Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1811

De Sterrekunde, door Hendrik Harmen Klijn. Te Amsterdam, bij Immerzeel en Comp. Met de Aanteekeningen 86 Bladz. In gr. Octavo. De prijs is ƒ 1-10-:

Dit Dichtstuk is, volgens een daarvoor geplaatst berigt van den Dichter, deszelfs oorsprong verschuldigd aan de wetenschappelijke oefeningen van eenen familie- en vriendenkring, welke de avonduren, tot onderlinge verkeering en gezellige bijeenkomst geschikt, in plaats van aan het spel, ‘dan eens aan de bewondering van de voortreffelijke voortbrengselen der Teeken- en Graveerkunst, dan eens aan de Toonkunst, of dan eens, minder afgebroken, aan het geheel overzien van deze of gene wetenschap toewijden.’ Waarlijk, eene edele en den redelijken mensch overwaardige bemoeijing; en voorzeker beter te keuren dan het spel, waaromtrent de Dichter, bij deze gelegenheid, zijn ongunstig gevoelen, met vele gegronde redenen bekleed, opgeest; gegrond ten opzigte van zulke lieden, die den genoegzamen aanleg hebben, om zich met de heoesening der wetenschappen, dat vermaak en die uitspanning te kunnen verschassen, welke de mensch tot herstelling zijner geest- en ligchaams-

[p. 267]

krachten zoo zeer behoeft; doch of deze gronden wel op alle menschen in het algemeen toepasselijk zijn, dit zoude, onzes bedunkens, aan twijfel onderhevig zijn; doch genoeg! dit gezelschap, hetgeen de Dichter bedoelt, is van dien aard, dat het spel er gemakkelijk in gemist kan worden, en het is van de toenemende verlichting en het goede voorbeeld, dat dit en andere Wetenschap-oefenende gezelschappen geven, te wenschen, dat deze soort van zoo veel edeler uitspanning in de bijeenkomsten van deftige en wel opgevoede lieden, het wezenlijk voor het verstand onvruchtbaar, zoo al niet voor den maatschappelijken omgang, in sommige opzigten, schadelijk spel eenmaal verdringen mogen!

Onder die wetenschappen, welke dan meermalen het onderwerp der gesprekken van dit Gezelschap uitmaakten, werd dan ook aan de Sterrekennis (voor zoo verre hare beginselen en ontdekkingen voor de verbeelding aanschouwelijk en voor het gezond verstand bevattelijk kunnen worden voorgedragen) het vorige winter-jaargetijde gewijd, en bij het eindigen daarvan, waagde de Dichter, op uitnoodiging der gezamenlijke deelgenooten dezer oefening, dien afgeloopen weg met een dichterlijk oog te overzien; men vindt dus in dit Tafereel, naar den aard der zake, geene Wijsgeerig Dichterlijke schets der Sterrekunst, als Wetenschap, maar een Tafereel van den (vermoedelijken) oorsprong, voortgang en verhevenheid derzelve; dus eene Dichterlijke beschouwing van de Geschiedenis der Sterrekunde. De hierbij noodzakelijke aanteekeningen, zijn door den, door zijne uitgegevene werken, bereids met regt beroemden Heer j.e. doornik, aan den Dichter op zijn ernstig verzoek medegedeeld.

Doorgaans zijn de verzen, in dit fraaije Dichtstuk voorkomende, krachtig en welluidend, tevens overal doorweven met gepaste gelijkenissen en Dichterlijke beelden. Tot eene proeve der krachtige behandeling zullen wij, te zeer door ons bestek beperkt, alleen deze weinige regelen hier plaats kunnen geven, waarin de Dichter, op Bladz. 24 en volg., van de verhevene uitvinding der middelpuntzoekende en middelpuntschuwende krachten, door den grooten newton, gewaagd te hebben, op Bladz. 26 aldus vervolgt:

[p. 268]

 

Waar is de tegenstand die thans zijn' geest bepaald? (t)

 

Hij rukt zich los van 't stof, door 't schittrendst licht bestraald,

 

Het zigtbaar grootsch heelal zinkt neder voor zijn schreden,

 

De blaauwe gordel scheurt, - hij waagt het voort te treden:

 

Geen Zon, geen sterren heer zweest thans voor zijn gezigt;

 

Een nooit aanschouwd geheel daagt op in 't treffend licht;

 

't Zijn Zonneftelsels, die, in de eigenfte oogenblikken,

 

Naast Zonnestelsels zich in de eeuwge loopbaan schikken.

 

Nu zwaait de ontvlamde geest zijn vasten tooverstaf;

 

Schept, denkt, ziet, met een blik dien nooit iets grenzen gaf,

 

Nu Zonnestelsels die naast Zonnestelsels zwaaijen.

 

Daar ze om één middenpunt, één Scheppingszon, zich draaijen,

 

En deze onmeetlijkheid geen speelbal van het lot, -

 

Maar door één magt...hij beeft, zinkt weg - en stamelt: God!...

 

O Gij! onzigtbre magt! tot wien geen oog kan naderen,

 

Wij denken u, en 't bloed kruipt rugwaarts ons in de aderen,

 

Wat zijn die werelden, bij u die 't al vervult?

 

Bij u, die uw bestaan met gloeijend licht omhuld,

 

Aan 't sterflijk oog onttrekt? het poogt vergeefsch uw wezen,

 

Uw onverklaarbre magt, uw zijn in 't stof te lezen:

 

Het kenbaar schepslen heer, - de schrikbre onmeetlijkheid:

 

Millioenen zonnen door dat eindloos ruim verspreid:

 

't Moet alles in ons hart een heilige eerbied wekken:

 

Maar 't laat ons nooit uw zijn, uw magt, uw wil ontdekken.

 

Alleen het vrij gemoed ontworsteld aan dien strijd,

 

Gevoelt u, en aanbidt, - maar 't vraagt niet hoe gij zijt.

De noten, welke door den Heer D. bij dit Werk gevoegd zijn, behelzen verscheidene ophelderingen aangaande de voornaamste ontdekkingen en vorderingen in de Sterrekunde, waarin verscheidene aanmerkenswaardige anekdoten, betreffende de beroemdste Sterrekundigen en derzelver ontdekkingen, gevonden worden. De bijzondere spelling der namen hypparchus en ptolomeus voor hipparchus en ptolemeus, die in deze aanteekeningen bestendig voorkomt, is het eenige, wat wij oordeelen, ter verhoeding van navolging door auderen, als eene schrijffout, te moeten doen opmerken.