Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Het Leven van Maurits Lijnslager. Eene Hollandsche Familiegeschiedenis uit de Zeventiende Eeuw. Door A. Loosjes Pz. Iste Deel. Met Platen. Te Haarlem, bij A. Loosjes Pz. 1808. In gr. 8vo. 403 Bl.

Wij zien indedaad geene voldoende reden, waarom men de lezing van een' welgeschreven' Roman voor onze jonge lieden nadeelig houden moet, en het gretig tasten naar zoodanige geschriften der lieve jeugd ter misdaad rekenen. Ja, liefde en een gelukkig huwelijk, daarop komt het dan toch doorgaans neêr: - maar zijn dit dan niet weldadige geschenken van God? Is niet de liefde voor den jongeling en het meisje de bron der beste aardsche genoegens? en mag men een gelukkig huwelijk, als het gevolg en het loon van zoodanig eene liefde, niet als het toppunt van aardsche gelukzaligheid rekenen? Waarom moet men dit onze jonge lieden verbergen? en hoe zou men dit ook kunnen doen? de natuur gaat toch boven de leer, is alvermogende, en zij doet op dem juisten tijd hare werking. Wij voor ons zien het gaarne, dat het aankomend geslacht zich het huwelijk en het huisselijk geluk voorstelle als het meest wezenlijke der aardsche genoegens en vreugd; dat het zich hetzelve voorstelle als doel; dat onze jongelingen en jonge dochters zich daartoe voorbereiden en vormen. Maar de jeugd behoeft waarschuwing en raad bij een' zoo alvermogenden hartstogt, en daartoe behoort een Roman vooral ook te worden ingerigt; verzierde verhalen zijn uitnemend geschikt om den hartstogt te leiden en ten goede te wijzigen; zij kunnen vol zijn van nuttige lessen: en daarom vorderen wij in dezelve, bij het uitlokkende bevallige kleed, voorzigtige wijsheid, en, vooral ook, vaste, reine, zedelijke beginselen.

Verwerpelijk is iedere Roman, waarin eenige andere liefde, dan die het kuische huwelijk beöogt, uitlokkend getee-

[p. 650]

kend wordt, of waarin deze hartstogt zoodanig wordt voorgesteld, dat de zedigheid blozen moet; ook keuren wij al het overdrevene en het inboezemen van zoodanige verwachtingen, die het beste huwelijk niet bevredigen kan, hoogelijk af. Nadeelig is indedaad dat overspannen of zoo hoog opvoeren der verbeelding, waardoor de werkelijke wereld laf en smakeloos wordt. Maar waarom zouden wij voor het overige der jeugd eene lecture ontzeggen, die haar zoo veel vermaak geeft? De wijze en goede natuur leidt tot geene zedeloosheid, en, om den mensch te veredelen, mag en moet men partij trekken van iederen hartstogt, vooral ook van dien, welke zoo diep en krachtig in het hart is ingeworteld, en waaraan onze bestemming en werkzaamheid op aarde, onze genoegens en onze pligten, met eenen zoo sterken band zijn vastgehecht. Ook voor eenen lateren leeftijd is eene liefdesgeschiedenis niet laf en smakeloos; wij beklagen die echtgenooten, die zich de genoegens der vroegere jaren niet nog dikwijls met een nieuw genoegen herinneren, ook na de zilveren bruiloft, en wenschen onze Lezers het lot van de zoodanigen, die op den tijd, dat natuur en hartstogt bij hun zoo luide spraken en hare regten deden gelden, nog telkens met vreugde terug zien, en hunne toenmalige keuze en gevormde wenschen als de verstandigste en gelukkigste uit hunnen jeugdigen leeftijd rekenen.

Met dat al behoort het lezen van Romans niet de éénige oefening van onze jonge lieden te zijn, en zelfs keuren wij iederen Roman uitmuntender, naar mate hij de aandacht tot heilzame werkzaamheid en kennis weet henen te leiden, het verstand met nuttige kundigheden en het hart met edele gevoelens verrijkt. Zoodanige schepseltjes, die aan niets dan aan liefde en het huwelijk denken, en van niets dan van liefde en het huwelijk droomen, beklagen wij bartelijk. Dan het hangt van den Schrijver eener zoodanige geschiedenis toch grootendeels af, of zijn boek te dezen aanzien nuttig of nadeelig wezen zal; want, daar de liefdesgeschiedenis voor het jeugdig hart uitlokkende is, vindt hij opmerkzaamheid en het hart voor ieder indruksel open, en hij heeft alzoo tot het stichten van werkelijk nut meer dan overvloedige gelegenheid.

Doch onze inleiding werd daar indedaad te lang, waarvoor wij echter eenige meerdere verschooning hopen, daar het werk, waarvan wij melding moeten doen, ons daartoe bijzonder heeft uitgelokt: het is toch niet alleen een Roman van eenen zeer goeden stempel, maar voor deze soort van geschriften, in ons oog, eene uitmuntende verdediging: immers, in zoo verre wij uit den aanleg en dit eerste Deel kunnen oordeelen, zal dezelve voldoen aan alle die vereischten, welke wij boven hebben aangestipt, en heeft daarenboven nog deze uitstekende waarde, dat hij, gevloeid uit eene Va-

[p. 651]

derlandsche pen en een Vaderlandsch hart, opzettelijk voor ons Vaderland is ingerigt, en in 't bijzonder het echte oude Hollandsche karakter en oude Hollandsche deugd uitmuntend doet uitkomen, den Lezer daarvoor geheel en al inneemt, en krachtig tot navolging aanzet.

De Schrijver plaatst zijne geschiedenis in het tijdstip van de opkomst en reeds aanvankelijk gevestigde grootheid en bloei onzes lands, tegen het einde van het twaalfjarig bestand. Zijn maurits lijnslager is de zoon van eenen Amsterdamschen Koopman. Op zijn achttiende jaar riep hem het belang van het Kantoor zijns vaders naar Livorno. Zich te Rotterdam ophoudende, van waar hij vertrekken zou, vindt hij aldaar, aan het huis van eenen vriend zijner ouderen, in maria van vliet, deszelfs dochter, het waardig voorwerp zijner deugdzame liefde. Een harer broeders, een jongeling van losse beginselen, wordt zijn reisgenoot; dan spoedig bezweek het verzwakt gestel van dezen voor de ongemakken der reis en de kracht eener daarop volgende ziekte. Nu voelt de Lezer reeds, wat van zoodanig verhaal onder de bekwame handen van den Heer loosjes worden kan. Maar gaf dit verhaal tot dus verre reeds afwisseling en leerzaam onderhoud, door de teekening ook van den Vaderlandschen aard en de oude Vaderlandsche zeden; vonden wij hier reeds nu en dan belangrijke herinnering omtrent de gesteldheid en voordeelen van ons land; zag of ontmoetede maurits nu reeds meer dan één beroemd Vaderlandsch man, (den uitmuntenden kamphuizen onder andere;) niet minder onderhoudend en belangrijk wordt het verhaal, nadat de jongeling de hoofdzaak, om welke hij reizen moest, regt kort en goed had afgedaan, en dan zijne reize voortzet, en dat wel in gezelschap van den beroemden Vlaamschen Kunstschilder antonie van dijk; te Florence kennis maakt met den Muzijkant manichetti, (wiens dochter antonia zeldzaam contrasteert met het Hollandsch meisje, en de omgang met welke den jongeling eene eenigzins gevoelige maar nuttige les geeft, betrekkelijk den aard en de hevigheid der hartstogten in dat land); vervolgens met zijnen vriend de kunststukken opneemt, en al verder op zijne reize den beroemden galilaeus galilaei ontmoet, en ooggetuige is van het gevangennemen van dezen Wijsgeer. Overal neemt maurits het merkwaardige op. Op eene zonderlinge wijze geraakt hij te Bologne in kennis met een aanzienlijk huis, en redt aan deze plaats zijnen vriend van dijk, dien hij hier verlaat, het leven. Geheel de volgende reis wordt even belangrijk, vooral het verhaal van zijn verblijf te Genua, waar hij den grooten rubbens vindt, en, uit echte Hollandsche beginselen, het aanbod afslaat, om zich aldaar, met het uitzigt op het allergrootst fortuin, te vestigen. In aangenaam gezelschap reist hij verder, en bezoekt Turin. Vele leerzame gesprekken, en onderrigt dat hij overal opza-

[p. 652]

melt, verlevendigen het verhaal, 't welk nu en dan door berigten uit het Vaderland, en ook van zijne maria van vliet, regt aangenaam wordt afgewisseld. Voorts houdt hij zich vooral ook nog in Zwitserland op, en reist naar Holland terug; nemende twee nog jonge Linderen van eenen waardigen Protestantschen Kerkleeraar, villeneuve, te Lausanne, (die derwaarts tot hunne verdere opvoeding gezonden werden) onder zijn geleide. Deze terugreis doet hij in gezelschap van den Engelschen toen nog jeugdigen milton. Ook hier is het werk rijk in nuttige leering, en geeft aangenaam onderhoud.

Zie daar eene en andere voorname bijzonderheid aangestipt, waaruit de Lezer oordeele, hoe deze Roman geheel en al tot aankweeking van nuttige kennis en edele gevoelens is ingerigt. De Schrijver vertrouwt, ‘dat zich niemand stooten zal aan eenige kleine vrijheden, die hij zich, meest echter omtrent Buitenlanders, heeft veroorloofd; terwijl men dit stuk beschouwen moet, niet uit het oogpunt van eene ware, maar verdichte geschiedenis, om welker belangrijkheid te vermeerderen hij van tijd tot tijd wezenlijk bestaan hebbende personen doet optreden.’ Hoezeer wij in den grond, blijkens voorgaande beöordeelingen, te dezen opzigte met den Schrijver van een verschillend gevoelen zijn, nam echter, bij de lezing van dit werk, ons hart als 't ware ons oordeel gevangen; zoodat wij hem deze, de achtbaarheid der Geschiedenis wel eens kwetsende vrijheden, hier ligtelijk konden vergeven.

De algemeene verklaring, in het zelfde Voorberigt, omtrent de Recensenten, die wel iets van een' gemelijken uitval heeft, had de Heer loosjes, wiens redelijke eigenliefde toch over 't geheel allezins reden heeft om over de beöordeelaars zijner werken voldaan te zijn, wel mogen achterhouden. - Hij beklaagt zich over dezulken zijner beöordeelaren, die, ‘onder den schijnschoonen glimp van hoogachting, hem zijne seilen hebben aangewezen.’ Wij weten niet, noch verlangen te weten, welke beöordeeling hier bepaaldelijk bedoeld worde. Maar de Heer loosjes heeft te veel kennis van het menschelijk hart, dan dat wij hem behoeven te vragen, onder welke klasse van menschen hij zijne Hoogachters en ware Vrienden zoude zoeken, - onder vleijers, die hem nimmer eenige seil deden vermoeden, of onder dezulken, die hem, op eene bescheidene wijze, en met welgemeende betuiging van hoogachtinge, dezelve doen opmerken? - En 't is onder de laatstgenoemden, dat wij, ook zonder het antwoord van zijn Ed. op deze onderstelde vraag, ons gaarne rangschikken.