Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1811

Natuurkundig Schoolboek. Uitgegeven door de Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen. Eerste Stukje. Verbeterde en vermeerderde Uitgave. Met koperen Platen. Te Leyden, Deventer en Groningen, bij D. Du Mortier en Zoon, J.H. de Lange, en J. Oomkens en Zoon. XIV en 120 Bladz. In Octavo. De prijs is ƒ :-8-:

Voorzeker is dit Schoolboek een der beste en met den gelukkigsten uitslag bekroonde werken der loffelijke Maatschappij, waarvan de sterke eenen derden druk gebiedende aftrek ten bewijze verstrekt. De kundige Heer j. buijs, die in 1798, met dezen arbeid, den dubbelden eereprijs behaalde, heeft over de tweede, gezuiverde uitgave reeds het opzigt gehad en nu ook deze derde, met bijvoeging van aanmerkelijke vermeerderingen, wel willen bezorgen. Dewijl het Werk zelf genoeg en algemeen gunstig bekend is, hebben wij niets te doen, dan van hetgeen deze uitgave onderscheidt, eenig berigt te geven.

Het eerste, dat loffelijke melding verdient, is, dat de Maatschappij, na het uitverkoopen van den tweeden, besloot, den te vervaardigen derden druk, met koperen, in plaats van de spoedig versletene en ru-

[p. 564]

were houten, platen te versieren; waardoor dezelve dan nu ook boven de oude drukken zeer gunstig uitsteekt, zonder dat dit sieraad den prijs voor het algemeene gebruik te kostbaar maakt.

Eene andere verbetering is, dat de Schrijver, bij de behandeling van de algemeene en bijzondere eigenschappen der ligchamen, eenige leeringen opgeeft, betreffende zaken, die in het dagelijksche leven voorvallen, en waarvan de oorzaken in het pas te voren verklaarde onmiddellijk gelegen zijn. Het oogmerk hiermede is, dat de Onderwijzer deze leeringen als toepassingen op zijne lessen behandelen, of dezelve aan zijne leerlingen opgeven zal, als verschijnselen, waarvan zij de oorzaken op grond van het vorige onderwijs moeten verklaren. Men zie hier eene proeve van deze Leeringen, te vinden achter de zamenspraak over de Poreus- of IJlheid, op Bladz. 32:

‘Uit de verbazende poreusheid der ligchamen verklaart men het volgende:

Waarom bewerkt hout krom trekke en scheure, en deuren en vensters den eenen tijd moeijelijker sluiten dan den anderen.’

‘Waarom houten vaatwerk digt trekke, als men het in water legt.’

‘Waarom de vormen, in de porselein- en andere dergelijke fabrijken, zoo spoedig de daarin gevormde aarde doen opdroogen.’

‘Waarom men altijd wel doet, (met) houtwerk veel en sterk met olie te schilderen, om hetzelve voor bederf te bewaren.’

‘Waarom men zware lasten kan tillen, door een, daaraan sterk gespannen droog touw, nat te maken.’

‘Waarom vele ligchamen in vloeistoffen smelten.’

‘Waarom olie of vet, in stoepsteenen ingetrokken, vlekken geve.’

‘Uit hetgene wij van de poreusheid van ons ligchaam en dat der bladen zeiden. volgt:

Dat niets gevaarlijker voor den mensch is, dan dat, door (het) toetrekken der poriën, de uitwaseming wordt gestremd.’

‘Dat een blad, op het water liggende, veel spoediger verwelkt(,) als het onderste boven ligt, dan dat (als) het er regt op drijft.’

[p. 565]

Er valt niet aan te twijfelen, of deze en dergelijke leeringen zijn zeer wel geplaatst, en ongemeen geschikt, om, door toepassing op vele dagelijks voorkomende verschijnselen, het begrip van de ontvangene les bij de jeugd duidelijker en grondiger te maken. Evenwel moet men hierbij een' oordeelkundig' en zelfdenkend' onderwijzer onderstellen.

Eindelijk heeft de Schrijver in deze uitgave een kort uittreksel, uit zijne lessen op het Natuurkundig Collegie Felix Meritis, over de onderscheiding der ligchamen en de grondbeginselen der Natuurlijke Historie, in den vorm van zamenspraken ingevoegd. Dit vindt men in de Tiende Zamenspraak op Bladz. 49-58. En niemand, die het bene distinguit, bene docet wel inziet, en de bijzondere belangrijkheid der Natuurlijke Historie voor de jeugd erkent, zal aarzelen den Schrijver voor deze allezins nuttige vermeerdering van zijn werk met ons te bedanken.

Dat het meer en meer algemeene gebruik van dit Schoolboek vele jeugdige gemoederen tot eene verlichte kennis en eerbiedige aanbidding van het Almagtig Opperwezen opleide, is onze wensch en bede.