Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1811

Introduction à la langue Françoise par H.L. de Grave, Directeur de l'Institut de Haarlem. Seconde édition. Groningue, chez N. Veenkamp & fils. 1810. 260 pagg. Octavo. Le prix est ƒ :-18-:

Dat is:

Inleiding tot de Fransche taal, enz.

Zoo wij ons ooit door den titel van een boek bedrogen gezien hebben, dan is het door den bovenstaande, die ons niet minder deed verwachten dan eenig algemeen onderrigt aangaande de rededeelen, derzelver eigenschappen en gebruik: en ziet, in plaats van dit alles vinden wij, behalve eene naamlijst, die wij hier in het geheel niet verwachtten, niets dan de vervoeging, zoo regelmatige als onregelmatige, der werkwoorden, vergezeld van eenige onderrigtingen dien aangaande.

Van de lijst der naamwoorden, die twee vijfde gedeelten van het geheel uitmaakt, zeggen wij alleen, dat, waar het geslacht niet uit het bijgevoegde lidwoord kenbaar is, hetzelve tot gemak van den leerling door de letters m en f is aangewezen. Dit verdient goedkeuring.

De namen van de tijden der werkwoorden komen ons in dit even als in meer andere Fransche leerboe-

[p. 424]

ken, voornamelijk in het Hollandsch, zeer ongeschikt voor om iets van het wezen der zaak uit te drukken. Wat toch beteekenen de woorden onvolmaakt, bepaald volmaakt, onbepaald volmaakt, voorgaand volmaakt? Wie kan er, zoo als zij daar staan, of ook, gelijk in andere boeken, met het woord tijd verbonden, eenig denkbeeld aan hechten?

De tijden, waarvan, naar het gevoelen van den Schrijver, andere geheel of gedeeltelijk afgeleid of door zamenstelling gemaakt worden noemt hij alle primitifs of oorspronkelijke. Nu dit kunnen zij mogelijk ten aanzien der daarvan afstammende ook wezen; ten minste wij willen daar thans niet over twisten; maar ten aanzien van de zamenstelling zouden wij aan dezelve dien naam niet toekennen, en dus zouden wij althans het participe passé van deze lijst uitschrappen. Zeer vreemd is het ons ook voorgekomen het participe présent daar onder gerangschikt te zien, en wij vinden de afleidingen daarvan merkwaardig genoeg, om ze hier mede te deelen. ‘Hiervan vormt men 1^o. de drie personen van het meervoud van den tegenwoordigen tijd van de aantoonende wijze, door ant te veranderen in ons, ez, en ent. 2^o. Den onvolmaakten tijd van de aantoonende wijze door het veranderen van ant in ois &c. 3^o. Den tegenwoordigen tijd van de bijvoegende wijze door ant te veranderen in e &c.’ In hoe verre deze leer den toets van oordeelkundig onderzoek kan doorstaan of strekken om het leeren der taal eenvoudiger en gemakkelijker te maken, laten wij aan bevoegde taalkenners gaarne over om te beslissen; ons komt zij ongegrond, willekeurig en nutteloos voor.

Dit een en ander nogtans kan misschien van klein belang geacht en daarop de Latijnsche spreuk: variis modis bene fit; toegepast worden. Van meer belang is het te onderzoeken of de bepalingen en onderrigtingen, die de Heer de G. van de soorten, wijzen en tijden der werkwoorden geeft, hare rigtigheid hebben; en hieromtrent wenschten wij wel een bevestigend antwoord te kunnen geven.

Van de bedrijvende werkwoorden geeft de G. deze definitie: ‘Men noemt bedrijvende werkwoorden, die welke eenen werkenden noemer of een bedrij-

[p. 425]

vend voorwerp uitdrukken.’ Gelijk deze geheele beschrijving in der daad onzin is, zoo is dit in het bijzonder de uitdrukking bedrijvend voorwerp; en wij moeten te meer hier op doen letten, omdat de verwarring van onderwerp en voorwerp hier meermalen voorkomt en aantoont, dat de Schrijver het taalkundig onderscheid tusschen die beide niet kent. Eenmaal slechts hebben wij het woord voorwerp in zijne regte beteekenis gebruikt gevonden, daar namelijk, waarvan de, hier zoogenoemde, voornaamwoordelijke werkwoorden gezegd wordt, dat men bij derzelver personen tweemaal het zelfde voornaamwoord voegt, eens als noemer (onderwerp), vervolgens als voorwerp. Dat voor het overige deze definitie mede allerellendigst is, behoeft geen betoog. Die van het lijdend werkwoord luidt dus: ‘Men noemt lijdende werkwoorden, dezulken die een voorwerp aanduiden, het welk de werking van een ander voorwerp ontvangt of lijdt.’ Zoo hebben dan de lijdende werkwoorden volgens onze Schrijver twee voorwerpen, daar er in den taalkundigen zin niet een is.

Van de onzijdige werkwoorden geeft hij deze bepaling: ‘Men geeft den naam van onzijdige werkwoorden, aan die welke alleen den staat van het voorwerp aanduiden, en die bij gevolg noch eene voort-gebragte, noch eene ontvangene werking, maar alleen den toestand van het voorwerp aantoonen.’ Wij vragen hier in de eerste plaats: wat is eene voortgebragte werking, door welke uitdrukking hier zeker de beteekenis der bedrijvende in tegenoverstelling tegen die der onzijdige werkwoorden bedoeld wordt? Immers niets anders dan eene voleindigde daad? en dan zou bij gevolg alleen de verleden, niet de tegenwoordige of toekomende tijd der bedrijvende werkwoorden in deze tegenstelling begrepen zijn. Ten andere: onder welke soort rangschikt de schrijver komen, wandelen, arbeiden, wonen en dergelijke, die gewoonlijk onder de onzijdige geplaatst worden, maar onzes inziens, volgens zijne, al te bepaalde, definitie daarvan uitgesloten zijn?

Van den tegenwoordigen tijd der onbepaalde wijze zegt de G. ‘Hij drukt eene daad uit, die tegenwoordig is, tegenwoordig geweest is; of tegen-

[p. 426]

woordig zal zijn, naar dat het voorgaand werkwoord tegenwoordig, verleden of toekomend is.’ Hoe komt hij, indien deze nieuwe leer waar is, aan den naam van tegenwoordigen tijd? En waartoe dienen dan de overige tijden der onbepaalde wijze? Met meer regt zou men kunnen zeggen, dat hij in het geheel geene tijdsbepaling uitdrukt, en dit zal mogelijk ook wel de meening van den Schrijver geweest zijn, dewijl de tijdsbepaling door het voorgaande werkwoord gemaakt wordt; doch dan houde hij het ons ten goede, dat wij zijne uitdrukking zeer duister en ondoelmatig vinden.

Het tegenwoordig deelwoord drukt, volgens de G. ‘den dadelijken of onveranderlijken staat van het voorwerp uit, waarvan hij de hoedanigheid aantoont, en duidt eenen tegenwoordigen tijd aan, met betrekking tot het voorgaand werkwoord.’ Wat hij met zijnen onveranderlijken staat van het voorwerp wil zeggen, bekennen wij niet te begrijpen, en even min, waarin die staat verschilt van de hoedanigheid, in het tweede lid der definitie gemeld. Overigens geldt van dit woord ook, hetgeen wij boven van den tegenwoordigen tijd der onbep. wijze aangemerkt hebben, en de Schrijver had dus, om zich zelven gelijk te blijven, ook moeten zeggen, dat deze tijd eene daad uitdrukt, die tegenwoordig is, tegenwoordig geweest is, of tegenwoordig zijn zal, naar dat het voorgaande werkwoord tegenwoordig, verleden of toekomende is.

Het aangevoerde zal genoeg zijn om te doen zien, dat er op dit boekje vrij wat met grond aan te merken valt, en dat wij althans in eene Introduction à la langue Françoise vrij wat meer, en op eene andere wijze bearbeid, verlangen. Of wij daar toe reden hebben, moge de lezer beoordeelen.