Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

[p. 398]

Dorus, of het Wonderkind, eene Nosokomische Geestvrucht, voorgelezen in het Gezelschap Doctrina et Amicitia, den 25sten Jan. 1808. Door A. Fokke, Simonsz. Iste Stukje. Met eene Plaat. Te Amsterdam, bij J. van der Hey. In gr. 8vo. 56 Bl.

Achter dit eerste Deel van dit, wie weet hoe uitvoerig, Werk ontvangen wij eene welgelijkende afbeelding van het uitwendig voorkomen des Schrijvers, en in hetzelve eene teekening van zijn inwendig, of liever van het inwendig karakter zijner schriften, die wij echter ons wel wachten even welgelijkend te noemen, alhoewel de man zelve zijnen dorus daarop: ‘Gij hebt volkomen gelijk, jonge Heer!’ heeft toegevoegd, en hij ons in het Voorberigt daarenboven nog meldt, dat deze jonge Heer hem ‘veel van den innerlijken aard der dingen geleerd, en de waarheid van den schijn had leeren onderscheiden.’ Ziet hier, wat dorus, of het Wonderkind, van den man getuigt: ‘Het geval, alleen het geval, niet uwe natuurlijke neiging, heeft u op eene schaars betreden Letterbaan gevoerd, waarop ge indedaad vreemd zijt. Gij zijt op den glibberigen en zoo zeldzaam met voordeel betreden weg der Ironie en Satire verdwaald, terwijl de strekking van uwen geest naar het pad der Wijsbegeerte en ernstige Wetenschappen leidde. - Zonder den leiddraad van eenig School-, Akademie- of Professoraal-onderwijs, hebt ge uzelven verward in het wijduitgebreid Labyrinth der Algemeene Geleerdheid. - Gij hebt u daar, in de onderscheidene rustplaatsen, gedurig een poos tijds opgehouden, doch niet genoeg om met eene derzelve volkomen bekend te zijn; echter lang genoeg, om zoo veel van elk derzelve te kunnen ontleenen, dat ge uwe Ironien somtijds een ijdel voorkomen van grondige geleerdheid hebt weten te geven.’ Indedaad wij oordeelen over de wezenlijke geleerdheid in den man en een aantal zijner schriften anders en gunstiger, en daarom spijt het ons, dat deze zijne dorus, gedurende eene ziekte bij hem uitgedacht en in eenen nog zwakken toestand geschreven, ons geene stalen aan de hand geeft, waaruit wij dien dorus konden weerleggen, terwijl wij het te onpas rekenen, die uit 's mans andere schriften, bij de aankondiging van dit zijn werk, voor onzen Lezer op te zoeken. Intusschen loopt, naar het schijnt, de Schrijver met dit zijn geschrift vrij hoog; van dorus toch heeft hij zoo veel geleerd, gelijk wij straks hebben aangestipt.

Wie is dan deze dorus toch? dat moge de Lezer raden, ons bleef het duister, gelijk ons over het geheel het fraaije en schoone van deze Voorlezing duister is. Hetgene de Schrijver

[p. 399]

betoogen zou, was: Wij allen zijn de grootste bedriegers, die ooit op voeten, stelten of krukken gegaan hebben, nog gaan, of immer gaan zullen; en van deze bedriegerij is onnoozelheid, ja zinneloosheid, de grondslag. Intusschen had de Redenaar, naar 't schijnt, een kinder-hansopje uit den zak gehaald, en dit staat hier nu ook in de Redevoering afgebeeld. Voorts verklaart hij, wat hij door de grootste Bedriegers verstaan wil hebben: zelfbedriegers. Daarover redeneert hij wat. Dan zegt hij, wat dat hansopje eigenlijk voor zijn' geest is, ten minste hij beloofde dit, doch 't blijft bij 't algemeene: bij de uitwendige wanstaltige gedaante besluit het inwendig een verheven wezen. Zinneloosheid, zegt hij vervolgens, is bij hem een staat van extasis. Nu moet het bewijs der opgegevene stelling volgen, en dit bestaat uit eenige woorden over voorwerpelijke en onderwerpelijke waarheid. Het hansopje, dat de Redenaar vertoont, is, zegt hij, alleen in 't verstand der aanschouwers aanwezig; men kan alles wegdenken, zonder dit popje nog weg te denken, want deszelfs bestaan als wezen is van alle andere wezens onafhankelijk; doch niet het hersenschimmig schepseltje. Als een knecht het verbrandde, was het ware, maar niet het denkbeeldige hansopje weg. Het denkbeeldige is op vele plaatsen, het echte is maar één. Niemand kan zich overtuigen, dat hij 't zelfde popje ziet als die naast hem zit. Een goud Horologie en een Hansopje zijn in derzelven eigen aard Broeders, volmaakt gelijke wezens. En als eene kat in de kamer kwam en beiden zag, kan niet bewezen worden dat deze beide dingen in hare kattenziel een gelijk denkbeeld zouden opwekken als in het onze. Dit is het betoog! Nu volgt het verhaal, hoe dit popje in handen van den Schrijver kwam. Zijn E. was oog- en oorgetuige van eene schrikkelijke kijfpartij in de Kromme-Elleboogsteeg. Terwijl hij daarover met zeker man in gesprek was, tikte een jong knaapje, zoo naar gis omtrent 15 a 16 jaren oud, hem op den arm, moest hem eens spreken, en hij ging met dien jongen heer eens wandelen. Deze onderrigtte hem van de ware inborst van den man, met wien hij gesproken had, en van de personen, die hij had hooren kijven, voorspelde hem zijne ziekte, en gaf hem 's namiddags een nader bezoek. Toen gaf hij hem de boven opgegevene schets van het karakter zijner schriften, beval hem bij zijne Voorlezing in Doctrina het hansopje bij zich te nemen en te vertoonen, dan zou hij hem helpen; de inspraak van dit beeldje moest fokke simonsz. altijd volgen; hij zou hem meermalen bezoeken, en opheldering geven over belangrijker onderwerpen en gewigtiger zaken. Hij gaf het hem over, er bijvoegende: ‘Zoodra het uit mijne hand in de uwe overgaat, zult gij eene vreemde gewaarwording gevoelen.’ -

[p. 400]

 

‘Ik greep verbijsterd toe, en, zoo als ik 't ontving,

 

Bevond ik mij alleen: - weg was de jongeling!’

Deze Voorlezing nu heeft of aan de Leden van doctrina of aan den Redenaar zelven zoo bijzonder behaagd, dat hij ook vervolgens het Amsterdamsch Tweede Departement, en ook dat van Nieuwer-Amstel, op dezelve heeft onthaald, en ze daarenboven nu nog in druk doet uitgaan. Bij het opstellen en uitspreken was de Schrijver nog niet volkomen hersteld; weshalve hij vooraf verklaarde, dat het hem niet bevreemden zou, zoo men in zijne Verhandeling nog eenig gebrek van denkvermogen en scherpzinnigen geest ontwaarde. Wij weten niet, wat de Hoorders ontwaard hebben, maar wenschen hem hartelijk beterschap, en durven dit gerust mede in naam van verre zijne meeste Lezers zijn E. toewenschen.