Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Natuurkunde der Ziel, door Joh. Christop. Hoffbauer, Hoogleeraar in de Wijsbegeerte te Halle in Saxen. Uit het Hoogduitsch vertaald door Arn. Nic. van Loon, A.L.M. & Phil. Doct. Te Amsterdam, bij W. Brave. 1808. In kl. 8vo. 504 en LIV bl.

Nasporing van den aard en het wezen der menschelijke Ziel was van oudsher bij den Wijsgeer geliefd, omdat de kennis van zichzelven voor den mensch inderdaad kan gezegd worden de belangrijkste van alle wetenschappen te zijn. En zij echter was het, die, den Wijsgeer in het bovenzinnelijke te zeer verdiepende, eene reeks van afgetrokkene redeneringen en stelsels voortbragt, waarvan het eene al ongewisser en onzinniger was dan het andere, en waarvan de slotsom zich in het ongemeten vak der loutere voorstellingen verliest Verpligtende is alzoo ten allen tijde de arbeid dier Geleerden, die, voorstelling en ervaring zorgvuldig schiftende en vrij van schoolsch vooroordeel, juist daardoor toonen, eene nadere schrede in het rijk der waarheid te willen en te kunnen doen, en hunne tijdgenooten tot juistere waarnemingen op te leiden. Onder dezen rangschikken wij met volle goedkeuring den Halleschen Hoogleeraar hoffbauer, ten opzigte van zijnen boven gemelden arbeid. Immers, al dat gene, wat gewoonlijk aan de Ziel, in onderscheidinge van het Ligchaam, naar eene wijsgeerige voorstehing, wordt toegekend, - gewaarwording, aanschouwing, zin, kennend vermogen, verstand, vernuft, verheeldingkracht, - en daarna, wederom in verband met het Ligehaam, wordt aangenomen, als aandoening, hartstogt, taal, zinnelijkheid, genoegen, misnoegen, begeerten, afkeer, vermsak, neiging, temperament en karakter, in alle derzelver

[p. 351]

nuttige en nadeelige wijzigingen: dit alles wordt in dit Werkje, en wel in eene reeks van 92 gemeenzame Brieven, zoo eenvoudig, en, voor zoo ver het onderwerp zulks toelast, zoo duidelijk ontvouwd, dat wij den Schrijver daaromtrent den welverdienden lof geenszins kunnen onthouden. - Is de behandeling der stoffe naauwkeurig? Is het betoog voldingend? - Wie zal hier beslissen omtrent de waarheid? Mag de Recensent, die openlijk belijdt vrij te zijn van alle stelselzucht, naar zijne besenouwing oordeelen, dan is er vele, zeer vele waarheid in begrepen, en op eene wijze voorgedragen, welke zich van rondom aanprijst. Dank zij dus den Vertaler voor zijnen goeden inval, om dit Werkje in een Hollandsch gewaad te kleeden, daar zeer velen onzer Landgenooten naar zulk eene duidelijke ontwikkeling van eene allezins duistere zake gretig zullen verlangen. Alleenlijk smart het ons, dat in den stijl hier en daar eene Hoogduitsche taaleigenheid ingeslopen, en menig Latijnsch kunstwoord, vooral in den 42sten tot 44sten Brief, alwaar over de taal wordt gehandeld, onvertaald is gebleven, welk intusschen, overeenkomstig het oogmerk, waartoe zulks geschreven werd, voor menschen, die niet tot den geleerden stand behooren, een noodzakelijk vereischte was. Wij verlangen hartelijk, dat de leeslust weldra eene tweede Hollandsche uitgave zal vorderen, ten einde alsdan zal kunnen vermeden worden dat aantal van drukfouten, welk, hoezeer de voornaamste stellig zijn opgegeven en verbeterd, deze vertaling zeer ontsiert.