Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Theorie der Statistiek of Staats-kunde. Naar het Hoogduitsch van A.L. von Schlözer, Hoogleeraar te Göttingen, enz. Iste Stuk. Inleiding. Te Groningen en Amsterdam, bij W. Wouters en J.F. Nieman. 1807. In gr. 8vo. 188 Bl.

De Schrijver van deze Theorie mogt het ter verantwoording laten van zijnen Vriend ch. de villers, aan wien hij dezelve opdroeg, dat hij bij de 999 Statistische Boeken en Boekjes van allerlei soort, welke in de laatste 10 jaren, uit alle beschaafde Europesche Rijken, zelfs ook geheel uit Spanje te voorschijn waren gekomen, nog het 1000ste voegde; de Vertaler van dit Werk mag op de algemeene erkentenis rekenen, dat hij de eerste proeve van wetenschappelijke behandeling der Staatsgeleerdheid in het algemeen en het begin eener volledige Theorie der Statistiek aan zijne Landgenooten in hunne eigene taal heeft geleverd. Hooge goedkeuring verdient bovenal de wijze dier levering, daar zij met het schranderst oordeel, de grondigste kennis van zaken en de vlijtigste toepassing op eigene betrekkingen des Vaderlands is bearbeid, voor welk alles de naam van den Hoogleeraar h.w. tydeman te Franeker genoegzame waarborg zou geweest zijn, indien het hem behaagd had, denzelven op den, hier boven afgeschreven, titel te plaatsen, zoo als wij dien aan het einde zijner Voorrede lezen. Acht Afdeelingen maken de Inleiding tot deze Theorie, en daarmede het eerste Stuk van dit Werk uit. Daar deze Inleiding tot eene proeve strekt, om het denkbeeld, de wezenlijke deelen, (dus, den omvang en de grenzen) en de Methede of leerwijze der Statistiek (Staatskunde) te bepalen, behelzen hare Afdeelingen, I. Het begin en den naam dezer wetenschap; II. Het nut en de noodzaak der bepaling van haren omvang, grenzen en leerwijze; III. De verschillende meeningen van anderen daarover; IV. De bepaling van het eigenlijk denkbeeld

[p. 381]

der Statistiek, met de gevolgen, daaruit afgeleid; V. Hare hoofdverdeeling en rangschikking; VI. De verschillende wijzen harer behandeling; VII. Hare betrekking tot de geschiedenis, politiek en reis-kunst; VIII. Hare eigene geschiedenis alreeds bij andere Volkeren, en de wijze, waarop men haar gemis tot dus verre bij ons getracht heeft te vergoeden. Zij, die zich verbeelden, dat deze gansche wetenschap, welke sedert eene halve eeuw eerst is gevormd en onlangs eerst bij naam bekend geworden in ons land, eene ijdele systematische vertooning maakt, daar het vóór dien tijd nimmer elders, noch hier vooral, heeft ontbroken aan zeer groote Staatsmannen, mogen zich niet onttrekken, om een oplettend oog in deze Inleiding te slaan, indien zij de schande en schade van eenen ijdelen waan vreezen; en zij inzonderheid, die door hunne betrekkingen tot het bewind des Lands, of door hunne betrekkingen tot het bewind des Lands, of door hunne opleiding tot belangrijke posten in dezen Staat, onverantwoordelijk zouden worden bij eene opzettelijke onkunde van hetgene bij andere Staten alreeds als wetenschap noodzakelijk wordt gehouden, mogen deze Inleiding zeer dankbaar aannemen en zich haren inhoud wel geheel eigen maken. Al, wat voortreffelijks in een Werk van dezen aard kan geacht worden, lokt zelfs den blooten liefhebber, die slechts den gang der wetenschappen in het algemeen wenscht bij te houden, genoegzaam aan, om deszelfs lezing ten einde te brengen met een genoegen, hetwelk naar het volgende Stuk daarvan doet verlangen. De Hooggeleerde Vertaler heeft hetzelve niet slechts zoo geheel verhollandst, dat het als een geheel eigen Werk voor ons land is geworden, maar tevens zoo aanhoudend toegepast ook op de allerjongste omstandigheden zelve van onzen Staat, dat het van die zijde eene nieuwe belangrijkheid verkregen heeft. Hoe moeijelijk het anders valle, om uit een systematisch Werk eenige bijzondere proeven mede te deelen van behandeling in Schrijver en Vertaler, vindt Recensent zich echter niet buiten staat, om een en ander staaltje bij te brengen, en doet hij dit gaarne, om zijn gevoelen wegens dit Werk te bevestigen. De Schrijver gezegd hebbende: ‘Het doel van ieder mensch op zich zelven, is zijn geluk op aarde. Millioenen, zich tot eenen staat vereenigende, brengen dit doel, 't welk ieder van hun, op zich zelf staande, reeds had, in hunne vereeniging mede; of liever, om dit zijn doel te kunnen be-

[p. 382]

reiken, welk de mensch, op zich zelven staande, en in dien staat zoo zwak, niet konde, voegt en verbindt bij zich aan millioenen van zijne medemenschen, op dat eene verzamelde sterkte van millioenen krachten ontsta;’ voegt er de Vertaler deze aanmerking bij: ‘Zij, die tot het doel des individuelen menschen willen stellen, het betrachten der Zedelijkheid, enkel om dat ze pligt is, zullen mogelijk laag vallen op deze belijdenis, van een zoo beroemd man, omtrent het doel der Staats Vereeniging. Ik moet hierom doen opmerken, 1. dat de Schrijver hier openhartig en zonder komplimenten spreekt, niet naar 't geen men van den redelijken en voor zedelijkheid vatbaren mensch vergen mogt, maar volgens de leer der menschkunde en der bestendige ondervinding, volgens welke ook (zonder a priori te redeneren, uit en tot hetgene geen wezenlijk bestaan heeft) hij straks de uitspraak volgen laat, “dat het grootste deel der menschen onverstandig of slecht is,” 2. dat ook de Schrijver hier niet spreekt over de wijsgeerige grondbeginselen van algemeen Staatsregt, maar, hoe men in de Staten, (niet, die men zelf geschapen heeft of eerst zou willen vormen, maar -) die, en zoo als men ze vindt, Statistiek, (voorloopster, grond en geleidster der Staat-huishoudkunde en goede Regeerkunde) wetenschappelijk bepalen en vormen kan.’ De Schrijver elders gezegd hebbende: ‘De Duitschers, eene der drie grootst Natien, vaster van karakter dan de Fransche, beschaafder dan de Russische, zijn bij hunne ontzettende massa van krachten, in de laatste twee jaren de spot van geheel Europa geworden - eenig en alleen van wege hunnen Regeringsvorm. Exoriare aliquis NOSTRIS.... [Kom! Redder uit ons bloed!...]’ merkt de Vertaler aan, dat des Schrijvers Voorrede gedagteekend is 20 April 1804, en voegt daarnevens: ‘Sedert is 't, helaas! niet beter geworden. Ook onze vernedering en versmading kwam van onze Staats-regeling (of liever, - ongeregeldheid) niet alleen in en na 1795 - maar de gebeurtenissen voor 1787 hadden ook haren oorsprong in de oude Constitutie zelve. Weshalve het regretteren en terug wenschen dier Constitutie zelve, om de gelukkige dagen met haar beleefd, meer een vrome dan wijze wensch is.’

Om van de Statistiek zelve, ten slotte dezer aankondiging, eene zamengetrokkene schets te geven, levert

[p. 383]

de Schrijver ons eenen paragraaf, welks mededeeling in zijn geheel ons te gelijk eene volkomene proef van de gansche bewerking levert; dezelve is de 18de van de geheele Inleiding en de laatste van derzelver Vde Afdeeling. ‘Het wezen van elken Staat drukt zich volkomen uit door de formule: vires-unitae-agunt [krachten - vereenigd - werken; of, krachten, vereenigd werkzaam]. En alle mogelijke en bedenkelijke verschillende voorkomende dingen laten zich zonder eenigen den minsten dwang plaatsen onder deze drie hoofddeelen, niet meer en niet minder: derhalve

I. Vires, Maat van de Krachten van eenen Staat, als van de bron van al het algemeene welzijn; 't zij natuurlijke, 't zij door kunst verworvene krachten, Grondmagt. Ik telle vier klassen dezer krachten: 1. Menschen, 2. Land, 3. Produkten, 4. omloopend (circulerend) Geld.
II. Unitae, wijze der vereeniging dezer krachten, Regeringsvorm, Constitutie, Staatsregeling.
III. Agunt, werkelijke aanwending der vereenigde massa van krachten, inrigting van de Regering en van hare werkzaamheden, Staatsbestier.

Of, en hoe alle voorwerpen der Statistiek, ongedwongen, onder deze drie hoofd-deelen gebragt kunnen worden; waar b.v. Kultuur, Koophandel en Hospitalen, Ridderorden, Eere-Enterbijlen [eene voor Recensent onbegrijpelijke vereeniging] en Meteorologie, enz. moeten komen; dit moet de nadere ontwikkeling (het detail) naderhand uitwijzen. Maar dat uit deze rangschikking een volledig en zamenhangend geheel voortkome, ziet men reeds op den eersten aanblik.’