Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

[p. 383]

Klagten over het gebruik van een en ander kort woordje. Briefswijze voorgedragen aan een behulpzaam vriend.

mijnheer!

Naardemaal ik vernomen heb, dat gij u gereed betoont om de klagten der verlegenen aan te hooren, en teffens genegen om redmiddelen aan de hand te geven, vervoeg ik mij tot u, in vertrouwen, dat gij mij zoo veel troosts zult schenken, en dusdanige redmiddelen aan de hand geven, als de aard der zake toelaat en in uw vermogen is.

Mijne klagten zijn, indedaad, van eene zoo zonderlinge natuur, dat ik twijfel, of het in uw vermogen zal zijn, mij een gehoor te verleenen, gevolgd van eenen heilzamen uitslag. Ik waag het echter, mij te bedienen van het algemeen regt, om mijne klagten te openbaren.

Om terstond ter zaak te treden, zijn de partijen, waartegen ik eene ernstige beschuldiging inbreng, op zichzelven beschouwd, levenlooze wezens, en die, uit dezen hoofde, in hun eigen persoon geene berisping verdienen. Derzelver misbruik nogtans zal, vertrouw ik, daar het zoo velen mijner Landgenooten raakt, niet als eene onverschillige zaak worden opgenomen.

Ik heb bij u in te brengen eene beschuldiging tegen het veelvuldig gebruik van zekere woorden in onze taal, die, schoon kort, en zelden langer dan ééne syllabe, nogtans bij wijlen het gewigt hebben van eene geheele redevoering. Zij bezitten desgelijks meer klems en invloeds op de beraadslagingen der menschen, dan al het overige der tale te zamen genomen; 't zij wij luisteren naar de ernstige redenwisselingen in eene achtbare Raadsvergadering, 't zij wij het oor leenen aan de vrijere gesprekken in lagere levenskringen.

Het voornaamste van deze hoogst schadelijke woordjes, waarover ik mij bitter beklaag, is - Maar. Dit enkel woordje heeft meer ontwerpen van het grootste gewigt en de uiterste aangelegenheid omverre geworpen, meer aaneengeschakelde redenen van gezonde en scherpzinnige redenkaveling verbroken, dan eenig ander woord. Hoe dikwijls gebeurde het, dat, wanneer ik bekoord en overreed was door eene Vaderlandlievende Aanspraak van meer dan één, ja van drie of vier uren, een ander Redenaar opstond, die, na alles, wat de vorige Spreker gezegd had, kortelijk opgehaald te hebben, en die, zoo ik dacht, even zeer overtuigd was als ik zelve, onmiddellijk daarop tusschen beiden komt met een Maar - en ter-

[p. 384]

stond verdwijnt alle gezonde zin, alle bondig bewijs, al het fraaije der redekunst, ja de zaak zelfs, welke op mijnen geest eenen zoo diepen indruk gemaakt had.

Maar is het lievelingswoord van allen, die wenschen toegevend en bemiddelend te zijn. ‘Zeker, Mijnheer! wat gij hebt aangevoerd, is welgegrond; uwe bewijzen zijn juist gekozen; zij treffen doel in de zaak, waarop het aankomt. Welsprekender heb ik ook nimmer een stuk van dezen aard hooren bepleiten, en, over het geheel, doet, 't geen gij gezegd hebt, zoo veel eers aan uw verstand als aan uw hart; en ik voelde mij in 't eerst opgewekt, gedrongen, om mij met u te vereenigen in het voortzetten van een plan, zoo uitmuntend in zichzelve, en zoo heilzaam in de gevolgen. Maar!’ - Op het eigen oogenblik, dat dit Maar zijn verstand vermeestert, vergeet hij alle zijne opregtheid, en in den tijd van tien minuuten bewijst hij, dat er geen zier waarheid of gezond verstand is in alles, wat hij van den vorigen Spreker hoorde, dien hij met zoo veel lofs ophulde.

Maar is ook het geliefde woord van allen, die door kwaadaardigheid, onbekwaamheid, of eenige andere geheime reden, niet verkiezen de verzochte gunstbetooningen toe te staan. Avarus, de nietsbeduidende avarus, zou gaarne een arm Bloedverwant bijstaan, door hem eenig geld op te schieten tot het aanvaarden eener zake. Maar! - De Man van Aanzien acht zich hoogst gelukkig, dat gij u tot hem vervoegt; hij herinnert zich zeer wel, dat hij u eene nu opengevallen plaats beloofde; geen mensch op aarde is gevoeliger voor de hem bewezene diensten in een en ander geval, noch wenscht sterker, u bij alle gelegenheden voort te helpen. Maar! - Der jonge Juffrouwe laura, geheel vrij van alle voorkeuze, van alle voorafgaande verbindtenis, en die zich altoos gelukkig rekent, wanneer zij hare Ouders genoegen kan schenken, wordt een Huwelijk voorgeslagen met een Persoon, in geboorte, rang en middelen haar gelijk; een Persoon van onberispelijke zeden en goede geaardheid; - zij betuigt het hoogste gevoelen te hebben van de verdiensten diens Heeren; zij verklaart wezenlijk weinigen te kennen, die hem evenaren. Maar! -

Kan er iets schadelijker zijn dan dit zoo veel inhoudend woord? Gij ziet, hetzelve verhardt het hart tegen goedwilligheid, dankbaarheid, gehoorzaamheid; het breekt gemaakte verbindtenissen af, noodzaakt de menschen om hunne bijzondere Vrienden te verloochenen, en ik twijfel geen oogenblik hier te neder te schrijven, dat het in koophandel en burgerlijk bedrijf groote nadeelen aanrigt, en ook in staatkundige verrigtingen geene kleine rol speelt; althans in de berigten, welke ons in de Nieuwspapieren deswege gegeven worden.

Om echter het woord Maar allen regt te laten wedervaren, is er somtijds in 't zelve iets openhartigs, althans iets beslis-

[p. 385]

sends, 't geen eene zaak spoedig haar beslag geeft, door ons de kwade zijde onder 't oog onzer opmerkinge te brengen.

Ik kan zoo veel niet zeggen van een ander hoogst schadelijk woordje, Indien. Met Maar komt men voor de zaak uit; doch Indien is een ontvliedend woordje, dat achterhoudt, en niets bepaalt. Men weet niet wat het beteekent, hoe verre het gaat. Het kan alles en teffens niets beteekenen. Dubbelzinnig te spreken tusschen den man en zijnen naasten is hatelijk, en dit wordt zeer bevorderd door een Indien.

Een Koopman, die ter goeder naam staat, vervoegt zich bij zijnen Bankier met Wisselbrieven, en hij toont hem de deugdelijkheid dezer papieren. ‘Ja,’ luidt het antwoord, ‘deze Wisselbrieven kunnen zeer goed zijn, op de Trekkers, de Aannemers, de handen, door welke zij gegaan zijn, niets te zeggen vallen; ik zou geene zwarigheid altoos maken om aan uw verlangen deswege te voldoen, Indien’ -. De zaak zou afgedaan geweest zijn, had Maar het woord geweest; dan, na een aantal verdrietige en kwellende aanmerkingen, blijft de zaak hangen in de onaangenaamste onzekerheid. - Van veelvuldig en te leurstellend gebruik is het woordje Indien, in de Nieuwspapieren, ten opzigte van Staatsonderhandelingen, en gebeurtenissen, het lot der Volken betreffende. Anders zou de toedragt der zaken geweest zijn, Indien -; men vermenigvuldigt de mogelijke gevallen, en schuilt weg onder het schutswoordje Indien.

Ik heb Indien altoos beschouwd als een looze knaap, zoo vol veronderstellingen en dubbelzinnigheden, dat dit woordje zeer geschikt is om anderen te bedriegen, en het bedrogen worden voor den gebruiker voor te komen. Nogtans doet hij dit alles met zulk een air van schijnbare opregtheid en voorzigtigheid, alsmede van achtneming op het belang des verzoekers, dat de gebruiker zelden mist te slagen voor te komen als een man, die enkel zorgvuldig op zelfbehoud bedacht is, zonder eenig inmengsel van gierigheid of onwil. - Daarenboven is dit eigenste Indien een woordje van Wellevendheid, en niet zelden in den mond van de Schouwburgbestuurders, die elk Tooneelstuk, hun aangeboden, zouden aangenomen en ten tooneele gevoerd hebben, Indien -. Dit zoo noodlottig woordje heeft menig een Tooneelspel tot eene plaats doen verwijzen, die de maker zeker niet verkoos.

Mogelijk is een ander woordje van dezelfde herkomst als Maar en Indien, en deelt diep in de zachtheid en verpligtende beleefdheid van het laatstgemelde; doch is oneindig voorzigtiger. Het wordt veelvuldig gebruikt van zeer omzigtige menschen, die schromen hun gevoelen aan den dag te leggen in gevallen van aangelegenheid, in hagchelijke tijdperken, wanneer het regtstreeks uiten zijns gevoelens niet zeer veilig gekeurd wordt. Voor zoo verre het de zaken des doorgaand en

[p. 386]

burgerlijken levens betreft, is dit Mogelijk aan dezelfde tegenwerpingen onderhevig als Indien. In het oordeel over Staatszaken, in het uiten van ons gevoelen over het leven en de bedrijven van menschen, die wij niet van nabij kennen, en bij welken wij echter zeer groot belang hebben, zou een wel ter snede gebruikt Mogelijk ons opleiden tot eene verstandige wijze van denken, en strekken om vele wonden te heelen, veroorzaakt door een ongelukkig mengsel van onkunde en onbestuurde drift, vooroordeel en hartstogt, belang en gezond verstand.

Ik zou kunnen voortgaan met mij te beklagen over eenige andere woorden, die veel onheils in de zamenleving brouwen, van wege het gemak, waarmede men zich van dezelve bedient, en den weinigen schroom voor het des gemaakte misbruik door de meesten. - Ik hoop, dat gij dit, ter proeve, genoeg zult rekenen, alsmede dat gij mijne klagten niet onverhoord zult verwerpen. Indien gij een openlijk gebruik maakt van dezen mijnen Brief, zal dezelve Mogelijk sommigen smaken, en mij aanzetten, om, in een anderen Brieve, dit onderwerp te achtervolgen; Maar, 't zij ik dit doe of nalate, blijf ik

Uw Dienaar, enz.

polysyllabe.