Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

[p. 435]

Johanna de Castro, Treurspel, door H. van Baale. Te Amsterdam, bij P.J. Uylenbroek. 1807. 8vo.

Op nieuw een eersteling, aan het Tooneel gewijd! Ook een Treurspel, in den gewonen smaak, in vijf Bedrijven, in de algemeene berijmde versmaat, volgens de geldende tooneelwetten bearbeid, en in zoo ver boven alle kritiek verheven! Het onderwerp van don pedro, Koning van Spanje, verlievende op johanna de castro, de heldin van dit stuk, Dochter van don guiscarlos, en haar verstootende, met alle de hofwoelingen, welke minnenijd en eerzucht verwekt, is in zich zelven voor het tooneel zeer geschikt. Ook ieder Bedrijf heeft op deszelfs einde wel iets van die theatrale coup (zoo als men haar noemt,) waarbij de aandacht van den hoorder opgewekt, en, nog onbevredigd zijnde, met een vurig verlangen de toekomst verbeidt. Dan, waar is de fijnheid van gewaarwordingen en hartstogten, welke den Duitschen schiller, en ook den dramatischen kotzebue, zoo bijzonderlijk eigen is? De personen in dit Treurspel zijn nergens anders door onderscheiden van de gewone kringen des levens, dan door hunne titels, namen en rijmende versmaat; eigenlijk treffend karakter van het hofleven, als zoodanig, is er niet in te vinden. Alle personen spreken op een en denzelfden trant, even als de poppen in het Jan Klaasze spel door den Meester of den Hansworst in éénen toon worden bezield. Het oude hulpmiddel der Fransche School, om de eenzelvigheid van het stuk af te wisselen, is ook hier aangevoerd in een paar vrouwelijke Vertrouwden, die, met alle de hofgeheimen bekend, raad en daad plegen; terwijl de Schrijver had behooren te bedenken, dat dit hulpmiddel geschiedmatig gold op dien tijd, wanneer het door de Franschen werd gebezigd; doch dat zulks thans, nu de Europeesche Hoven zich boven de vorige zeer ver verheffen, inderdaad als een schimp zoude kunnen opgevat, en althans nimmer op het tooneel ter aanbevelinge mag worden voorgesteld. In één woord, het stuk komt ons allerwege plat voor, beroofd van die vinding, van die krachtige voorstelling, van dien hoogeren toon boven het gewone leven, welke het Treurspel behooren te onderscheiden, en alleenlijk geschikt zijn, om op het hart van den hoorder of aanschouwer met voordeel te werken. Van hier gaat die platheid, ook hier en daar, tot de uitdrukkingen zelve over. Dus b.v. in het tiende Tooneel des laatsten Bedrijfs, wanneer het stuk zijne ontknooping nadert, en guiscarlos als vijand van don pedro te voorschijn treedt, roept de laatste, in plaatse van op de ontzinde taal des eersten te let-

[p. 436]

ten, tot zijne Lijftrawanten, die hem NB. reeds verzellen, op den zeer komieken toon:

Hola, Wacht! vlieg rasch (ras) op mijn bevelen:

Geleid Almazro hier en ook Alvarez Zoon.

Konde, bij het allerbelangrijkste tooneel, immer eene grootere platheid gezegd worden? - Ook het slot van dit stuk, bij het berigt, dat guiscarlos zich door vergif heest om het leven gebragt, eindigt zeer zonderling met eene vraag zijner Dochter:

ô Vader! 'k zocht uw deugd te redden met uw leven:
Gij sterft! Heb ik hierdoor, ô Hemel! dan misdreven?

Immers, de vrij algemeene uitspraak op deze vraag zal, in het verband des tafereels, toestemmende zijn, en dus is de voortreffelijke zedeleer dan hierin gelegen, dat de redding van de deugd en het leven eens Vaders in eene Dochter misdrijf is. Kan dit, bij mogelijkheid, eene zedekunde zijn, aanprijzenswaardig voor de Menigte! - Eindelijk, ook de eenzelvigheid van het Tooneel, dat door het geheele stuk niet wordt verwisseld, is zoo geheelenal strijdig met dien invloed, welken zelfs het uiterlijke door de zinnen moet helpen versterken, dat wij ons inderdaad bevreemden over zulk eene nalatigheid, welke door den Schrijver zoo gemakkelijk had kunnen hersteld worden.

Na deze beoordeeling acht zich de Recensent verpligt, den Heer van baale, dien hij noch in persoon, noch zelss te voren in naam, kent, onder het oog te brengen, dat hij denzelven daardoor geenszins heeft willen ontmoedigen, maar integendeel aansporen, om niet blindeling te volgen dat spoor, waarop hem anderen, al waren het zelfs beroemde Dichters, zijn voorgegaan. Hij wil daarentegen den oorspronkelijken Schrijver, die, zoo als wij in het begin opmerkten, zijne geoefende kennis uitdrukkelijk aan den dag legt, ernstig hebben aanbevolen, om het Treurspei naar zijnen waren, verhevenen aard door eigen nadenken te bestuderen, de meesterstukken der ondheid en, onder de lateren, van shakespeare, schiller, vondel en bilderdijk ijverig te lezen, en zorgvuldig op te merken, dat de aestetische behandeling, bij de toenemende beschaving van wetenschap en konst in onze dagen, eenen in alle opzigten verfijnderen smaak vordert, die zoo wel op de menschkundige verhouding der karakters, zoo wel op het kostuum van tijd en zeden, die men afbeeldt, als op den stand, waarin ieder op zich zelf handelt, op de illusie, die overal ongezocht moet werken, en bovenal op het groote oogmerk en den invloed, dien zulks bij het tegenwoordige geslacht zal te weeg brengen, met de grootste overeenstemming werken moet.