Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

[p. 303]

Letter-vruchten, ingezameld door J. Kisselius. Derdrecht, bij E. Bonte. 1807. In gr. 8vo. 251 Bl.

Reeds de namen alleen der vervaardigers van de ons hier aangebodene stukken verzekerden ons van derzelver innerlijke waarde, terwijl het doorbladeren ons al aanstonds overtuigde, dat zij overgebragt waren op onzen vaderlandschen grond door eene zeer bekwame hand. Daar goede wijn geen krans behoeft, zouden wij ons van alle verdere beöordeeling ontslagen rekenen, zoo wij niet het onze moesten bijdragen, opdat deze schoone verzameling, onder de dagelijks nog aangroeijende menigte van goede en slechte vertalingen, niet wierd over het hoofd gezien.

Eerst ontvangen wij hier een uitmuntend Fragment van wieland, door hem bestemd tot eene episode in een prosaisch dichtwerk, hetwelk hij echter niet heeft voltooid. Het is de teekening van eene wereld met onschuldige menschen, indedaad bekoorlijk geschetst, en besloten met zoodanige overtuigende opmerkingen en wenken, als den bewoner dezer schuldige wereld te vreden moeten houden met zijnen tegenwoordigen toestand, en geheel en al stemmen tot dankbaarheid aan, en den lof van God.

Twee Fragmenten van zacharia volgen; voortreffelijke dichtstukken, stout en krachtig, in den geest van milton, van wiens beroemd gedicht zacharia mede eene overzetting beproefd had. De Dichter koos hier den hexameter; kisselius geeft ons uitmuntend dichterlijk prosa. Wij meenden hier gedurig klopstock te hooren. De onderwerpen zijn: De Schepping der Hel; en: De onderwerping van (eenige) gevallene Engelen, die, op hunne boete en opregt berouw, (nu vooreerst) bestemd zijn tot Beschermgeesten van het Menschdom. Eene schoone dichterlijke vinding.

De geestverrukking van las casas, door den beroemden j.j. engel, wordt voorafgegaan door eene korte herinnering aan 's mans geschiedenis, ontleend uit robertson. Het stuk brengt ons bij den waardigen man op zijn doodbed, daar hij zijn leven nadenkt. De voortreffelijke menschenvriend en echte Christen ligt daar in diepen ootmoed, vol gevoel van zijne zwakheden en vol berouw. In den droom bevindt hij zich in de hoogere gewesten, en staat voor eenen Engel, die hem rigten zal; maar die eindelijk, (geheel deze gerigtshandel is treffend en leerzaam) op hoog bevel, zijne zondenrol verscheurt, en ook het bittere der herinnering aan begane misstappen vernietigt, door het openbaren der verborgenheden van de eeuwige liefde.

Hermions droom is een stuk van j.g. muller; een wolge-

[p. 304]

kozen beeld onzer gevaarvolle reize door dit leven. - Vier Zangen, onder den titel van eliezer en neftaly, door florian, besluiten dit boekdeel, en behoeven in waarde voor geene der vorige stukken te wijken. Joodsche zeden, Joodsche godsvrucht, kuische, alvermogende liefde, sterke, zuivere, zich opofferende vriendschap, worden in deze voortreffelijke Zangen roerend geteekend.

De lezing en herlezing van alle deze stukken gaf ons een wezenlijk genoegen, en de daaraan bestede oogenblikken kunnen wij geenszins verloren rekenen; zoodanige lettervruchten voldoen den smaak, en stemmen het hart ten goede.

De Heer kisselius houdt den Eliëzer en Neftaly voor dat dichtstuk, waaraan florian de laatste hand heeft gelegd in zijne gevangenis, en hetwelk, in het aan en door ons medegedeelde Leven van dezen beroemden Man, (in het Mengelwerk onzer Letteroef. 1802 N^o. 10) Ebrahim genoemd wordt. Wij stellen ons te dezen aanzien geen partij, en nemen liever nog iets over uit het Voorberigt van dit meesterstuk.

Florian (men voelt het is eene verdichting) geraakte, zonderling en romanesk genoeg, in kennis met eene waardige Joodsche Familie; door deze ontving hij de overzetting van het oude Hebreeuwsche handschrift, die hij nu in 't licht gaf; hij verhaalt, onder andere, een gesprek met deze Joden, over die beroemde, algemeen nu zoo verachte, Natie; en ziet hier iets van hetgene, waarmede de schoone Joodsche vrouw haar volk verdedigt, en waarvan de waarheid meerendeels voor ieder voelbaar is:

‘Sla dat wetboek eens op, het eenigste, dat misschien, sints drieduizend jaren, geëerbiedigd is: op iedere bladzijde zult gij voorschriften van menschelijkheid vinden. Ik spreek u niet van de zoo voortreffelijke Tien Geboden, het schoonste en oudste gedenkstuk van algemeene zedekunde: ik wil u slechts het minbekendste gedeelte onzer wetten aanhalen. Beschermt en bemint de Vreemdelingen, zegt ons Mozes, want gij waart zelf vreemdelingen in Egypte. Wanneer gij op uwe velden, of op uwen wijnberg, den oogst inzamelt, laat dan een gedeelte voor uwe broederen over, die geene velden, noch geenen wijnberg bezitten; staat zelfs alle zeven jaren den geheelen oogst uwer landen aan de Armen af: schenkt, alle zeven laren, aan uwe slaven de vrijheid: bemint hen, en zorgt voor hen; want gij waart slaven in Egypte. Eerbiedigt de Grijsaards, en staat op voor het hoofd dat kaal is. Ook in een vreemd land moogt gij de boomen tot voedsel, niet omver hakken. Draagt zelf voor de dieren zorg: dat voor dezelve niet waardig genoeg is, is het ook niet voor uwe broederen. Dat de aalmoes al den genen, wien dezelve geen vermaak is, tot een' pligt strekke. Laat den doodslager het bloed, door hem gestort, nimmer met geld betalen. Dat het regt, zonder

[p. 305]

aanzien van persoon, worde uitgeöefend. Dat het mededoogen zoodanig uwe harten inneme, dat, wanneer gij een vogelnest uithaalt, gij het u ten pligt rekent, ten minste het moeder-wijfje te laten vliegen.

Vindt gij nu, dat deze wetten van Mozes, die ik genoegzaam woordelijk aanhaal, in eenigen opzigte barbaarsch zijn? - En, in welk een tijd werden zij niet reeds door ons in acht genomen? - Toen alle uwe Europeesche volken zich nog in de bosschen met eikels voedden; - toen Medië en Perzië nog naauwelijks beschaafd waren; - toen in Egypte alleen de schrijf kunst slechts door enkelen beöefend werd. Van dat vroege tijdperk af, hadden wij eenen regeringsvorm, die, door deszelfs eenvoud, nog de achting des Wijzen verdient. Een volk, verdeeld in stammen, die slechts een eenig geslacht uitmaakten; - iedere stam, die zijnen eigen' Raad had, om zijne belangen te handhaven; - een Sanhedrin, die zamengesteld was uit de oudsten, welke uit deze verschillende raadsvergaderingen gekozen werden, om, in naam des volks, de algemeene belangen der Natie voor te staan; - een Opperregter, die, als de Staat in gevaar was, door het volk gekozen werd; - eene onderwerping en vrijheid, met elkanderen vereend, en begunstigd door eene Hierarchie bij opklimming, die over tien tot honderd, - over honderd tot duizend - en van den geringsten der Israëliten tot over den Raad der Oudsten gesteld was; - eene Priesterschap, door het volk bezoldigd, zonder eenig erfdeel te mogen bezitten, - geheel Israël tot krijgsmagt, - de Wet tot Heerscheresse, en god alleen tot Koning! - Zie daar nu, hoedanig ons Gemeenebest bestond, gedurende een tijdvak van vierhonderd jaren. Vervolgens eischten wij Opperheeren, en verscheidene hunner regeerden met roem: de beroemdste en meest geëerbiedigde naam in het Oosten, is die van een' onzer Koningen. Onze aloude hoofdstad blijft nog altoos, tot zelfs in de oogen onzer onderdrukkers, eene geheiligde stad. Onze destijds vervaardigde schriften vindt men in al uwe boekerijen. Waar is het volk, welks wetten en werken - welks naam, zoo langen tijd, zijne neêrlaag - zijnen ondergang overleefde? Overwonnen en verstrooid door de Assyriers, en in hunne uitgestrekte staten gevestigd, waar onze nijverheid ons rijk en magtig maakte, verlieten wij, tot tweemaal toe, onze gevestigde woonplaats, onze goederen, onze rijkdommen, en al de geneugten des overvloeds, om ons op de puinhoopen van Jeruzalem ter woon neder te zetten. O! zoo de liefde voor het vaderland eene hoofddeugd mag genoemd worden, - in wiens borst blaakte deze liefde sterker dan in de onze? Welk eene Natie kan zich op een glorierijker tijdperk beroemen, dan dat, waarin Nehemia, met Esra, ons van de uiterste einden van Perzië terug voerde; dan dat, waarin wij, ten spijt onzer naijverige naburen, met het zwaard

[p. 306]

in de eene, en den troffel in de andere hand, onze muren herbouwden, en onze altaren herstelden? - Van dien tijd af, tot op Titus, hebben wij, zonder ophouden, voor onze onafhankelijkheid en vrijheid gestreden. Onze pogingen werden dikwerf glorierijk bekroond; en ik twijfel zeer, of men bij de Grieken of Romeinen grooter, echter, en aan hun vaderland nuttiger helden vindt, dan onze Makkabeërs.’

Indedaad hierop konden wij toch ook eene schoone Jodin wel niet anders antwoorden, dan met den Heer florian: Mevrouw! ik ben in 't geheel geen vijand van de Hebreeuwsche Natie. Het is geen Amalekiet of Philistijn, die de eer had van u te hooren.