Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Karakterschets der Mannen, gegrond op menschkundige waarnemingen. Eene Wederga van de Karakterschets der Vrouwen. Door C.F. Pockels, Geheimraad van den Hertog van Brunswijk-Lunenburg. Uit het Hoogd, vertaald. IIde Deel. Te Groningen en Amsterdam, bij W. Wouters en J.F. Nieman. In gr. 8vo. 369 Bl.

In het vorig Deel werd ons de Man naar zijnen zinnelijken vorm door den menschkundigen Schrijver voorgesteld; zijn Gemoedskarakter wordt in dit Deel nu uiteengezet, - zijn gemoedskarakter als Man namelijk; want het is eene geslachtsschets, die de Schrijver wilde leveren. Natuurlijk vinden wij ook hier gedurig den Man met de Vrouw vergeleken; de Schrijver gaat voort op denzelfden voet, waarop hij begonnen was, en wij bebben hoegenaamd geene reden om iets terug te nemen van den lof, dien wij dit Werk bij deszelfs aanvang van goeder harte hebben gegeven. Ook nu mogen wij slechts de hoofdbijzonderheden aanstippen. Het gemoed is het zich zelf seneppende en zich zelf bepalende wilsvermogen in deszelfs geheelen omtrek: ook ten opzigte van het gemoedskarakter bestaan eene gelijksoortige verscheiderheid tusschen Man en Vrouw, als ten opzigte der zinnelijkheid. Grootere wilskracht wijst de Schrijver in den Man aan; en betgene hij. I. in den wil des Mans onderscheidt, is ‘zijn grooter Egoismus.’ Hier geeft hij ons eerst een ideaal van den edelen Egoist, toont de vele afwijkingen daarvan, spreekt van het Nationaal Egoismus van oudere en latere Volken, en maakt dan met het Egoismus der

[p. 676]

Vrouw de vergelijking. II. Moed, dapperheid, standvastlgheid. Eerst de lagere, en dan de ware moed. Voorts eene vergelijkende schets der mannelijke standvastigheid en der vrouwelijke laf hartigheid, - wankelmoedigheid, - grootheid van ziel. III. Sympathetisch gevoelvermogen van den Man. Algemeene en bijzondere gronden, waarom dit in den Man zwakker is. IV. Temperamenten van den Man, als Karakters der personen. - Wij twijfelen geen oogenblik, of zij, die met ons het vorig gedeelte dezes Werks met goedkeuring lazen, zullen ook nu voldoening vinden, en het vervolg met verlangen te gemoet zien. Hun, die hetzelve alleen kennen uit onze aankondigingen, zijn wij ook nu weder eene proeve schuldig; wij bepalen ons tot het volgende, waar de Schrijver over het lagere Egoismus handelt.

‘Hoe het Egoismus zich in al deszelfs gedaanten, verkeerdheden en belagchelijkheden onder de menschen, onder de dwazen en wijzen dezer aarde, onder hoogere en lagere standen, in de jeugd en in den onderdom, overal vertoont en uitdrukt, is eene te uitgebreide stoffe, dan dat die in al derzelver afdeelingen in deze schets van den Man zou kunnen worden afgehandeld en uitgeput. Want daar het alle kleuren der natuurlijke gesteldheid, van het temperament, van den geest en het hart, der tijden en omstandigheden eigenmagtig in zich vermengt, en onder alle vormen van den wil mogelijk is; zoo strekt deszelfs beschouwing zich bijna tot in het oneindige uit, en wij kunnen hier slechts de voornaamste aanhalen.

Er zijn Egoisten, die gewoonlijk alleen jegens lieden van rang en aanzien hunne belagchelijke eigenliefde toonen, en jegens hunne minderen de toegeeflijkste en goedaardigste menschen der wereld zijn, omdat deze hen voor den tooverspiegel hunner zelf bewondering niet in den weg treden. Zoo klagen de hoogere slanden gewoonlijk over den onder hen zelve heerschenden hoogmoed, even als de oudere adel op den jongeren met eene honende verachting nederziet; waarentegen de eerzame burger de hoogere en aanzienlijker lieden dikwijls allerliefst vindt, maar wederom zijnen eigenen stand van hoogmoed beschuldigt. - Andere Egoisten pronken met hunnen invloed op gewigtige zaken, op de belangen van den Staat en op Staatsmannen, met hunne verkeering onder de grooten, ten minste hunne hoogeren, en begeeren door hunne veel beteekenende persoonlijkheid, waaronder zij hunne nietigheid verbergen, eene bijzondere opmerkzaambeid en achting. Dit is het beklagelijke Egoismus der zoogenaamde onderbedienden; eene soort van bedienden - trotschheid, welke de regering in huis gelooft te bezitten, en voorbarig, onbeschoft en zonder eenige kieschheid overal mede inspreekt. Wederom anderen blijven bij hunne eens aangenomene wijze van te leven en te handelen, en de gewoonte is hunne eenige gebiedster. Zij ver-

[p. 677]

achten al het nieuwe, als een gebrek van goeden smaak en zedelijkheid; bewonderen daarentegen den voorledenen gouden tijd, en gelooven, in den tegenwoordigen tijd zoo veel te meer te kunnen despotiseren, daar dezelve in hunne oogen niets deugt. Dit is het gewone Egoismus van den ouderdom, hetwerk alles beter weet, alles heeft doorzien, alle ontdekkingen in de wetenschappen voor lang bekende dingen houdt, en overal wegens zijne jaren, en reeds enkel daarom, met meerder toegeeflijkheid wil behandeld zijn.

Nog andere Egoisten zijn zonderlingen in hunne geheele wijze van denken, in hun weten en gelooven, in hun doen en niet doen, dikwijls tot aan de belagchelijkste eigenheden toe. Zij wilden wel de geheele natuur omkeeren, om zich over deze verwarring der dingen te vermaken, en zich met het angstige gedrag der menschen hierbij te vervrolijken. Niets staat hun meer tegen en is hun onverdragelijker, dan het dagelijksche en gewone heen en weder wankelen van het menschelijk leven; de gewone natuurlijke mensch is in hunne oogen eene ziellooze natuur, die geene kracht, om zich zelven eenen ongewonen werkkring te scheppen, bezit, en den weg van alle dwazen gaat. Deze misvormde geesten, die met bedorvene oogen het best gelooven te zien, zullen zich zeer zelden met de menschheid verzoenen, omdat zij dezelve voor een mengelmoes van eeuwige beuzelarijen houden, en den loop der dingen zelfs naar hunne eigene vreemde stellingen willen leiden. Zij zijn als verwaarloosde kinderen, welker wil niet meer te verzetten is. Zij zijn achterhoudend, openhartig, weemoedig, onverzettelijk hard, verliefd, vrouwenhaters, traag, hoogstlevendig, liefkozend, satiriek en nijdig, al naar dat het verkeerde gemoed zulks beveelt. Zij verwisselen hunne studien, veranderen den dag in den nacht, en den nacht in den dag; kunnen de eene reis geene luidruchtige vrolijkheid genoeg hebben, en verbergen zich eene andere reis in de donkere eenzaamheid. Zij berispen alles, op alles hebben zij aanmerkingen, hunne geheel bijzondere verkeerdheid is de dochter van het hardnekkigst Egoismus dat men onder de menschen kan aantreffen. Er zijn lieden van deze soort, welker bijzonder en vreemd karakter door niets in de wereld, dan door eene kwade vrouw, kan genezen worden.

In Engeland behooren de Zonderlingen te huis. - Deze soort van menschen trest men overal aan onder arme en rijke Britten; natuurlijk onder de laatsten het meest, omdat de rijkdom de bijzonderheden van allerlei soort begunstigt, en dezelve, als het ware, voor de oogen van het zich verwonderend algemeen adelt. Een dezer zonderlingen was Lord camelford, Baron van bocconoe. Een wreedaard, die echter in goed gezelschap, bij zijne zuster, Lady grenville, bij zijne moeder, bij zijne vrienden, de bevalligste en wellevend-

[p. 678]

ste man kon zijn; daarentegen de gewoonten, gebruiken en het genot der groote wereld, waarin hij geboren was, als iets den man geheel onwaardigs verachtte, 20,000 Guinjes waren zijn jaarlijksch inkomen, en hij kon het schitterendste leven van eenen Brit leiden, terwijl hij zich aan den armzaligsten zeedienst toewijdde, en van alle weelde en gemak van zijnen stand vrijwillig afzag. De moederlijke en zusterlijke liefde wilde hem van dit onberaden voornemen doen afzien; maar te vergeefs. Het gewoel der matrozen bij eenen storm, de vreesselijke verwarring, welke er als dan heerscht, en de verbazende strijd van een handvol menschen met de geweldige zee waren het, wat hij wenschte te zien; midden onder zulk een ijsselijk tooneel een werkend mensch te zien, het schip aan alle zijden te hooren kraken, en de waterstroomen door alle openingen te zien binnenstorten, - dit was de wellust, welken hij zocht; bijzondere lotgevallen, zwarigheden en wonderen der wereld, dit was het, waarnaar hij haakte, en deze zonderlinge begeerte toonde hij in zijn geheele leven als een herculische venomist. Zoo ging hij ook gekleed; zijn hoed had eene schrikverwekkende gedaante, zijne geheele kleeding geleek naar 't gewaad van eenen slager; men nield hem voor een weinig krankzinnig, en zijn naam was in geheel Engeland beroemd. Van zijne bedienden eischte hij gelijke bekwaamheden, sterke, mannelijke gelaatstrekken en bekwaamheid in het boksen. Wanneer hij eenen nieuwen bedienden had aangenomen, dan nam hij de eerste de beste gelegenheid waar, om twist met hem te maken, en deed uitdrukkingen, welke den bedienden moesten verbitteren. Had hij hem zoo ver, dan ging hij verder, en sloeg hem. Dit verdraagt geen Engelsman; de karel sloeg weder, en er ontstond een volkomen tweegevecht met de vuist. Was de bediende een bekwaam vechter, en tegen hem opgewassen, dan riep de Lord eindeiijk: “houd op! ik heb genoeg; ik wilde u slechts beproeven; gij zijt een braaf karel; gij zult niet toelaten, dat iemand uwen Heer eenig leed toebrenge; hier is eene banknoot van twintig pond voor uwe weluitgevoerde slagen.” Voor het overige werden zijne bedienden vorstelijk betaald, gespijzigd, gekleed en gehuisvest. Camelford bleef in een tweegevecht met den Heer best, in het negenentwintigste jaar zijns ouderdoms. Aan de uitvoerders van zijn testament droeg hij bijzonderlijk op, om zijn lijk naar het door hem zoo geliefde Zwitserland te brengen, en het daar bij Bern onder eenige aangewezene boomen te laten begraven.’

De overbrenging en het goed vertier van zulke Werken doet den Nederlandschen smaak eere aan.