Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1811

Kort Historiesch Begrip van den Christelijken Godsdienst: naar de eigene leere van Jezus Christus en zijner Apostelen. Een Godsdienstig Handboekje, zoo voor Christenen, die hunne belijdenis zullen doen; als voor hen, die dezelve reeds gedaan hebben. Door J.M. Schröck (Schröckh), in zijn leven Hoogleeraar in de Geschiedkunde aan de Hoogeschole te Wittenberg. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Dordrecht, bij A. Blussé en Zoon, 1810. XVI en 69 Bladz. In Octavo. De prijs is ƒ :-6-:

Men moet dit Kort Begrip van den Christelijken Godsdienst niet vermengen met dat groot aantal van oude en nieuwe Katechizeer- of Leeropstellen, waarvan men zich tot het zoogenoemd leeren der Belijdenis gewoonlijk bedient, en onder welke wij er intusschen mischien nog geen hebben; dat voor de behoefren van onzen tijd in dezen genoegzaam bere-

[p. 302]

kend is. - Het opstel van den als Geschiedschrijver ook in ons Vaderland wijdberoemden schröckh, wiens voortreffelijke Kerkgeschiedenis in zoo veler handen is, is bestemd tot een Handboekje, zoo voor degenen, die, gereed om hunne Geloofsbelijdenis af te leggen, zich de gronden der Christelijke leere in een geregeld en beredeneerd verband wenschen voor te stellen, en dus vastigheid voor hun geloof te hebben; als voor dezulken, die, ook na gedane Belijdenis, de Christelijke leer als een bondig geheel begeeren te overzien, en zich daardoor meer en meer van hare waarde en Goddelijkheid te overtuigen; terwijl hetzelve tevens voor jonge Godgeleerden, die in hunne Katechizatiën geen anders gedrukt opstel, maar hunne eigene leiding van gedachten gewoon zijn te volgen, eene leiddraad aan de hand geeft, zoo tot eene oordeelkundige, geschakelde inrigting hunner schetsen, als ter aanvoering van de gewigtigste en doelmatigste bewijsplaatsen voor ieder leerstuk. (Men zie hieromtrent nader het Voorberigt, en des Auteurs lezenswaardige Voorrede.)

Tot een en ander doeleinde, trouwens, is dit Boekje, hetwelk eenen bekwamen en oordeelkundigen Vertaler vond, en dat, ook wat den vorm betrest, zeer wel in onze taal is overgebragt, uitnemend geschikt. Het behelst, in twee voorname afdeelingen, een kort geschiedkundig en aaneengeschakeld verslag van de Christelijke Geloofs- en Zedeleer, eerst, naar de voordragt van jezus christus zelve, en dan - naar de Schriften en leerwijze zijner Apostelen, inzonheid van mattheus, joannes, paulus, petrus en jacobus, voorname en karakteristieke Geloofs- en Zedeleer telkens onderscheidenlijk opgegeven.

Wij zouden op de volledigheid dezer opgaven verscheidene aanmerkingen te maken hebben, indien wij ons niet herinnerden, dat dit Bockje eigenlijk alleen voor eerstbeginnenden in het onderzoek en de belijdenis der Christelijke leere in dien vorm gebragt en vertaald werd. Dit, en de zucht om kort te zijn, levert zeker eenigen grond van verschooning hieromtrent op, althans voor den Heer erdman, als Hoogduitsch Uitgever van dit afzonderlijk Kort Begrip, en ook voor den Hollandschen Vertaler; maar geenszins voor den oorspronkelijken Schrijver, wiens werk, hoe

[p. 303]

hoog hij anders in onze schatting als geleerde en als Christen ook sta, wanneer hij de gronden en den hoofdinhoud der Christelijke leer volledig en te algemeenen gebruike heeft willen opgeven, voorzeker hier en daar van onvolledigheid en oppervlakkigheid niet is vrij te pleiten. Zoo vinden wij hier bij voorb. niets opzettelijks wegens den wondervollen dood, de heerlijke opstanding en standsverhooging van jezus christus, aangemerkt als voorname geschiedkundige bewijsgronden voor de Goddelijkheid van zijn persoon en leer; want hetgeen wij daaromtrent op Bladz. 21 met een enkel woord vinden, is voorzeker te weinig, en staat met de uitbreiding der overige gronden van het Christendom in geene evenredigheid. Zoo ook wordt de geheele Evangelieleer van jaccbus, in ons oog een zeer gewigtig uitlegger der grondbegrippen van zijnen Heer, in twee of drie bladzijden afgehandeld, en daarin dan nog alleen, en op eene zeer onvoldoende wijze, gehandeld over het bekende schijnverschil tusschen den Apostel paulus en jacobus, betreffende de regtvaardiging door het geloof met of zonder werken: een onderwerp, hetwelk S. daarom vooral wat breeder en bondiger had moeten behandelen, dewijl het zoo regtstreeks, immers bij den minkundigen Christen, schijnt in te loopen tegen het hoofd-thema, dat de Auteur heeft willen uitwerken, namelijk, dat er door de Apostelen wel eene uitbreiding, maar geene wezenlijk nieuwe wijziging aan de leer van christus zelve gegeven is, en dat dus ook in hunne Schriften onderling de schoonste harmonie en opklimming, of eenheid met verscheidenheid plaats heeft. - Noch het aangemerkte van S. intusschen van dit zoo teeder verschilpunt, noch hetgeen de Vertaler ter aanvulling in eene noot er heeft bijgevoegd, brengt den zelfdenkenden onderzoeker, die bezig is de gronden van zijn geloof op de leere des Bijbels te vestigen, tot een geruststellend besluit wegens de zamenstemming der twee Apostelen, en zulks is, allerbijzonderst op het einde van het Werkje, een zeer wezenlijk gebrek.

Trouwens, over het geheel heeft ons de waardige S. in dit gewigtig vak, zelfs wanneer men dat tot bijzonder gebruik der aanstaande belijderen van jezus Godsdienst meer bepaaldelijk bearbeidt, nog al het

[p. 304]

een en ander te wenschen overig gelaten, en wij kunnen niet ontveinzen, dat de leer van jezus, en vooral de Apostelleer, in meer dan één punt vollediger had kunnen, en naar het oogmerk des Werks, behooren te zijn voorgedragen. Het is een vruchtbaar en voor onze geloofsvastigheid allergewigtigst thema, de éénheid, de zamenstemming, de allengskens zich uitbreidende ontwikkeling des door jezus christus en zijne Apostelen gebouwden Godsdienst-stelsels te betoogen; maar dat betoog is gewis geene gemakke. lijke taak; het vereischt ter gelukkige uitvoering de uiterste naauwkeurigheid, de strengste onzijdigheid, de meestmogelijke volledigheid, de diepste Bijbel- en Uitlegkunde, de scherpste oordeelkunde; en dat zoo veel te meer, omdat, wanneer men in een betoog van dien aard eenige zwakke of duistere plaatsen overlaat, men de geheele kracht van het bewijs, dat zoo veel kan afdoen voor ons geloof, ontzenuwt, en aan de twijfelarij en het ongeloof een bloot geeft, ten uiterste gevaarlijk voor het Goddelijk gezag van het Christendom. Men moest dan over zulk eene stof of niets of alles geven.

Dit ondertusschen zij geenszins gezegd tot verkleining der waarde van het voor ons liggende, in der daad voortreffelijk Werkje. Neen, wij vinden hetzelve in vele opzigten eenen S. waardig en eene schoone bijdrage van onzen tijd, om meer eenvoudige Christenen te helpen brengen tot een welzamenhangend begrip der ware, Bijbelsche Christelijke leere, zonder bijmenging van schoolsche of systematische denkbeelden, en tot verstandige overtuiging van de gronden der waarheid en Goddelijkheid van die Leer; terwijl hetzelve aan meerkundigen en zelfs aan jonge Godgeleerden eene handleiding aanbiedt, om zich een meer volledig en zamenhangend geheel van deze leer uit de levensbeschrijvingen van jezus en de Schriften zijner Apostelen te vormen. - Tot een en ander nuttig doel wenschen wij, dat het Boekje, waarvan de prijs eene kleinigheid bedraagt, veel gelezen en nuttig gebruikt moge worden!

De Heer erdman had deze Verhandeling van S. in Hoofdstukken en Lessen verdeeld, en deze wederom in den vorm van vragen en antwoorden gebragt, en er zoo een Katechizeerboekje van gemaakt. De Ver-

[p. 305]

taler heeft, naar ons oordeel, wel gedaan, van dit Vrageboekje niet te vertalen, omdat de stof daartoe minder geschikt schijnt, dewijl alles in een geschakeld vertoog zamenhangt, en moet blijven zamenhangen. Hij had echter, gelijk dat in verscheidene Werkjes tot Nut van 't Algemeen met vrucht gedaan is, voor- of achteraan eene lijst van vragen kunnen plaatsen ter gedachtenleiding van de jeugdige lezers, met aanduiding telkens der bladzijden, waarop men de stof tot het antwoord vindt. Dit althans zouden wij verkiezen boven eene afzonderlijke vertaalde uitgave van het Werkje van erdman, waartoe wij twijfelen, of hij het begeerde getal Inteekenaars op zijne uitnoodiging in het Voorberigt vinden zal.

Slechts een enkele keer ontmoette Recensent eene kleine onjuistheid in de taal. Bij voorb. Bladz. 37, wijdloopige (lees: omslagtige) plegtigheden. Bladz. 31, eigenliefde voor zelfliefde, enz.