Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

De Broosheid van het Menschelijk Verstand, of Levensgeschiedenissen van Krankzinnigen; door K.H. Spiess. Uit het Hoogduitsch. Te Haarlem, bij A. Loosjes, Pz. 1807. In gr. 8vo. 265 Bl.

Onder alle de menschelijke ellende is voorzeker geene treuriger dan het gemis onzer redelijke vermogens, en daarvoor liggen wij, helaas! al mede bloot. Wij mogen indedaad het oog wel eens slaan op zoodanige ongelukkigen, opdat wij onze voorregten beseffen en beter waarderen. Zij zijn ons daarenboven waarschuwende voorbeelden; bij derzelver beschouwing zinkt onze hoogmoed. Zij zijn de meestgeregtigde voorwerpen van ons werkzaam medelijden; afschuwelijk ware het, zoodanige ongelukkigen te mishandelen. Maar daarenboven wekken zij ons op tot ernstig nadenken en wijze voorzigtigheid: want hoewel wij ons niet in zekerheid kunnen stellen tegen soortgelijk ellendig lot, veel is er toch in onze magt; ook hier zijn gevaren, die wij kunnen en moeten vermijden, en door eene verstandige waakzaamheid over onszelven en iederen hartstogt kunnen wij althans ook in dezen ons behoeden tegen zelfveroorzaakt ongeluk.

Uit dit oogpunt beschouwd, zijn de Geschiedenissen, die thans voor ons liggen, leerzaam; zij behelzen zeven Verhalen, en vertoonen ons zes ongelukkigen; de laatste geschiedenis toch is van de naastvorige het vervolg, of liever de opheldering. Die van frederik r. en zijn huisgezin bevelen wij vooral de aandacht van ieder', die ooit in het geval kan komen van misdadigers te moeten onderzoeken en vonnissen; de onschuldige man verloor zijn verstand niet anders dan door zijn ongeluk; - door den drang der omstandigheden werd joseph karel, wiens geschiedenis hier al mede verhaald wordt, tot een ambacht gedrongen, en in het opzamelen van kundigheden, waartoe hij allen aanleg en de sterkste begeerte had, belet; dit was de oorzaak zijner dwaasheid: maar de overige ongelukkigen, die wij hier aantreffen, werden allen van hunne zinnen beroofd door bedrogene en te leur gestelde liefde, dien alvermogenden hartstogt, de bron

[p. 130]

van zoo vele levensvreugde, maar helaas! ook niet zelden de bron van jammer en ellende. Jongelingen en Meisjes mogen vrij deze Geschiedenissen ter hand nemen; zij moeten hen waarschuwen, - waarschuwen van het gevaar, waaraan zij zich blootstellen, door het aankweeken en te zeer zich toegeven eener zoo zoete, welligt ook voor hun geöorloofde neiging, maar welker bevrediging misschien onmogelijk, hopeloos althans, of al is 't dan ook maar geheel wisselvallig en onzeker is. ‘Wanneer ik u de Levensbeschrijvingen van deze ongelukkigen verhaal,’ zegt spiess, ‘zoo wil ik niet alleen uw medelijden opwekken, maar inzonderheid u bewijzen, dat elk hunner de bewerker van zijn ongeluk was; dat het dus in onze magt staat, soortgelijk ongeluk voor te komen. Zekerlijk kan ik den snellen stroom niet langer weerstand bieden, wanneer ik mij stout in deszelfs diepte wage; maar dankbaarheid en hulde verdient hij toch, die mij door voorbeelden van deszelfs diepte overtuigt, en, eer ik den oever verlaat, voor het naderende gevaar waarschuwt.’ Zeer hartelijk wenschen wij, dat de Schrijver zijn oogmerk moge bereiken; en deze Verhalen mogen dan misschien gedeeltelijk verdicht, voor 't minst een weinig opgesierd zijn, toch rekenen wij deze Verzameling onder de nuttigste; zij wenden in allen gevalle de aandacht tot een wezenlijk gevaar, tot eene daadzaak, waarvan de waarheid door de ondervinding bevestigd wordt. Men doe toch slechts onderzoek naar den oorsprong der krankzinnigheid bij zoo vele ongelukkigen; negen tiende deelen voorzeker hebben dezelve te danken aan hunzelven, en het voeden en toegeven van eene of andere drift, het niet behoorlijk waken over hunne begeerten en neigingen, en ver het grootste gedeelte van dezen zijn buiten twijfel de slagtoffers eener ongelukkige of onbevredigde liefde. - Deze Verhalen lezen niet akelig; zij geven menige goede les, en laten zucht tot het goede en edele achter: ook uit dit oogpunt verdienen zij alzoo aanprijzing.