Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1811

Het tegenwoordig Amsterdam. Met 8 Platen. Te Amsterdam, bij L.A.C. Hesse. 358, en VIII Bladz. Register. In gr. Octavo. De prijs is ƒ 4-16-:

Dit Typografisch weluitgevoerd Werk bevat eene Plaatsbeschrijving van Amsterdam, beschouwd in deszelfs opkomst, aanwas en tegenwoordigen toestand; - in ligging, klimaat, gesteldheid der lucht, grond, water en bevolking; - in Regering, onderscheidene takken van Bestuur en Politie, (waarbij de lijst van Ministeriele Bureaux en andere, zoo publieke Kantoren als bijzondere Bureaux, op Bladz. 49-54, van een nuttig gebruik is, hoezeer veel daarvan sedert 1809 wederom veranderd en dus onbruikbaar is geworden); - Godsdienst, opvoeding, zeden en gebruiken; - openbare gebouwen: waarbij de inwendige beschrijving van het Paleis nieuw, maar zeer onvolledig is; al het overige is van ouds bekend; de beschrijving der Kerken alleen beslaat 58 blad zijden, gelijk die der Godshuizen, Hofjes, enz. mede 58 bladziiden inneemt: en echter zegt ons de Auteur van dat alles niets meer, dan wij reeds van elders wisten, behalve eenige veranderingen in het gebruik der lokalen; werktuigen, te algemeenen gebruike bestemd, en Pleinen (beide zeer kort); naamlijst van-al de straten, grachten, stegen en gangen: een zeer goede ru-

[p. 275]

brlek; - publieke Hotels; - Koffijhuizen en Gaarkeukens: van elk 4 of 6 regels; - Koophandel; zeer oppervlakkig; - fraaije Letteren, Kunsten, Wetenschappen, en Nijverheid: iets ten minste daarover. - Hierna volgt een algemeen Register. De Plaatjes zijn: 1. Een zinnebeeldig tafereel van Amsterdam. 2. Platte grond der stad in de XIIIde Eeuw. 3. Het Koninklijk Paleis. 4, 5. De Beurs van buiten en van binnen. 6. Het Magazijn der Marine. 7. Felix Meritis; en 8. Platte grond der stad in 1809.

Zoodanig is de inhoud van dit Boek. Toevallig is hetzelve al te lang bij ons blijven liggen, om er nu nog eene opzettelijke recensie van te geven. Een gedeelte zijner bruikbaarheid heeft hetzelve ook door de jongste staatsverwisseling van dit Land reeds verloren, En andere Vaderlandsche Tijdschriften hebben niet nagelaten er veel vroeger de goede zijde, maar ook deze en gene gebreken, van aan te wijzen. Het zij dus thans genoeg, dat wij, bij deze nalezing, drie algemeene aanmerkingen maken, ter waardering van deze Hollandsche uitgave eener nieuwe Topografie van Amsterdam, welker oorspronkelijk opstel wij bijna zouden overhellen, aan eenen nieuwen Franschen medeburger toe te kennen, indien niet zekere uitdrukking op Bladz. 67 ons scheen te willen doen gelooven, dat zij door een Hollander vervaardigd zij geworden.

Na den veel vroegeren Guide d'Amsterdam en de Hollandsche stedelijke beschrijving van den kundigen Heer covens, kunnen wij niet zeggen, dat dit Boek zich volstrekt noodzakelijk heeft gemaakt. Wij erkennen, de jongste veranderingen en nieuwe inrigtingen, hier te vinden, ontbreken natuurlijk in vroegere Werken van dien aard; doch de eerste zijn nu reeds grootendeels wederom vervallen, en hebben dus al weder stof bereid tot eene nieuwe beschrijving, en de laatste zijn niet van dat getal of gewigt, om daarop eene geheel nieuwe Topografie te gronden. Zou men dit een en ander door een veel kleiner Stukje, als Supplement van hetgeen er reeds was, niet gevoegelijk hebben kunnen afdoen?

Wat de evenredigheid der gedeelten betreft, wij hebben reeds doen zien in de korte inhouds-opgave, dat dezelve op verre na niet overal is in acht genomen. Om nog een ander voorbeeld hiervan te geven:

[p. 276]

wij vinden hier niet minder dan 13 bladzijden gevuld (Bladz. 19-32) met eene genoegzaam woordelijke opgave van het Regeringsreglement van 1807, waarvan het zakelijke in twee bladzijden had kunnen vervat zijn; terwijl van vele andere dingen of slechts met drie woorden, of geheel niet, gesproken wordt. Zoo hebben wij nergens eenig gewag gevonden van de zoo nuttige en sedert tien jaren te Amsterdam bestaande Spijs- en Turfuitdeelingen, en van andere weldadige instellingen meer.

Wij misten ook onder het lezen, op meer dan eene plaats, die juistheid en naauwkeurigheid, welke bijzonder in eene Plaatsbeschrijving vereischt wordt, zal dezelve een getrouwe gids zijn voor vreemdelingen, om hen tot de kennis dier plaats te geleiden; en dit gebrek strekt zich niet alleen tot louter beschrijvende berigten, maar ook tot die min of meer wijsgeerige aanmerkingen uit, waarmede de Schrijver hier en daar zijn Werk doorweven heeft. Wij altoos kunnen de sedert 20 jaren zoo sterk toegenomene beschaving der slepers, kruijers, vischvrouwen, enz. niet met hem (Bladz. 75) erkennen. Niet zoo zeer het kolfspel, als wel de dobbelzucht, en het kaart- en biljardspel, heeft velen, vooral jonge lieden te Amsterdam, bedorven (vergel. Bladz. 80). Is het niet overdreven te zeggen, dat men bij de Kermis op de Botermarkt zoo vele nieuwigheden te bewonderen vindt, dat men in de keuze verlegen is, en de kermistijd (3 weken) veel te kort, om alles te zien? (Bladz. 82). Huurt men te Amsterdam alleen omtrent Allerheiligen, en verhuist men er alleen met Mei? (vergel. Bladz. 86). Is de Fransche taal bijna algemeen onder de Amsterdammers? (Bladz. 90). Dergelijke minjuiste, overdrevene, of onvolledige berigten treffen wij er velen aan; en hetgeen hier van het stedelijk karakter der Amsterdammers voorkomt, heeft weinig om het lijf; de reeds meer dan eene halve eeuw oude Lettres sur la Hollande waren voorzeker niet de geschiktste vraagbaak, wanneer men, vooral na eene zoo groote verandering als de zeden en het karakter der Nederlanders sedert de laatste 25 jaren ondergaan hebben, over een onderwerp van dien aard wilde schrijven.

Eenige hinderende drukfeilen hebben wij opgemerkt: onder die noemen wij alleen, Bladz. 67, pilatti,

[p. 277]

dat pilati moet zijn, en (bekkers) Betoonde Wereld voor betooverde, Bladz. 547.

Voor een uittreksel of het overnemen eener proeve is een Werk van dien aard weinig vatbaar.