Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

[p. 517]

Lofrede op J.R. Deiman, door Jeronimo de Bosch. In gr. 8vo. 64 Bl.
J.R. Deiman gedacht in eene Redevoering door J.E. Doornik, M.D. en in een Dichtstuk door Mr. J. Kinker. Voorgelezen in en uitgegeven door de Amsterdamsche Afde(e)ling der Hollandsche Maatschappij van sraaije Konsten en Wetenschappen. Te Amsterdam, bij J.S. van Esveldt-Holtrop. 1808. In gr. 8vo. 87 Bl.

Welkom moeten de beide stukken, hier boven aangekondigd, den hoogachters van johan rudolph deiman zijn, daar 's mans hoogachters tevens zijne vrienden geweest zijn; de zeldzaamste gaven der natuur vereenigden zich toch in dien uitmuntenden Geneesheer met zoo groote eenvoudigheid van zeden, gemeenzaamheid van omgang, hartelijkheid en trouw in groote ongelegenheden, dat, indien het al mogelijk geweest zij den grooten man in zijn vak voorbij te zien bij zijne onthouding van alle vertooning, het volstrekt onmogelijk is, hem in zijne grootheid gewaardeerd en niet tevens in zijne hoedanigheden bemind te hebben 's Mans oude en hartelijke vriend jeronimo de bosch hield zijne lofrede in het Genootschap Concordia et Libertate den 29sten van Lentemaand dezes jaars, gelijk hij meer dan twaalf jaren vroeger de nagedachtenis in hetzelfde Genootschap vierde van den Geneescheer h.g. oosterdijk; beiden hadden zij, in gezonde dagen, gewild, dat hun vriend, schoon geen Geneeskundige, hun lijkredenaar zou wezen, wanneer hij hun overleefde, gelijk hunne lofrede de gedachtenis vereerd zou hebben van hunnen vriend, den Latijnschen dichter bij uitstekendheid, wien de Hemel zegene met den hoogsten en gelukkigsten ouderdom. De bosch heeft zijne taak met waardigheid volvoerd, en zijnen overleden vriend vertoond met zulke juiste trekken, dat elk, die hem heeft mogen kennen, den man terstond herkent. Hij beeft bij de uitgaaf dezer Losrede eenige weinige Aanteekeningen gevoegd, maar dezelve vooral verrijkt met verscheiden Latijnsche Gedichten uit zijne eigene Poëmata ontleend, en met een vierregelig Bijschrift op de beeldtenis van den overleden, welke op den titel is geplaatst, door vinkfles gegraveerd naar de Schilderij van hodges; de Dichter cornelis loots heeft den Lofredenaar een uitmuntend Slotdicht op deszelfs Redevoering geleverd, hetwelk ook hier nevens wordt medegedeeld.

Heeft de lofrede van de bosch eene hooge waarde voor de kennis van het ware karakter van deiman, wegens de veeljarige gemeenzaamheid en broederlijke verkeering, welke onder hen hadden plaats gevouden, de Redevoering van den Ge-

[p. 518]

neesheer j.e. doornik heeft geene mindere waarde voor de kennis der bijzondere verdiepsten van deiman bij de Geneeskunde, Scheikunde en Wijsbegeerte, wegens de ervarenis van den voortreffelijken Arts, die zijnes uitmuntenden Ambtgenoots plegtiglijk gedacht heeft, in alle de opgeneemde vakken. Doornik hield zijne Redevoering in de Amsterdamsche Afdeeling der Hollandsche Maatschappij van sraaije Kansten en Wetenschappen, op verzoek van derzelver Leden, op den 17 Maart laatstleden, en werd vervangen door den Dichter Mr. j. kinker in eenen Klaagzang, die nevens de Redevoering door de gemelde Asdeeling dier Maatschappij is uitgegeven. Eene zedige Voorrede gaat de uitgaas der Redevoering voor, sluitende met de verzekering van den Redenaar: ‘Ik sprak voor hun, die, uit de losrede, niet den Spreker, maar Hem, over wien gesproken zoude worden, wilden leeren kennen.’ De Redenaar heeft zich nogtans door zijne hulde aan deiman niet minder als een zeer bekwaam Redenaar doen kennen, dan de Dichter in den Treurzang den rang heeft opgehouden, dien hij op Neêrlands zangberg reeds lang verworven heeft. Ook dit werk heeft het afbeeldiel van deiman op den titel, in de manier van printteekening; hetzelve is en presil, terwijl het andere en face is, maar munt verre uit door de allersprekendste gelijkenis. Veel minder kunnen, naar Recensents oordeel, de Redevoeringen in voldoening aan hun, die den overleden gekend hebben, verschillen; in beider gang mag onderscheid wezen, voor zoo ver dezelve in de eerstvermelde eenvoudig en natuurlijk, in de laatstgedachte meer kunstmatig en min vrij is, maar de zaken zelve treffen opmerkelijk in een, en derzelver voordragt verschilt oneindig minder, dan men bij de zeer eenvoudige inleiding van de bosch en den zwellenden aanhef van doornik zon verwachten. Tot een staal hiervan strekke hetgeen de een en de ander wegens deiman aan het ziekbed gezegd hebben. - ‘De goede deiman, welke eenen ieder het zijne gunde - zegt de bosch - bood nimmer zijnen dienst aan. Werd hij geroepen, hij kwam, en voldeed aan zijnen pligt. Wanneer zij, die hem geroepen hadden, hem naderhand verliezen en eenen anderen kozen, ging hij dit met stilzwijgen voorbij; en wanneer die zelfde menschen, gelijk menigmaal gebeurd is, andermaal genoodzaakt waren tot zijne hulp hunne toevlugt te nemen, dan verscheen hij aanstonds wederom met een bedaard gelaat, waarin geen trek van eenige verwijdering was te vinden. Hij beroemde zich nimmer op de geheimenissen der kunst, maar, een groot waarnemer zijnde van alles, wat tot volmaking van dezelve strekken kon, gedroeg hij zich zeer zedig en voorzigtig. In het nemen van een vast besluit was hij noch haastig, noch stoutmoedig, oordeelende het beter, traag maar zeker, dan schielijk doch roekeloos te besluiten.

[p. 519]

Wanneer er gevaar was, ontveinsde hij zulks nimmer, maar gaf zijne zwaarmoedigheid te kennen. Eenmaal den staat der ziekte wel overwogen en onderscheiden hebbende, ging hij manmoedig voort, en liet zich nimmer door eenige toevallige verschijnsels van zijn bepaald voornemen aftrekken, vermits eene vaste overtuiging van wetenschap hier alle aarzeling en twijfeling deed verdwijnen. Hij maakte nimmer zwarigheid, om, wanneer de omstandigheden zulks volstrekt vereischten, zich van sterkwerkende geneesmiddelen te bedienen, schoon hij anderzins, als de nood zoo groot niet was, veel liever zachte en schuldelooze middelen aanprees, zeer wel wetende, dat de grootste ziekten door ingetogenheid, tijd en rust moeten worden genezen. Schoon hij zich meest bepaalde bij den Koortsbast of andere zeker werkende behoedmiddelen, was echter zijne bijzondere menschkunde, door gedurige waarnemingen en eenen onafgebroken omgang met menschen van allerlei rang en staat verkregen, niet minder dan de beoefening der kunst zelve, het groote bolwerk, waarop het Natuur- en Geneeskundig gebouw bij hem tegen alle aanvallen van scielijke en ongewone gebeurtenissen onbewegelijk gevestigd stond.

Trad hij de kamer in, geene destige houding, geen stijf gezigt of wijs gelaat bekommerde den Lijder: maar genoegelijkheid en vrede verzelden zijne schreden. Tot het ziekbed genaderd zijnde, openbaarden hem de reuk, het gezigt, het gevoel, de wending van het ligchaam, de ligging der handen en de beweging der voeten zulke zekere teekenen van naderend onheil of spoedige genezing, dat hij daardoor werd in staat gesteld, om het noodige te verrigten. Nimmer bleef hij lang nederzitten bij het voelen van de(n)pols wel wetende dat zulks en bij den zieken en bij de omstanders bekommering baart; integendeel greep hij alles gretig aan, wat tot opbeuring en genoegelijkheid kon strekken, en deed hiermede voorwaar meer nuts, dan anderen met het oneindig mededeelen van oneindige voorschriften. En wat zal ik zeggen van het ongedwongene, het natuurlijke, en het naïve, waarmede dit gedrag gepaard ging? Zulks is verre boven het bereik van mijne beschrijving; want, gelijk rembrant nimmer in zijn vermogen gehad heeft, om het levendige, natuurlijke en stoute van zijn penseel in eens anders hand over te geven, of gelijk vondel zijn goddelijk dichtvermogen nooit heeft kunnen overgieten in de harten van zijne dichterlijke nakomelingen, alzoo was deiman zelf nimmer in staat, om zijne beoefening der kunst aan anderen mede te deelen. Men neme hierbij in aanmerking, dat dit alles hier zoo zeer niet was het gevolg of het uitwerksel van eenig geneeskundig onderwijs, of van het aanhooren van Akademische lessen, als wel van eene bijzondere vlugheid van bevatting, sijnheid van gevoel, en doordringend

[p. 520]

oordeel, aangevuurd door eene altijd werkzame geestdrift, welke hem door de milde Natuur was geschonken en zich al vroeg in hem openbaarde.’

Laat ons nu doornik hooren. ‘Eenmaal bekend geworden zijnde - zegt hij - verkreeg deiman, als Geneesheer, den toegang tot de aanzienlijkste Familien - verwierf hun vertrouwen, ja, ik durf zeggen, hunne liefde. En, geen wonder, deiman behoorde tot de zoodanigen, die zich overtuigd houden, dat een Geneesheer zijn gezag niet moet vestigen op het dor voorkomen van een' Geleerden, noch moet oordeelen genoeg gedaan te hebben, wanneer hij, slechts, geneest. Neen, met een opgeklaard gelaat, in hetwelk troost en hulp te lezen was, trad hij, steeds, in het vertrek van den Lijder, en plaatste zich, als een schutsgod, naast zijne legerstede. Zijne ondervragingen liet hij, steeds, vergezeld gaan van eene stilie hoop op herstelling. Hierdoor verwekte hij eene zekere opgeruimdheid van gemoed - terwijl de kranke, daardoor, tevens, zonder angst voor eenen, hem toeschijnenden, veel beteekenenden blik van den Geneesheer, zijne gewaarwordingen en de verschijnselen zijner ziekte, ongestoord, opnoemde. Hiervandaan, dat de noodlijdenden reikhalsden naar de komst van deiman, dewijl zij, na zijn bezoek, zich beter meenden te gevoelen. Deze oogenblikken waren voor hun oogenblikken van geruststelling en hulp tevens.

Wat konde nu anders het gevolg zijn van eene zoodanige verkeering met zieken, dan dat deiman, niet alleen als Geneesheer door hun geacht, maar ook, als Vriend, wierd hooggeschat. Hierdoor wierd zijn Persoon, niet alleen in dagen van droesheid, maar ook in dagen van vreugde gezocht, en hij genoot, daardoor, alle de genoegens van eenen gezelligen omgang. In één woord, deiman was bij zijne kranken niet alleen de Geneesheer, neen, hij was, tevens, de Vriend van het huis.

Zijne opgeklaardheid van geest, gepaard met een scherpzinnig oordeel en eene snelle bevatting, veroorzaakte, dat deiman, als Geneesheer, iets bezat, hetgeen aan zeer weinigen ten deel valt. Hij doorzag, met dezen gelukkigen aanleg, zeer snel de naaste oorzaak der ziekte, doorgrondde, zoo wel de verschijnselen, die met deze naaste oorzaak het naauwst verbonden waren, als die, welke met deze het minst in verband stonden. Hierdoor vatte hij, doorgaans, zoo gelukkig den draad van de, veeltijds, zeer verwarde reeks der, niet zelden, tegen elkander strijdende, ziekteverschijnselen. Zijne aanwijzing moest, dus, veelzins, met die der natuur, volkomen, overeenstemmen. Daarbij hield deiman steeds in 't oog, zijn, van den beginne, aangenomen beginsel, om de ondersteuning der krachten als een hoofddoel van den Geneesheer te beschouwen.

Bij dit alles nu voegende eene ondervinding, (die niet alleen

[p. 521]

door de veelheid van jaren geboren wordt, maar door het velerlei wél te zien en te vatten,) onderscheidde deiman zich door iets, hetgeen, schoon een hoofdvereischte in iederen Geneesheer, aan velen, echter, niet zelden geweigerd is, en, in de taal der konst, ingenium practicum genaamd wordt.’

Doornik heeft zijne Redevoering begeleid met belangrijke aanteekeningen ter slaving en uitbreiding van hetgeen hij sprekende slechts had aangeroerd, maar hij heeft niet goedgevonden te gewagen van de eer, door onzen Koning den Geneesheer aangedaan, en het vertrouwen, door Hoogstdenzelven in zijne bekwaamheden gesteld, waarvan ook de bosch slechts in eene aanteekening gewaagd heeft, hetwelk den Recensent een zonderling verzuim schijnt in beider losrede. Het gebrek aan oplettendheid omtrent spelling en geslachten der tale is een verzuim van geheel anderen aard, hetwelk bezwaarlijk te verschoonen valt in eene Redevoering, als die van doornik, uitgegeven door eene Maatschappij, die oorspronkelijk aan letterkunde is toegewijd.