Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Institutiones Philosophiae Moralis, in usum Academicum conseriptae a Sam. Joanne van de Wynpersse, Log. Metaph. et Phil. Mor. Professore. Lugd. Bat. apud D. du Saar. 1808. 8vo. form. maj. pp. 210.

Of de uitgave der Leerboeken, ten dienste der Jeugd op de hooge Scholen, in het vak der bespiegelende wetenschappen, voor derzelver aanwas inderdaad bevorderlijk zij? lijdt, in onzen tegenwoordigen tijd, geenen geringen twijfel. Immers, zoo lang deze Leerboeken geenszins eenen gelijken tred houden met de voortgaande beschaving, moeten zij gewisselijk veel meer strekken ter verachtering, dan ter verbetering. Ook is het een vrij algemeen vooroordeel, dat hij, die een of ander werk, vooral eenig Leerboek uitgeeft, zich verbeeldt, een verdrag te hebben aangegaan met het Publiek wegens de gevoelens, daarin voorgedragen, alsof het mis daad ware, dezelve immer te veranderen. Dit althans wil de Recensent liefst doen gelden ter verklaringe, waarom zoo vele inderdaad verdienstelijke Mannen, zoodra zij slechts eenigzins in aanraking kwamen met het Publiek, nog een vierde van eene eeuw en meer standvastig bleven in hunne begrippen, ofschoon de voortgaande vordering der wetenschappen derzelver formen ten minste anders had behooren te wijzigen. Dan alleen, wanneer de Leeraar of Hoogleeraar zijn geleidelijk onderwijs in den vorm giet der geschiedenis, en dus, bij hare ontvouwing, de onderscheidene gronden voordraagt, waarop latere vernuften van vroegere verschillen; in dit geval alleen zal

[p. 501]

welligt de openbare uitgave van eenig Leerboek aanprijzing verdienen. Voor zoo ver, toch, geene Akademie met eenig regt beweren kan, dat zij alleen de wetenschap in pacht bezit, is het noch voor de Maatschappij, noch voor de Jeugd (en wel vooral niet voor de laatste, opdat zij niet leere, te zweren in de woorden van hare Meesters,) noodzakelijk, het gevoelen des Leeraars of Hoogleeraars te weten. Hij behoort zijne Leerlingen alleen bekend te maken met de verschillende gronden der stelsels, opdat zij, tot een rijp oordeel gekomen, voor zich zelven aannemen, hetgeen hun zal toeschijnen waar te zijn.

Opregtelijk verheugt zich de Recensent, dat door den Hoogl. van de wijnpersse aan deze laatste behoefte in sommige opzigten voldaan is. Naauwelijks is er eene stoffe, waarover zoo verschillend gedacht en geschreven is, en bij opvolging zal gedacht en geschreven worden, als de zedelijke Wijsgeerte, en wel daarom, omdat de mensch zelf daarvan het voorwerp, en hij, in vele onderscheidene betrekkingen, zoo wel tot God, als tot zijne Natuurgenooten, ja tot zich zelf, ook voor zich zelf een raadsel is. De Schrijver schift dit zijn Leerboek in twee Afdeelingen, waarvan het eerste, in dertien Hoofdstukken, in het algemeen handelt over den Mensch, zijne natuur, volkomenheid, bedrijven, zedelijke verpligting en toerekening, en dus over de grondbeginselen der zedelijke Wijsbegeerte; en het tweede, in zeventien Hoofdstukken, over de verschillende pligten in zijne onderscheidene betrekkingen.

De orde, door den Schrijver in acht genomen; de kortheid, in overeenstemminge met zijn oogmerk van een Kort Begrip; vooral de opgave eener korte en vrij duidelijke bepaling (desinitie) van de hoofdbegrippen zijns onderwerps, en bijzonderlijk de aanhaling van de verschillende gevoelens van vroegere en latere Wijsgeeren: dit alles verdient, zoo wij meenen, alle goedkeuring; doch daarentegen is ons minder bevallen de dadelijke verwarring van begrippen, waartoe de Wijsgeer, zoo wij vertrouwen met het welmeenendste hart, vervallen is. Hij toch belooft ons, naar den titel, een onderwijs in de zedelijke Wijsgeerte. Maar welke? Is het die, welke zich alleenlijk vormt naar de uitspraken des gezonden verstands, zonder opzigt op hetgeen bij de Godgeleerden openbaring heet? Of is het die naar de voorstellingen der Joodsche, of der Christenen Leer? Of is het naar ge-

[p. 502]

mengde grondbeginselen? Dit wordt ons op den titel of in het voorberigt niet gemeld. Intusschen blijft de Wijsgeer zich zelf niet gelijk. In §. 111. heet de Zedewet ‘de blijkbaar erkende wet van eenen Magtigeren omtrent zaken, welke door de Onderhoorigen moeten verrigt of nagelaten worden.’ In §. 126. worden de Goddelijke wetten, ‘of wel die, welke door God onmiddellijk gegeven zijn,’ verdeeld in natuurlijke en stellige. De eerste ‘worden gekend door de Rede, wanneer zij het zamenstel der dingen in aanschouw neemt;’ de stellige ‘door eene stellige Openbaring van God, of op Gods last of gezag (divinitus) afgekondigd.’ In §. 129. wordt de Wet der Natuur beschreven als ‘de wit van God omtrent hetgeen de Menschen moeten verrigten of nalaten, kenbaar door het behulp der Rede, of door het geleide der Natuur (Naturâ duce).’ In §. 192. vinden wij het grondbeginsel der kennisse van de Wet der Natuur aldus omschreven: ‘Rigt uwe daden overeenkomstig Gods oogmerken, die u uit de orde der Natuur bekend zijn:’ of ‘overeenkomstig de orde der Natuur, voor zoo ver Gods oogmerk daaruit kan worden opgemaak (in quantum Dei consilium inde queat colligi).’ Immers, hoe zeer wel de eerste bepaling, in §. 111, wegens de Zede-wet algemeen zij, is hare verdeeling in Goddelijke Natuur-wet, ‘door God onmiddellijk gegeven,’ en ‘kenbaar door de Rede,’ en in Stellige, ‘door Gods stellige Openbaring asgekondigd,’ (§. 126.) allezins aanleidelijk tot een verkeerd begrip, omdat de Rede alhier dadelijk voorkomt als middel, om eene Wet te kennen, welke gezegd wordt door God onmiddellijk te zijp gegeven: terwijl de Wet der Natuur, in § 129, als de wil van God omtrent hetgeen verrigt of nagelaten moet worden, bij dit verbod inderdaad alle de kracht heeft van eene stellige Gods-wet, welke, in §. 126, aan eene stellige Openbaring wordt toegekend. Op deze wijze wordt de Rede, aan den eenen kant, tegen de Openbaring over gesteld, en aan de andere zijde wederom met haar vereenigd. Ook is het vreemd, dat de Hoogleeraat het grondbeginsel der erkende Natuur-wet nog in den ouden smaak blijst aandringen, overeenkomstig de orde der Natuur, voor zoo ver Gods oogmerk daaruit kan worden opgemaakt, daar dit vooronderstellend bijvoegsel waarlijk zoo vele onzekerheid toelaat, als genoegzaam is om het

[p. 503]

geheele beginsel te verwoesten. Van gelijken aard is het Hoofdstuk, alwaar gehandeld wordt over de pligten jegens God, waarbij de Wijsgeerte zich met het oude schoolsche gewaad der leerstellige Christelijke Godgeleerdheid heeft gekleed, tot zelfs die bepaling niet uitgezonderd van de liefde jegens God, als ‘een ernstig verlangen naar de goddelijke gemeenschap (serius divinae communionis appetitus),’ osschoon inderdaad zulke eene bepaling de dweeperij op eene gevaarlijke wijze ondersteunt. De Recensent had in een Zamenstel van zedelijke Wijsgeerte, of in de Leer van het ware en goede, ten besture van den Mensch, volgens de voorschriften der gezonde Rede, nimmer iets zoodanigs gewacht, als hij alhier op verschillende plaatsen ontmoet, waar niet de Wijsgeer, maar de Christen spreekt. Uit een en ander zoude de Lezer ligtelijk in het denkbeeld komen, dat hij een Leerboek over de Godgeleerdheid, niet over de Wijsgeerte, in handen had.