoogstbelangrijke wet hij tevens zorgde, dat volkomene werking werd gegeven.’

‘'s Keizers zorg voor de zuivering en verzachting der zeden stemde alzins overeen met zijne bevordering van den heiligsten en liefderijksten Godsdienst in zijn rijk. Op het voorbeeld van Keizer philippus bestreed hij den onnaturelijken wellust door de strengste wetten: zonder eenig voorbeeld bestond hij, de spelen der zwaardvechters af te schaffen, en de genen, die weleer om misdrijf tot derzelver scholen veroordeeld werden, voortaan tot de mijnwerken te verwijzen. Het gelukte echter den Keizer beter met de verbanning der schandelijkste ondeugd, dan met de vernietiging des wreeden volksvermaaks, daar hetzelve onder zijne eigene regering vijf jaar later nog openlijk te Antiochie gegeven werd.’

Aan het einde van dit Deel zijn de noodige Bladwijzers der voornaamste personen, volken, landschappen, steden en zaken, in de dertig Deelen voorkomende, bijgevoegd, opgemaakt door den Eerw. w. chevallerau, Predikant te Ommen.