Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1811

Geschiedenis van het verval en den ondergang des Romeinschen Rijks. Door Edward Gibbon. Uit het Engelsch vertaald door N. Messchaert. Eerste Deel. Te Amsterdam, bij J. Allart, 1810. 573 Bladz. In gr. Octavo. De prijs is ƒ 4-16-:

De Engelsche Schrijver van dit Werk heeft zich, door hetzelve, de verdienste verworven, om naast de vermaarde Engelsche Geschiedschrüvers hume en robertson geplaatst te worden. Zijn Werk, de geschiedenis van het verval en den ondergang des Romeinschen Rijks, is een Hoofdwerk (Chef d'Oeuvre). Het is reeds eenige jaren geleden, dat de Boekhandelaar allart, bij openlijke aankondiging, te kennen gaf, dat hetzelve in vertaling door hem zoude worden uitgegeven, doch de wensch, dat men dit Werk in onze moederspraak mogte bezitten, bleef onvoldaan, tot dat nu eindelijk het Eerste Deel eener vertaling verschijnt. Welke de reden van deze vertraging geweest zij, weten wij niet; ondertusschen kun-

[p. 271]

nen wij ons niet verbeelden, dat dezelve te zoeken zou zijn in de twee Hoofdstukken van hetzelve, het vijftiende en zestiende, in welke van de lotgevallen van het Christendom, deszelss uitbreiding en invloed op de belangen van het Rijk, door den Schrijver op zoodanige wijze gehandeld wordt, welke aan de Christenen aanstoot en ergernis geven moest. De reden der vertraging zal veeleer, meenen wij, in deze of gene mercantile betrekkingen moeten gezocht worden.

Hoe dit zij, de wensch van allen, die prijs stellen op eene zoo voortreffelijke geschiedenis van een zoo belangrijk onderwerp, als het verval en den ondergang van het Romeinsche Rijk oplevert, en die het Werk niet in het Engelsch, of in eene Fransche of Hoogduitsche Overzetting lezen konden, is thans aanvankelijk begonnen voldaan te worden, en wel zoodaniger wijze, dat wij alle reden hebben, om met deze vertaling in den schik te wezen, en de spoedige voortzetting van dezelve te verlangen.

Wij hebben zelfs, door het uitstel van vertaling, misschien gewonnen. Zij wordt ons nu bezorgd door eenen Vertaler, die zijne zaak verstaat, en die ook nu in staat gesteld was, om gebruik te maken van de Aanteekeningen van den Leipziger Hoogleeraar wenck, welke de Heer messchaert grootendeels heeft overgenomen, en er hier en daar ook iets van het zijne bijgevoegd.

De zakelijke inhoud van dit Eerste Deel, hetwelk thans voor ons ligt, wordt door den Schrijver zelven in de Inleiding tot het eerste Hoofdstuk dus beknoptelijk geschetst: ‘In de tweede eeuw der Christelijke jaartelling, breidde het gebied van Rome zich uit over de schoonste gewesten der bekende aarde en het beschaafdste gedeelte des menschdoms. De grenzen dier uitgestrekte heerschappij werden bewaakt door alouden roem en geoefende dapperheid. De zachte, maar vermogende invloed van wetten en zeden had de onderlinge vereeniging der gewesten allengs vastgemaakt. Derzelver bewoners genoten en misbruikten, in vrede, de voordeelen van voorspoed en weelde. Met behoorlijke zorgvuldigheid had men de gedaante eener vrije staatsgesteldheid behouden: de Romeinsche Senaat scheen het opperste gezag te bezitten, en liet de geheele uitvoerende magt der regering aan de Kei-

[p. 272]

zers over. Gedurende een gelukkig tijdperk van meer dan tachtig jaren, werden de openbare zaken bestuurd door de deugden en bekwaamheden van nerva, trajanus, adrianus en de twee antoninussen.’ Dit en de twee volgende Hoofdstukken zullen worden besteed aan het beschrijven van den bloeijenden staat van hun rijk; waarna de belangrijkste omstandigheden van deszelfs verval en ondergang, sints den dood van marcus antoninus, moeten ontvouwd worden: eene omwenteling, die altijd in geheugenis zal blijven, en nog gevoeld wordt door al de volken van den aardbodem.

Volgens deze opgave schetst dan de Schrijver in het eerste Hoofdstuk de uitgestrektheid en krijgsmagt van het Rijk in de eeuw der antoninussen, in het tweede Hoofdstuk handelt hij: Over de verëeniging en den inwendigen bloei des Romeinschen Rijks in de eeuw der antoninussen. In dit stuk komt het één en ander, den Godsdienst betreffende, voor, in het bijzonder aangaande de verdraagzaamheid in den Godsdienst, in het Romeinsche Rijk plaats hebbende, hetwelk den Hoogduitschen Vertaler aanleiding heeft gegeven tot eene en andere aanteekening.

Het derde Hoofdstuk handelt: over de Staatsregeling van het Romeinsche Rijk in de eeuw der antoninussen. De inhoud van het vierde Hoofdstuk: De wreedheden en dwaasheden van commodus; hij wordt vermoord; verkiezing van pertinax. Zijne ondernemingen om den Staat te hervormen. Hij wordt door de hoswachten omgebragt. Vijfde Hoofdstuk: Openbare verkooping van het Keizerrijk door de hofwacht aan didius julianus. Clodius albinus in Brittannië, pescennius niger in Syrie en septimius severus in Pannonië verklaren zich tegen de moordenaars van pertinax. Burgeroorlogen, en zegepraal van severus over zijne beide mededingeren. Verslapping der Krijgstucht. Nieuwe grondregelen van regering. Zesde Hoofdstuk: Dood van severus. Dwingelandij van caracalla. Aangematigde regering van macrinus. Dwaasheden van elagabalus. Deugden van alexander sever us. Losbandigheid der Krijgsmagt. Algemeene toestand der geldmiddelen. Zevende Hoofdstuk: De verheffing en dwingelandij van maximinus. Opstand in Afrika en in Italie, door den Senaat ge-

[p. 273]

stijfd. Burgeroorlogen en oproeren. Geweldige dood van maximinus en zijnen zoon, van maximus en balbinus en van de drie gordianussen. Onwettige regering en eeuwspelen van philippus.

Dit Hoofdstuk, en met hetzelve dit Eerste Deel, wordt met deze Schetse van het verval des Rijks besloten: ‘Tien eeuwen waren er reeds verloopen, sedert dat romulus zich, met eenen kleinen hoop herders en ballingen, op de heuvelen nabij den Tiber verschanst had. Gedurende de vier eerste hadden de Romeinen, in de arbeidzame school der armoede, de deugden des krijgs- en regeerkunde verkregen, door de wakkere beoefening dezer deugden hadden zij, in den loop der drie volgende eeuwen, een volstrekt gebied over menige landen van Europa, Azie en Afrika bekomen; de laatste drie honderd jaren waren in schijnbaren voorspoed en inwendig verval voorbijgegaan. De natie van soldaten, overheidspersonen en wetgevers, die de vijf en dertig stammen van het Romeinsche volk uitmaakten, was in den grooten hoop des menschelijken geslachts versmolten, en vermengd met de millioenen slaafsche gewestbewoneren, welke den naam der Romeinen verkregen hadden, zonder derzelver geest of moed aan te nemen. Een gehuurd leger, uit de onderdanen en de barbaren van de grenzen geligt, bevatte de eenige klasse van menschen, welke hunne onafhankelijkheid behielden en misbruikten. Door derzelver onbestuurde keuze werd een Syrier, een Goth of een Arabier op Rome's troon verheven, en met het willekeurige gebied over de gewonnen heerschappijen en over het vaderland der scipio's bekleed.’

‘De grenzen des Romeinschen rijks strekten zich nog van den wester oceaan tot de Tigris, en van het Atlantische gebergte tot den Rijn en den Donau uit. In de kortzigtige oogen van het gemeen scheen philippus een niet min vermogend monarch te zijn, dan augustus of adrianus voorheen geweest waren. De gedaante was nog dezelfde: maar de bezielende gezondheid en krachten waren gevlogen. De nijverheid des volks was, door eene lange reeks van onderdrukkingen, ontzenuwd en uitgeput. De krijgstucht der legioenen, welke alleen, na het verlies van alle andere deugden, de grootheid van den staat ondersteund had, was

[p. 274]

door de heerschzucht der Keizeren bedorven, of door derzelver zwakheid verslapt. De sterkte der grenzen, welke altijd meer in wapenen dan in vestingwerken bestaan had, was ongevoelig ondermijnd; en de schoonste wingewesten waren ter prooi gelaten aan de schraap- of heerschzucht der barbaren, welke het verval des Romeinschen rijks spoedig gewaar werden.’

Wij gelooven niet noodig te hebben, meer te zeggen van een Werk, hetwelk een meesterstuk is, en onze aanprijzing geheel niet behoeft, als zijnde deszelfs roem reeds lang volkomen gestaafd. Wij wenschen, dat de voortzetting en voltooijing der vertaling door geene omstandigheden van te gering vertier, enz. gestremd of verhinderd zal worden!