Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Statistiesche Beschouwing van Portugal, door Seevaas van de Graaff; (volgens de nieuwste en beste berigten.) In den Haag, bij Belinfante en Comp. 1807. In gr. 8vo. 139 Bl.

De Heer servaas van de graaff, wlens Statistische Beschouwing van Oostvriesland en Jever wij onlangs aankondigden, en op welker naauwkeurigheid, gelijk ons sedert van goederhand is gebleken, men zich mag verlaten, levert hier weder eene soortgelijke Beschouwing van Portugal; een Rijk, op hetwelk, sints het onlangs aldaar voorgevallene, en in

[p. 346]

het uitzigt op hetgene er nog verder zal gebeuren, thans de algemeene aandacht is gevestigd. En daar Portugal misschien het minst naauwkeurig en minst algemeen bekende Rijk in Europa is, twijfelen wij niet, of dit Werkje zal door velen met genoegen ontvangen en gretig gelezen worden. De tegenwoordige toestand van zaken deed den Schrijver eenigen spoed maken in het uitgeven van zijn Werk, hetwelk, bij den eersten aanleg, bestemd was om in eene andere gedaante in het licht te verschijnen.

Het Werkje is verdeeld in Rubrieken, vijstien in getal, van welke deze de Opschriften zijn: Ligging, Grenzen en Verdeeling. Lucht- en Grondgesteldheid, Bergen, Rivieren, enz. Grootte en Bevolking, Bijlanden of Buitenlandsche Bezittingen. Korte schets der Geschiedenis. Regent, Regeringsvorm, Grondwetten, enz. Godsdienst en Geestelijkheid. Staat en karakter des Volks. Kunsten en Wetenschappen. Voortbrengselen. Koophandel en Zeevaart. Fabrijken en Trafijken. Voorname Handelsteden des Rijks. Inkomsten, Uitgaven en Staatsschulden. Land- en Zeemagt. Het Postwewezen, Geldspetien, enz.

Uit sommigen dier Rubrieken willen wij het een en ander overnemen. De grootte des Rijks wordt bepaald op 1900 vierkante geograsische mijlen, en het getal der inwoneren op 3,500,000 zielen. De oorzaak dezer geringe bevolkinge, naar gelange van de uitgestrektheid en vruchtbaarheid des lands, moet deels gezocht worden in de hitte van het klimaat, deels in de buitensporige levenswijze der inwoners. ‘Het heete klimaat is oorzaak eener buitensporige onwederstaanbare drift tot het min-vermaak, welke men bij alle jonge Portugezen, van beide kunne, waarneemt. Niet zelden ziet men mannelijke jongelingen van 15 jaren, en huwbare dochters, die met hun (haar) 10de of 12de jaar reeds moeder zijn. Dikwerf boeten zij reeds in dezen ouderdom hunne vroegere buitensporigheden met ongeneesbare ziekten, en nog meermalen ontdekt men, dat de kinderen bij de geboorte reeds met het venusgif besmet zijn.’ Bij deze komen nog andere oorzaken, onder welke de menigvuldige moorden en rooverijen geteld worden, welke er nog niet lang geleden vooral te Lissabon plaats hadden. - Menigvaldig zijn de buitenlandsche Bezittingen van Portugal; zij zijn gelegen in den Atlantischen Oceaan, op het vaste Land van Afrika, in de Oost-Indiën, en in Zuid-Amerika. Tot de eerste behooren, onder andere de Azorische of Vlaamsche Eilanden, negen in getal; de Madeirasche Eilanden, van welke Madeira het voornaamste is; en de Kaaprerdische Eilanden, tot welke Sant Jago, met eene stad van dien naam, behoort. In de Oost-Indiën hebben de Portugezen slechts eenige weinige plaatsen en factorijen, treurige overblijfsels hunner voormalige grootheid in

[p. 347]

Azië, behouden. De voornaamste buitenlandsche Bezitting is Brazilien, onder welke algemeene benaming veeltijds worden begrepen het Amazoneland, het zuidoostelijk deel van Peru, een oostelijk gedeelte van Paraguay, en een gedeelte van Guiana. Vele goudmijnen zijn er in dit gewest. Men rekent, dat er van het jaar 1700 tot 1800 ruim vijftienhonderd millioenen piasters aan goud uit Brazilien naar Portugal zijn verzonden, van welke het grootste gedeelte naar Engeland is gevoerd. Behalve diamanten, suiker en andere goederen, levert Brazilien zoo veel hoornvee op, dat er, alleenlijk om de huiden te verzenden, jaarlijks 20,000 geslacht worden. De gezamenlijke bewoners der onderscheidene Buitenlandsche Bezittingen vinden wij begroot op 1,150,000 zielen. - Het gezag der Koningen van Portugal wordt hier opgegeven als volstrekt willekeurig, gelijk blijkt uit de inleiding van elke nieuwe Wet, luidende woordelijk: ‘Ik de Koning, uit kracht van mijne eigen en zekere wetenschap, mijne begeerte en koninklijken wil, en van mijne volkomene oppermagt, welke ik alleen van God houde, en waarvan ik geene rekenschap aan eenig mensch op aarde schuldig ben, gelast en beveel ik enz.’ Schoon de Inquisitie-geregten in Portugal nog aanwezig zijn, is derzelver gezag niet meer gevaarlijk; een vreemd Protestant of Jood heeft voor dezelve niet te vreezen. In den jare 1778 had te Lissabon de laatste auto da fé plaats. Ten blijke dat de verlichting hier te lande insgelijks merkelijken opgang heeft gemaakt, zullen wij van de Regtsgeleerde stellingen, aan de Universiteit van Coimbra, onder voorzitting van den Prins van Brazilien, in den jare 1787 openlijk verdedigd, eenigen afschrijven: ‘Alwat de kerk in den Staat bezit, bezit zij door de gunst van den souverein; derhalve kunnen de donatien aan de kerk door den souverein gedaan, ook, indien zulks noodig is, zonder tusschenkomst van het kerkelijk gezag, wederom naar goedvinden herroepen worden.’ - ‘De openbare oefening van wat godsdienst het ook zij, wanneer de veiligheid van den Staat daardoor niet benadeeld wordt, kan niet alleen in den Staat geduld, maar ook, zoo zulks tot algemeen welzijn dienstig is, zonder eenig vermoeden van ongodsdienstigheid door de wetten geregeld worden.’ - ‘Den geloovigen kunnen door de kerk alleen geestelijke straffen worden aangedaan.’

Het algemeen karakter der Portugezen wordt aldus voorgedragen: ‘De Portugees is uit den aard schrander, ernstig, voorzigtig, spaarzaam en matig in het gebruik van spijs en drank; hij is medelijdend en liefdadig voor behoeftigen, en zelfs het gros van het gemeen, beleefd, verpligtend en godsdienstig, maar hij is niet zoo bijgeloovig als de Span-

[p. 348]

jaarden; ondertusschen wil men, dat deze deugden met groote ondeugden zouden verzeld gaan; als eene alles overtreffende trotschheid, woekerzucht en gierigheid; eene ontembare buitensporigheid omtrent de Vrouwen, arglistigheid en eenen wreedaardigen minnenijd, die zelden anders dan met het bloed van zijnen medevrijer kan gekoeld worden.’ Hoewel van de wetenschappen, sedert de laatste dertig jaren, in Portugal meer werks dan voorheen wordt gemaakt, is derzelver opgang nog niet zeer groot. In de Sterrekunde, met name, is men er bij andere Volken verre ten achteren. Van 1727 tot 1798 was er te Lissabon geene Astronomische waarneming gedaan, en de lengte dier hoofdstad was nog door geen Portugees bepaald. - Portugal, hoewel uit zijnen aard zoo vruchtbaar als eenig land in Europa, levert, echter, op verre na niet uit, voor hetgene die vruchtbaarheid berekend is; stechte wetten en verkeerde inrigtingen zijn daarvan de voornaamste oorzaak. ‘Er is geene genoegzame mest voorhanden, welke bijna alleen uit verrotte planten bestaat; er zijn geene behoorlijke waterkeeringen, tegen het veelvuldig overstroomen der rivieren; anderen zijn te laag en doorwaadbaar; de landwegen zijn niet genoeg onderhouden; geen paarden genoeg om den ploeg te trekken, en het aantal boeren is te gering; de landbouw is hier te verachtelijk, om denzelven zonder de krachtigste medewerking der regering weêr te doen bloeijen.’ Met dit alles ontbreekt het er niet aan uitmuntende voortbrengsels. Behalve den wijn en de olie, heeft Portugal aan fijne vruchten, die uitmuntend zijn, beste honig, wasch, kastanjes, sumak, kork, laurierbladen en andere kruiden, meer overvloed dan aan aardappelen en keukengroenten. Daarenboven heeft men er onderscheidene rijke bergwerken; doch gebrek aan hout in de eerste plaats, en vervolgens de rijke mijnen in Brazilien zijn oorzaak, dat dezelve weinig bearbeid worden. De voornaamste handel-artikelen, welke Portugal oplevert, bestaan in wolle, olie, wijn, zout en vruchten, alsmede citroenen, oranjeappelen, vijgen, enz. Uit de Volkplantingen ontvangen de Portugezen diamanten, paarlen, goud, katoen, leder, tabak, suiker, peper, indigo en verfhout, alsmede rijst, wasch, zijde, koffij, olie, zout, huiden, salpeter, enz. In de nuttigste en onontbeerlijkste handwerken zijn de Portugezen bij meest alle andere Europische Natien nog verre ten achteren.

Lissabon, eene in vele opzigten merkwaardige stad, ‘de residentie van het Hof en des Gouvernements, van den patriarch en van de hooge landskollegien, strekt zich van het oosten naar het westen in de vorm van een amphitheater uit, en levert, uit zee gezien wordende, een schilderachtig gezigt op, maar inwendig is dezelve ver af van behagelijk te zijn. - Volgens link heeft zij meestal naauwe en morsi-

[p. 349]

ge straten, even zoo gevaarlijk door hare stijlte (steilte) als om de moorden, welke, vooral in de lente, uit jaloezij en wraakzucht, menigvuldig in dezelve plaats hebben. Bijna elken nacht geschiedt hier een moord en somtijds op klaren dag. Voor berooving is men veiliger op de publieke wegen dan te Lissabon, onder het oog van den souverein. - Deze onveiligheid ontstaat grootendeels door de menigte vrije negers, welke hier werkeloos als bandieten rondzwerven, en door het verkeerd medelijden der Portugezen, welke den misdadigers het ontkomen der justitie gemakkelijk maken.’

Zoo veel oordeelen wij tot ons oogmerk genoeg, om den Lezer met dit Werkje van den Heere van de graaff te doen bekend worden, welken wij, van heeler harte, leven en lust toewenschen, om nog meer andere landen en gewesten van Europa op de zelfde wijze statistisch te beschouwen.