Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

[p. 437]

De Dood van Albrecht Beiling, Slotvoogd van Schoonhoven; Treurspel, door Pieter Vreede. Te Amsterdam, bij A. Mars. 1808. Met Privilegie. In 8vo. 56 Bladz.

Het bedrijf van den Nederlandschen regulus prijkt met zulk eenen schitterenden luister in onze Geschiedenissen, dat alle Volken er met verwondering op staren, en verheft zoo zeer den echten adel van ons Volkskarakter, dat elk regtschapen Vaderlander zijnen boezem van het edelst vuur voelt gloeijen, wanneer hij met een dankbaar gevoel en edele fierheid zijnen beiling in den rang der grootste en roemrijke Mannen der Oudheid eene vereerende plaats ziet bekleeden.

De weinige onder onze Landgenooten, die nog met een echt Nederlandsch gevoel onze Geschiedenis beoefenen, zullen zich deze en andere roemrijke gebeurtenissen van den ouden tijd met een innig welgevallen voor den geest brengen; terwijl het allezins heilzaam mag worden gerekend, zoo vele andere, die met de nieuwigheden van den dag het oude zoo ligtelijk vergeten, te herinneren, dat onder de oude Nederlanders brave, groote en edele menschen zijn geweest, dat zij van die Nederlanders zijn afgestamd, en zich, in stede van zich over hunne afkomst te schamen, veeleer behooren te schamen, dat zij zoo jammerlijk verbasterd en van de deugden hunner Voorouderen ontaard zijn.

Zoo er iets geschikt is, om zulke herinneringen bij onze Landgenooten op te wekken, dan is het voorzeker de vertooning der oude en roemrijke bedrijven op het Tooneel - die school der zeden en kweekplaats van deugd, vaderlandsllefde en grootmoedigheid.

De Heer pieter vreede, die op zijne staatkundige loopbaan, als welsprekend Redenaar, geenen geringen roem heeft verworven en als Dichter tevens met lof bekend is, zou derhalve eenen zeer prijzenswaardigen arbeid ondernomen hebben, door het bedrijf van albrecht beiling voor het Tooneel te bewerken, zoo slechts de Geschiedenis genoegzame bijzonderheden van dit voorval bewaard had. Dan - wij vinden er zoo weinig omstandigheden van te boek gesteld, dat de Heer vreede genoodzaakt is geweest, tot de grootste verdichtingen zijne toevlugt te nemen. Wij houden echter niet van zoodanige verdichtingen, die de Geschiedenis zelve - onder den schijn van waarheid - tot een' blooten Roman maken, en den Lezer en Aanschouwer, die met het gebeurde niet genoegzaam bekend zijn, met geheel valsche meeningen en voorstellingen vervullen; terwijl wij dezelve dan vooral niet kunnen billijken, als zij met de historische data lijnregt strijdig zijn.

[p. 438]

Het voor ons liggend Treurspel is zoodanig ingerigt, dat hetgene opzigtelijk de daad van beiling met zekerheid bekend is, slechts de aanleidende oorzaak tot hetzelve gegeven heeft: want die daad zelve is nog niet eens naar waarheid opgegeven, en al het overige is verzonnen.

Niet albrecht beiling, maar willem van den koulster verdedigde het Slot te Schoonhoven. Wij vinden niet in de Geschiedenis, dat de Hoeksen, die het Slot belegerden, niet dan op genade tot de overgaaf wilden stemmen, en dat beiling zijn leven tot een zoen bood, om daardoor het leven van de overige bezetting te behouden. Integendeel, het Slot ging bij verdrag over; de Burgzaten bedongen niet slechts hun leven, maar ook hun goed, en beiling bood zich niet aan, om voor de zijne te sterven, gaf zijn leven niet tot een zoen, maar werd door de Belegeraars veroordeeld om levend in de aarde gedolven te worden. Deze afwijking van de Geschiedenis was ook geheel onnoodig, daar toch de grootheid der daad van beiling niet bestond in het aanbieden van zijn leven, (hetwelk hij bij de overgaaf op genade, zoo als vreede dezelve doet voorkomen, toch zou verloren hebben) maar alleen in het houden van zijn gegeven woord.

Al hetgeen ons verder van arkel, ada, egmond enz. verhaald wordt, strijdt met de Geschiedenis. Doch al ware er nu ook al, omtrent dezen tijd, een Heer van arkel geweest, die eene ongehuwde dochter had, - dan nog (dunkt ons) moest de Dichter deze dochter niet doen voorkomen als de bruid (en wel met voorkennis en toestemming van hare ouders) van albrecht beiling, die slechts als een eenvoudig Burgzaat bekend is. De onwaarschijnlijkheid van deze verdichting valt al te zeer in het oog. Immers wie kent niet de ondheid, magt en het aanzien van het doorluchtig geslacht van van arkel? Zoo de Dichter dan volstrektelijk eene liefdesgeschiedenis in zijn Treurspel moest hebben, (en die schijnt in een' Roman of Komedie wel onontbeerlijk te zijn) waarom dan aan beiling geen meisje van minderen stand gegeven?

Voorts hebben wij nog eenige aanmerkingen op het stuk zelve.

In een gesprek tusschen egmond en beiling doet de Dichter het voorkomen, alsof vrees voor de list van haamstede beiling terug houdt, om het aanbod van egmond aan te nemen: want dus laat zich beiling hooren:

‘En waarom niet terstond, verrukt en opgetogen,
't Verschuldigd loof gegunt(d) aan uw roemwaardig pogen?
Waarom eerst een gesprek met u en mij gevraagd?
Hier schuilt de loze slang, die ons in 't gras belaagt,’ enz.

Hierdoor wordt, onzes inziens, de roem van beiling niet

[p. 439]

weinig ontluisterd. Hij toch moest het grootmoedig aanbod van egmond dadelijk hebben afgewezen, en geene bedenkingen, alsof haamstede, in spijt van egmond's aanbod, toch zijn hoofd zoude vorderen, moesten hem hiertoe hebben overgehaald. Dit tooneel - gelijk trouwens de opoffering van egmond in het algemeen - stelt beiling, die toch de Held van het stuk is, te veel in de schaduw, en egmond blinkt met den grootsten luister. Beiling had zijn woord gegeven - als eerlijk man was hij verpligt, om het te houden. Hij doet dus niets meer, dan pligt, strengen pligt. Egmond was tot niets verbonden. Geheel vrij biedt hij zich aan, om voor beiling te sterven - dit is meer dan pligt - dit is schitterende edelmoedigheid. Ook bevalt ons de blijdschap niet, waarmede arkel en ada in het begin deze opoffering van egmond vernemen. Zulk eene grootmoedigheid moest in edele zielen weder grootmoedigheid gewekt hebben. De Dichter schijnt dit zelf gevoeld te hebben, en zoekt het te herstellen door het 10de Tooneel van het 2de Bedrijf - welk tooneel ons voorkomt een der beste van het gansche Treurspel te zijn.

Wijders wordt er in dit stuk te veel verhaald, en de hoofd. zaak niet op het tooneel verhandeld. Zoo de Dichter eenige tooneelen in het vijandelijke leger, in de tent van haamstede, had gebragt, welk eene schoone gelegenheid zou er zich dan niet hebben opgedaan, om de teederste en treffendste tooneelen voor het oog van den Aanschouwer te brengen! hoe zeer zou het geheele stuk in belangrijkheid niet gewonnen hebben!

Eindelijk komen ons vele uitdrukkingen van de jammerende en telkens bezwijmende ada in haren toestand veel te sentimenteel en te poëtisch zwierig voor, en haar verzoek - haar dringend, aanhoudend verzoek, om in een Klooster geplaatst te worden, - strookt weinig met hare wanhopige gesteldheid. De zucht tot het Kloosterleven kan zeer wel het gevolg zijn van rampen en droefheid, doch zij vertoont zich bij een kalmer gemoedsbestaan Midden in de hoogste vertwijfeling, moest ada geen' anderen wensch hebben gehad, dan om met beiling te sterven - het stille Kloosterleven kon haar, menschkundig beschouwd, op dien oogenblik nog niet behagen.

Overigens komen er in dit Treurspel schoone en roerende tooneelen voor. De verzen zijn, meestal, zuiver en vloeijend. Het best behaagt ons de Dichter in den verhalenden toon; waarvan wij, tot eene proeve, de volgende regels zullen bijbrengen:

‘Gij kent de woede en haat, waarmeê men heden strijdt,
Dat kunne of jaren schaars van 't moordstaal zijn bevrijd,
Wanneer voor groter magt de zwakren zijn bezweken.
Gevloekte burgerkrijg! dit is uw oorlogsteeken.

[p. 440]

 

Dit is de helsche vrugt, die gij onzalig teelt,

 

Als gij het vaderland de kalme rust ontsteelt.

 

Wat sloten zijn verwoest, en door het vuur verslonden,

 

Wat stromen bloeds geplengd, wat schenddaan onderwonden,

 

Zints Willem en Margreet, door 't onnatuurlijkst woên,

 

In hoeks en kabbeljaauws de snoodste twisten voên!

 

Reeds meer dan zestig jaar blijft dezen vuurkolk woeden:

 

Een Etna, die nu stroomt met brede lavavloeden;

 

Dan sluimrend smeult en rookt; maar straks weêr dondrend kraakt,

 

En 't ingewand der aard in eenen vuurvloed braakt,’ enz.

Op bladz. 6 en 7 treffen wij deze regels aan:

‘Niet dat de ziel niet lijdt door bange boezemtogten;
Niet dat de strenge deugd word(t) hevig aangevogten;
Niet dat de tedre worm als wegkrimpt door de pijn;
Maar zouden wij door 't lot geheel verpletterd zijn?’

De tweede en derde regel drukken juist het tegengestelde uit van hetgene de Dichter zeggen wil; daar toch de meening is, dat, zoo wel als de ziel lijdt door bange boezemtogten, (gelijk de eerste regel uitdrukt) ook de strenge deugd hevig wordt aangevochten en de teedere worm als wegkrimpt door de pijn; maar dat dit alles ons evenwel niet geheel moet verpletteren.

Ook vinden wij regels, die door eene verkeerde woordschikking zeer gebrekkig zijn, gelijk deze:

‘Ja, Ada, in dat Koor, zal met haar zielsgedachten,’ enz.
‘Maar Ada, heden reeds, zal bij haar' bruigom leven,’
‘Een Ridder, door zijn dood wil Albrechts hoofd bevrijden,’
‘Wanneer, in 't Ridderspoor, ziet gij toch Haamsteê gaan?’ enz.

In het Oktrooi, aan Commissarissen van den Stads Schouwburg te Amsterdam verleend, om de werken, die ten Tooneele gevoerd worden, alléén te mogen drukken, voor dit Treurspel geplaatst, vinden wij, dat de gemelde Commissarissen in het Verzoekschrift, ter bekoming van het Oktrooi, tot eene reden gebruikt hebben: ‘ten einde dezelven door het nadrukken van anderen, hunnen luister, zoo in Taal- als Spelkonst, niet mogten verliezen.’ Doch men behoeft waarlijk niet te vreezen, dat dit Treurspel door het nadrukken eenigen luister in taal en spelling zal verliezen, daar het in dit opzigt volstrekt geen' luister bezit.

De maat van rampzaligheid is vervuld; strijd en mond vrouwelijk gebruikt; vlyend; schryt; wyffelen; doedt; vleidt; lagt, en meer andere grove taalfouten, behoorden thans geen werk meer te ontsieren.