Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

P.F.A. Nitsch, Beschrijving van het huis(se)lijk leven, de wetenschappen, zeden, den Godsdienst, staat- en krijgskundigen toestand der Romeinen, naar de verschillende tijdperken der Natie. Uit het Hoogduitsch, door H. Weijtingh, Rector der Latijnsche Scholen te Campen. Iste Deel. Te Zutphen, bij H.C.A. Thieme. 1807. In gr. 8vo. 246 Bladz.

In het jaar 1788 kwam het eerste deel in het licht van het werk, waarvan ons in het voorleden jaar deze

[p. 340]

vertaling werd geleverd; men verlangde toen ernstig, uit hoofde van deszelfs aangelegenheid, dat het mogt voltooid worden. Dit geschiedde reeds in het jaar 1790: maar een ontijdige dood nam den Schrijver weg, terwijl hij den tweeden en verbeterden druk van zijn werk verzorgde, waarvan het eerste deel in 1794 uitkwam, het tweede in 1796 onder opzigt van j.h.m. ernesti, Hoogleeraar te Coburg. De aangelegenheid van dit werk bestaat voornamelijk in deszelfs aanleg, om de oudheden van Rome enderscheidenlijk op te geven naar de tijdsopvolging, welke zoo groote veranderingen in het huisselijke leven, de wetenschappen, de zeden, den godsdienst en de staat- en krijgskunde der Romeinen heeft te weeg gebragt. Op zulk eene wijze waren de Romeinsche oudheden te voren niet behandeld, en zulk eene onderscheidende kennis derzelve was nogtans allezins noodig tot regt verstand van de oude Latijnsche Schrijvers en tot eene duidelijke voorstelling van enkele tafereelen uit de Romeinsche geschiedenissen voor den dichter, redenaar en kunstenaar. De Schrijver gevoelde nogtans het hoogstbezwaarlijke eener juiste uitvoering van dit ontwerp evenzeer, als de blijkbaarheid van deszelfs nut, uit hoofde van het ineenloopende van schier alle gebruiken en zeden, die toch met geene sprongen overgingen, maar zich ongemerkt en langzamerhand rigteden naar de groote veranderingen in den uitwendigen staat van het Romeinsche gebied. Hij verdeelde zijn gansche werk in negen boeken. Het Iste is door hem aan de plaatsbeschrijving van Rome gewijd; het IIde aan de beschrijving van de vaderlijke magt, van de huwelijken, den slavenstand, de leefwijze en de bezigheden der Romeinen; het IIIde vermeldt het huisselijke leven, waartoe baden, maaltijden, vermaken, oefeningen, kleeding, huisraad, weelde en begrasenissen worden te huis gebragt; het IVde behelst de geschiedenis der beschaving of der kunsten, wetenschappen en letteroefeningen; het Vde handelt over het zedelijk karakter der Romeinen; het VIde over den godsdienst; het VIIde over het inwendig staatsbestuur; het VIIIste over de regtsbediening, en het IXde over het krijgswezen. Elk dezer boeken heeft twee afdeelingen, waarvan de eerste de geschiedenis des Romeinschen volks met betrekking tot de stoffe des boeks in chronologische orde opgeeft, de tweede behelst de eigenlijke en uitvoerige opgaaf dier oudheden zelve, met zorgvuldig rugzigt op de

[p. 341]

tijdperken, die in de geschiedkundige opgaaf aangewezen zijn. De Schrijver zelf wenschte niet, dat zijn werk zou worden aangezien als een volledig en in allen opzigte voldoend werk over de Romeinsche oudheden, maar slechts als een handboek, tot het geven van een algemeen overzigt geschikt, en ter handleiding dienstig voor hun, die verder zouden willen doordringen tot eenige bijzonderheden, waartoe dan ook latere zoo wel als vroegere Schrijvers rijkelijk worden aangewezen. - De twee eerste boeken van dit werk zijn nu vertaald door den Rector der Latijnsche Scholen te Campen, die alzoo geacht mag worden eenen belangrijken dienst gedaan te hebben aan hun, wien de Romeinsche oudheden aangelegen zijn, het zij door liefhebberij alleen voor de letteren, het zij door meer gezette beoefening der geschiedenis ten gebruike voor hunne bijzondere wetenschap of kunst. - Recensent, zich over de vertaling van dit werk verheugende, zag met bijzonder genoegen, dat zich daartoe de hand geleend had van eenen man, die door zijn beroep geschikt scheen, om de kleine gebreken, welke hem in het oorspronkelijke wel eens zijn voorgekomen, te verbeteren: maar de Heer weijtingh heeft hieraan weinig gedacht. Dit blijkt, daar het tweede boek ook in de vertaling drie afdeelingen heeft behouden, strijdig met het opgegeven ontwerp van den Schrijver, die in de analysis van zijn werk meermalen de onderverdeelingen met zijne groote afdeelingen verward heeft. Gaarne gaf nu Recensent een overigens gunstig berigt van de vertaling zelve, de zedigheid des Vertalers liefst voor de eenige reden houdende zijner zorgvuldige onthouding van alle verandering aan dit werk: doch hier moet hij zich ongunstiger laten hooren. Dat het den Rector niet behaagt, de spelling te volgen, die voor de openbare Nederduitsche Scholen door het Staatsbewind is aangenomen, in een werk, hetgeen voor de leerlingen der Latijnsche Scholen bijzonderlijk geschikt is, zou slechts verdrietig zijn, wanneer zijne eigene spelling en taal maar geregeld en zuiver waren; dit echter niet alzoo zijnde, verdient de slordigheid in beide eene ernstige opmerking. B.v. muur mannelijk en vrouwelijk op dezelfde bladzijde 38. haaste voor haastede of haastte op bl. 40. vlak voor vlek op bl. 45. schroof voor schroefde op bl. 91. jok voor juk op bl. 130. Ook mag niet worden voorbijgezien het overgroot aantal druk-

[p. 342]

fouten, waarvan wel eene lijst van anderhalve bladzijde is aangewezen, maar waarvan er nog zeer velen onverbeterd zijn. B.v. geen gedeelte beschrijving, waar der is vergeten, op bl. XIIder Voorrede; diminitiva voor diminutiva op bl. 217; m. manius voor m'. manius op bl. 216, waarvoor de foutverbetering zelve opmerkelijk is in de lijst der drukfouten, wijl men aldaar vindt bladz. 216 reg. 11 van boven staat m. manias, lees m. manius, terwijl er zeer wel manius staat in den tekst, maar de fout gelegen is in de m. die marcus beteekent, terwijl het de m'. moest zijn, die voor manius gebruikt wordt. Het is te wenschen, dat het vervolg van dit werk zich voor den Nederduitschen Lezer van deze zijde veel meer zal aanprijzen. Recensent vindt zich ook verpligt het verkeerd begrip voor te komen, hetgeen ontstaan zou uit hetgeen op bl. 75 en 76 gezegd wordt: ‘Eerst w[i]erd het water gewogen, om te beproeven of het goed was, om nae (naar) Rome gevoerd te worden. - Was het water een eind we[e]gs gelo(o)pen, zo(o) liet men het in gro(o)te waterbakken vloei(j)en, op dat het zich daarin zuiveren, en, als 't ware, meer zwaarte verkrijgen zoude.’ Hieruit immers zou men denken aan de soortelijke zwaarte van het water, terwijl er eeniglijk aan het evenwigt des waters bij de Romeinen gedacht werd, wanneer zij hunne waterleidingen met een hellend waterpas naar Rome bragten.