Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Geheime Brieven, over de inwendige gesteldheid van het Pruissische Hof, na den dood van Frederik den II. Uit het Hoogduitsch. IIIde Deel. Te Amsterdam, bij J. Allart. 1808. In gr. 8vo. 371 Bl.

Tot het zelsde doei en volmaakt in den zelfden geest als de twee vorige Deelen is het derde dezes Werks ingerigt. In de eerste vier Brieven wordt de beoordeeling van Pruissens Finantiewezen, in het voorgaand Deel aangevangen, voortgezet, doormengd met aanmerkingen en waarnemingen, waarvan men ook elders, met de noodige veranderingen, gebruik zou kunnen maken.

Bijzondere bezigheden bragten den Schrijver van Berlijn naar Leipzig; hier kwam zijn besluit tot rijpheid, om het gral van den Fruissischen roem in zijne nabijheid, den regter en linker oever der Saale van Saalburg tot Kossen, te betreden, en zijn oordeel over deze gebeurtenissen te verbeteren. Hij bereist de slagvelden van Thuringen, en vangt te Zeitz zijne waarnemingen en veldslagbeschrijvingen aan, verbetert de dwalingen in de beschrijving daarvan begaan, met vermelding van kleine, doch treffende bijzonderheden, en beoordeeling

[p. 665]

van de krijgsoperatien, zoo der Franschen als der Pruissen, bijzonder den dood van Prins louis vermeldende.

Den XII Brief, uit Jena gedagteekend, vangt hij aan: ‘Maak u gereed, mijn Vriend! tot den hoofdslag, die ons alles ontnomen heeft, wat ons tot hiertoe dierbaar en waard was, die ons aan vreemden invloed overgegeven, en ons voor geheel Europa vernederd heeft. Welke Pruis kan anders, dan met een gescheurd hart, het slagveld van Jena betreden?’ Breed wordt deze slag beschreven en streng beoordeeld, zoo ook de berigten, des gegeven.

Zoo veel lichts als er over den Veldslag bij Jena verspreid is, zoo veel donkerheids heerscht er nog over dien bij Auerstad, welken de XIII Brief beschrijft, tot schande der Pruissische Aanvoerders. ‘O,’ roept hij uit, ‘die verwende troetelkindertjes van malle moeders, die hunne mannekracht bij Madame bernard gespild, op de Casino met Champagne bouteilles gestreden en geen merg in de beenen hadden, die in den zomer met sleden gereden hadden en te Auerstad te bed gingen! Daar komt geene aesthetiek in veldslagen te pas; het slagveld is geen Tooneel!’

Het beleg van Breslau is het onderwerp des volgenden Briefs. ‘De Gouverneur,’ meldt hij, ‘was niet zonder begaafdheden; bijzonder was hij voor gezelschappen en verkeering berekend: maar de Krijgsgod scheen zijnen hoorn des overvloeds niet over hem uitgeschud te hebben. - De Kommandant, de Generaal kraft, was een oud braaf man, maar zonder verstand en begaafdheid.’ - Voorts merkt hij op, dat, wanneer de Franschen, met Prins jerome, Broeder des Keizers van Frankrijk, aan hun hoofd, Breslau binnen trokken, ‘men niet kan beweren, dat de Breslauer edele Burgerij de vijanden met opene armen ontvangen hebben, en dat de bevolene Illuminatie haar van harten zou gegaan zijn: maar daarentegen vond men spoedig groote Heeren, die het Hof van den Prins, zonder daartoe geroepen te zijn, luisterrijk zochten te maken. De Generaal henkel, de Graaf einsidel, de Graaf dankelman, en hunne Gemalinnen, deden dit voornamelijk. Natuurlijk zeiden zij overluid, dat het ten beste des lands geschiedde. Het kan mogelijk zijn. Maar de Breslauer Kronijk zal eene andere strekking van deze stappen van het fatsoenlijk deel der Breslauer

[p. 666]

Grooten in hare voor volgende eeuwen bewaarde bladeren ingevoegd hebben - zucht om te behagen!’ - De belegering van Glatz is in een volgenden Brief vervat.

Bij een kort vertoeven te Berlijn, beschrijft hij de gesteltenis aldaar, na den vrede te Tilsit. Van de vreugde daarover was men reeds terug gekomen, na dat de Franschen geen schijn maakten om Berlijn of Pruissen te verlaten. Zijn gesprek aldaar met den Majoor van den Franschen Generaalstaf is belangrijk.

Vervolgens bezoekt hij de slagvelden aan de overzijde van de Weichsel. En daar niemand het waarschijnlijk ligt ondernemen zal, de belegering van Colberg onpartijdig en onbevooroordeeld te beschrijven, zet hij er zich toe, in den XVIII Brief. In dezen betoont de Schrijver, dat hij voor misslagen vatbaar is, doch ook gereed om die te verhelpen. Het Beleg van Dantzig en de tegenwoordige toestand dier Stad wordt in den XIX Brieve vermeld.

Over Koningsbergen komt hij te Eylau. Volgens de verhalen was in dien oord alles verwoest, de Inwoners waren verhuisd, de Steden en Dorpen met den grond gelijk gemaakt. Dan, betuigt onze Schrijver, ‘den Hemel zij dank! zoo erg is het niet.’ Wegens den veldslag van Eylau is hij zeer breedvoerig: hij tracht eerst het oordeel der menigte over dien veldslag te verbeteren; voorts spreekt hij van de gevolgen, welke dezelve voor Eylau en den omtrek aldaar gehad heeft. Daar men in Duitschland eenparig verhaalde en geloofde, dat de Fransche Keizer dezen veldslag de eerste in alle zijne veldtogten zou verloren hebben, en de Schrijver dit zelfde geloofde, is hij, na op de plaats zelve de waarheid vernomen te hebben, verzekerd, dat napoleon dien slag buiten alle tegenspraak gewonnen heeft. - De slag van Friedland krijgt zijne beurt; zoo ook de Fortisicatien aan de Pregel.

Aandoenlijk is de Beschrijving in den XXIV Brief, waarin de Schrijver te Memel den door hem geëerbiedigden Koning en beklaagde Koningin van Pruissen ontmoet. Zijne aandoening klimt tot woede op. ‘Wanneer,’ dus luidt het slot: ‘Wanneer eene Natie zoo diep gezonken is, dan houde men op, haar eenen eigen naam te geven. Sedert den 14 October 1806 is er geen Pruissen meer. Indien er een God is, moet hij

[p. 667]

de Helden, voor welken men op de openbare plaatsen en pleinen van Berlijn gedenkteekens heeft opgerigt, laten verzinken. Weg met Bellona van de tinnen van het Tuighuis!’ - Des Schrijvers gehechtheid aan den Koning en de Koningin blijkt in een volgenden Brieve, waar hij onder andere zegt: ‘Men zougelooven dat het Schip van Staat thans door den vrede van Tilsit voor anker ligt. Alschoon dit zoo schijnt, evenwel slingert het heen en weer, en schijnt zijn ondergang nabij te zijn. Doch dit alles is niets bij het lijden, aan 't welk de Koninklijke Familie, inzonderheid de geliefde Koningin, in het verloopen jaar, is blootgesteld geweest, en onder hetwelk iedere andere Vrouw bezweken zou zijn.’ Men leze hier haar lot en haar gedrag. - Hij voegt er bij een Verhaal van de Gevechten, welke het Koninklijk Corps d'Armee, onder bevel van den Luitenant-Generaal van lestok, van zijn' afmarsch van het Rendezvous bij Hussehnen, tot zijne vereeniging met de Keizerlijke Russische Armée bij Althof, met de vijanden gehouden, als ook van het aandeel, 't welk hetzelve aan den slag bij Pruissisch - Eylau gehad heeft. - Hieruit kan men het een en ander verbeteren van hetgene hij uit Eylau van deze zaak geschreven had; echter maakt hij er eenige aanmerkingen op.

De XXVI Brief loopt over het voorgevallene te Graudenz; de Onderhandelingen tusschen lucchesini en den Maarschalk duroc, over eenen Vrede tusschen Frankrijk en Pruissen, welke mislukken.

Berigten uit Koningsbergen van eenen Vriend maken den XXVII Brief uit; deze zijn zeer belangrijk, een geheel overzigt der laatste krijgsbedrijven schenkende, vol bijzonderheden en ontmoetingen. Hier ontmoeten wij de treffendste beschrijving der Oorlogs - ellenden, door de bewoners van het tooneel des Oorlogs geleden, - ellenden zoo groot, dat de beschouwing van het slagveld ter verademing strekte, hoe ijsselijk het ook was, daar tusschen de 12 en 15000 menschen geveld te zien. ‘Een groot deel,’ dus luidt de beschrijving, ‘was met dunne sneeuw bedekt. Mijn voet gleed uit, en, terwijl ik viel, tastte mijne hand in het aangezigt van een mensch. Stukken van wapens en trommels, gebrokene snaphanen bij duizenden, zadels, fabels, pistolen, harnassen, in ontelbare menigte, paarden en menschen onder malkanderen; en nu, op deze jubelplaats des doods, enkelde Rus-

[p. 668]

sische Soldaten, die de dooden uitplunderden; die, om een paar koperen knoopen meester te worden, het treurig werk op zich namen, om de lijken, die meest op het aangezigt lagen, om te keeren. Verbeeld u eens! - Als ik zoo op het slagveld rondwandelde, was juist een Russisch Soldaat met dit treurig werk bezig. Een ligchaam omgekeerd en deszelfs wezen bekeken hebbende, viel hij op den dooden neder, en schreeuwde in den roerendsten toon der natuurlijke aandoening: O moy Brat1 O mijn Broeder! mijn Broeder! - en was bijna niet van het ligchaam af te scheuren.’ - De verdere narigten van dezen Vriend zullen in het IVde Deel verschijnen.

Over Kustrin loopt de XXVIII Brief. In den beginne vinden wij vermeld: ‘Van alle de Pruissische vestingen zijn er slechts vijf, die van den vijand niet ingenomen zijn. De overige zijn gedeeltelijk goed, gedeeltelijk middelmatig, gedeeltelijk slecht, gedeeltelijk geheel niet verdedigd. Dit laatste was het geval met de Vesting Kustrin, wier Kommandant van de in dezen rampzaligen oorlog begane verraderijen en schurkerijen zeker de kroon gespannen heeft.’

De twee laatste Brieven zijn uit Berlijn en uit Potsdam geschreven, vermelden de aanstellingen des Vrijheers van stein tot de aanzienlijkste en gewigtigste posten, alsmede een verslag van Keizer napoleon's bezoek bij het Graf van frederik den Eenigen, en het Sterfvertrek diens Konings. - Van het Vierde reeds uitgekomen Deel zullen wij eerlang verslag doen.