Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

[p. 269]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Joannis Willmet Oratio de Arabum meritis in Literis medio aevo instaurandis, &c. 4to. pp. 50.

De geleerde willmet, onlangs bij 't Hoogleerambt in de Oostersche talen ook nog vereerd met de aanstelling, om onderwijs te geven in de Oostersche Geschiedenis, zoo Burgerlijke als Letterkundige, heeft dezen geheel nieuwen, tot hiertoe, zoo veel men weet, in gansch Europa nog ongehoorden post, met deze voortreffelijke Redevoering aanvaard, waarin hij, op de hem eigene wijze, die den doorkundigen man, ook in dat minder bekend vak der Letterkunde, waarin men nu, aan 't Amsterdamsche Athenaeum, meer opzettelijk onderwijs wil gegeven hebben, geheel en al kenmerkt, een onderwerp van de uiterste aangelegenheid behandelt, dat mogelijk sommigen zijner Toehoorderen minder zal bevallen zijn, maar aan hun, die geene vreemdelingen zijn in de Oostersche Geschiedenis, en op al 't gene die der Letterkunde aangaat in 't bijzonder prijs stellen, heel zeer zal gesmaakt hebben, en dat te meer om den bevalligen trant, waarop de Hoogleeraar zijne voorgenomene taak, de verdiensten der Arabieren tot herstelling der Letteren in de middeleeuw, bewerkt heeft.

Na eene gepaste Inleiding over de wijduitgestrekte nuttigheid, die van de vereenigde beoefening der oude Grieksche en Latijnsche, en Oostersche Letterkunde, vooral tot regt verstand der algemeene Wereldgeschiedenis, te wachten is, maakt hij een begin met eene korte beschrijving van 't diep verval der Letterkunde in de middeleeuw, en deszelfs verschillende oorzaken. Deze in hare eerste beginselen nasporende, ontdekt hij in den grootsten bloei der wetenschappen zelve den eersten oorsprong van derzelver verval. Gelijk het toch met de menschelijke zaken in 't algemeen gelegen is, die, eenmaal haren hoogsten trap van volkomenheid bereikt hebben-

[p. 270]

de, gewoon zijn allengs in verval te raken, zoo bespeurt men ook in de gouden eeuw van Augustus, toen kennis en beschaving tot 't hoogst mogelijk toppunt van bloei en luister schenen opgeklommen te zijn, en kort daarna, reeds de eerste voorbereiding tot haren val en ontluistering. Grieken en Romeinen vertoonen ons, ter gelijker tijd, het nadeelig gevolg van de al te groote verfijning van smaak en steeds toenemenden roem. Het weelderig vernuft, nimmer voldaan met ontdekte voorwerpen van bespiegeling en beoefening, schiep zich steeds nieuwe, en verviel daardoor hoe langer hoe meer tot het najagen van nietsbeduidende voortbrengselen van al te groote scherpzinnigheid en verwilderde verbeelding, waarbij nog wel, een gernimen tijd, achting en liefde voor ware geleerdheid onder de besten bleef standhouden, maar allengs plaats maakte voor meer algemeene verbastering van smaak, verwaarloozing van grondige kennis en ijdel vermaak in beuzelingen. Hierop volgden de invallen van barbaarsche Volken, waardoor met de verwoesting der landen, waar tot hiertoe de wetenschappen alleen beoefend wierden en bloeiden, scholen, boekverzamelingen, en wat men verder dienstig hield om de geleerdheid staande te houden, verdelgd en uitgeroeid werd. Voorts bragt, onder andere hierbij komende oorzaken van den ondergang der letteren, de algemeene verbastering der zeden ook niet weinig toe, om denzelven te verhaasten en te voltooijen. Uit dit zedenbederf ontstonden gedurig burgerlijke oorlogen, en uit deze steeds toenemende geweldenarijen van magtige Alleenheerschers, die zich hierdoor gedrongen rekenden om hunne magt al meer en meer te vergrooten, en die tegen alle inbreuk te beveiligen en steeds vaster te maken, waardoor bij hunne onderhoorigen, met moed en kracht, ook alle lust en gelegenheid tot nieuwe beschaving en hervatte oefening geheel en al verloren ging, en al 't geen nog uit de vroegere eeuwen overgebleven was, ten eenemaal onherstelbaar, zoo 't scheen, te niet raakte. Er waren altijd nog wel eenige weinigen, die, gelijk voormaals, onder begunstiging van eenen Vespasianus, Titus, Trajanus en de beide Autoninussen, en vervolgens met hulp van Constantijn den Grooten, Julianus, Valentinianus, Valens, Gratianus en Theodosius, zoo ook naderhand onder Karel den Grooten, en nog la-

[p. 271]

ter, wel iets van den ouden smaak en warme zucht voor de wetenschappen hadden overgchouden, maar 't ontbrak hun aan genoegzame verlichting en aanmoediging, terwijl de tegenworsteling der onkunde en barbaarsheid steeds te sterk bleef, om iets van belang tot herstelling toe te brengen.

Deze begon eerst onder de Arabieren, zoo als de Redenaar nu vervolgens uit de Oostersche Geschiedenis bewijst, en ging eerst, in later tijd, van dezen tot de Grieken en Romeinen over. De Abbasiden waren het, die, reeds in het midden der achtste eeuw, in ongunstige tijdsomstandigheden, terwijl alles, door de overheersching van Muhammed en diens opvolgers, nu sedert twee eeuwen, in diep verval geraakt was, en slechts weinige Dichters nog iets van den ouden smaak in wetenschappen en fraaije kunsten vertoonden, allereerst den weg tot herstelling openden, en daarmede wakker voortgingen tot in de dertiende eeuw. De onderscheidene verdiensten der roemwaardige Vorsten, van dezen stam, worden met schuldigen lof vermeld; van Mausur, die dit werk begon, door de beoefening der Wijsbegeerte en Wiskunst te doen herleven; van Mohdius, die den smaak in de Dichtkunst opwekte; van Harun Raschid, die de zucht voor beiden vereenigde, en door zijn schitterend voorbeeld van uitstekende deugdzaamheid veredelde; vooral van Mamun, die zijne voorgangers in alle opzigten verre overtrof, en wiens geleerdheid en voor de letteroefeningen verrigte heldendaden door alle volgende eeuwen zoo beroemd geworden zijn, dat men zich naderhand alleen groot rekende, naar mate men kon geacht worden dien eersten letterheld nader bij te komen. Ter bevestiging van de aan hun gegevene lofspraak wordt uit derzelver levensgeschiedenis opgehaald, hoe veel werk zij maakten, om alle geleerde lieden, van welken zij maar eenige kennis kregen, tot zich te lokken, of, wanneer dit mislukte, althans onderhandelingen zochten, en op allerlei wijzen bevorderden, met allen, van wien zij maar iets hoopten te leeren, het zij het Joden, het zij Christenen, het zij Muhammedanen waren; hoe zij zich toeleiden, om de beste schriftenvan alle Volken, als van Grieken, Perzen, Chaldaeers, Syriers, Aethiopiers, van ginds en elders magtig te worden, hoe zij die in 't Arabisch lieten vertalen,

[p. 272]

hoe zij kweekscholen van geleerdheid te Bagdad, Damascus, Kairo, Alexandrie en elders oprigteden, uitgestrekte boekerijen, geschikte inrigtingen voor de beoefening der Geneeskunde, Sterrenwachten, en wat meer dienen kon tot aanmoediging en opwakkering der letteroefeningen, daarstelden, meetkundige en sterrekundige waarnemingen lieten opteekenen, en meer andere verordeningen, ook ten nutte van volgende geslachten, maakten, waaromtrent zij alleen de eer hebben van allen lateren, die het op hun voetspoor daarin verder bragten, den weg gewezen te hebben.

De vrucht en uitwerking van alle deze bemoeijingen beweert de Hoogleeraar deze geweest te zijn, dat in geheel het Oosten, en zoo wel bij meer afgelegene, als wel voornamelijk en allereerst bij naburige Volken, een werkdadige ijver tot navolging van deze roemwaardige ondernemingen opgewekt, eene groote menigte van nuttige schriften in de wereld gebragt, en ginds en elders veel goeds gesticht is. Hier hadden wij meer bijzonderheden verwacht, en ons voorgesteld, dat ook nu uit de Geschiedenis zou zijn aangewezen, hoe uit deze beginselen vervolgens de geheele herstelling der Letteren voortgesproten en tot stand gebragt zij. Maar welligt heeft de Hoogleeraar dit, als buiten zijn bepaald doel liggende, voor eene volgende gelegenheid willen besparen. Wij danken hem voor deze eerste in dit vak gegevene proeve, die hem op nieuw aanspraak geeft op den roem van onze Vaderlandsche Geleerden van den eersten rang.