Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Statistiesch Overzigt van Oostvriesland en Jever; door Servaas van de Graaff. In den Haag, bij Belinfante en Comp. 1808. In gr. 8vo. 88 Bl.

‘Daar Oostvriesland en Jeverland, eerst sedert onlangs, met het Koningrijk Holland zijn ingelijfd, begreep ik, dat het mogelijk voor sommigen mijner landgenooten, welke deze landschappen alleen maar bij naam kennen, niet overbodig, nutteloos noch onaangenaam zou zijn, om hen met dezelven eenigzins nader bekend te maken.’ Zoo schrijft de Heer van de graaff in zijn Voorberigt, tevens zijn voornemen aankondigende, om zoo wel eene statistiesche topographie, als eene beknopte maar zaakrijke geschiedenis der lotgevallen, opkomst en bloci dezer merkwaardige landschappen eerlang te leveren. Als eene zaak van groot belang beschouwt de Schrijver de vereeniging van Oostvriesland en Jeverland met het Koningrijk Holland, en wel, zoo ten opzigte van derzelver voordeelige ligging tot den koophandel, als om de vruchtbaarheid der meeste landerijen en den rijkdom der inwoneren, van meer belang, dan dat het voorma-

[p. 109]

lige Bisdom Munster, schoon viermaal zoo groot en driemaal meer bevolkt, aan Holland ware ten deel gevallen. Zie hier den korten inhoud. Ligging en Grenzen. Grootte en Bevolking. Luchts- en grondgesteldheid. Rivieren en Wateren. Voortbrengsels. Middelen van bestaan. Godsdienst en Geestelijkheid. Inkomsten. Voormalige Regeringsvorm en Regenten. Verdeeling. Voorname plaatsen. - De uitgestrektheid van Oostvriesland wordt berekend op 9½ Duitsche mijlen van het Zuiden naar het Noorden, en 9 mijlen van het Oosten naar het Westen. De bevolking bedroeg, in den jare 1805, 120,000 zielen, zijnde bijkans 18,500 meer dan in den jare 1780. Men rekent dat er thans zes negende deelen lands bebouwd zijn, dat twee negende deelen uit moer- of turfland bestaan, en een negende deel heigrond bevat. Men rekent dat Oostvriesland ruim 100,000 stuks hoornvee oplevert, 28,000 paarden, 40 of 45,000 schapen, en 20,000 varkens. Uit het plantenrijk levert dit land rogge, tarwe, garst, haver, raapzaad, boonen, boekweit, erwten en aardappelen. Men vindt er uitmuntende pijpaarde, welke deels hier tot pijpen verarbeid, deels ruw naar Holland wordt verzonden; alsmede zeer goede potaarde, die voor de Engelsche niet behoeft te wijken. De middelen van bestaan zijn: landbouw en veeteelt; fabrijken en trafijken, bepalende zich inzonderheid tot fijn en grof linnen, onderscheidene wollen stoffen en kousen, ledersabrijken, olij-, pel- en koornmolens, branderijen, brouwerijen en azijnmakerijen; voorts turfveenen; koophandel, zeevaart en visscherij. Wegens de oprigting eener Oostindische Maatschappij ontmoet men hier een vrij uitvoerig verslag. De gezamenlijke inkomsten uit Oostvriesland werden, in den jare 1803, op ruim een millioen Rijksdaalders begroot. De voornaamste plaatsen zijn Aurich, de Hoofdstad, Emden, Norden, Leer, enz. Ook behooren tot Oostvriesland eenige eilanden: Borcum, Juist, Norderny, Baltrum, Langeroog, Spiekeroog en Nesserland.

Jeverland is drie Duitsche mijlen lang en twee mijlen breed, en heeft eene oppervlakte van vijf vierkante Geografische mijlen; de bevolking wordt op ruim 17,000 zielen geschat. Het land is laag, en bestaat grootendeels uit een vetten vruchtbaren kleigrond, voortbrengende raapzaad, tarwe, garst, erwten en boonen. Het rundvee valt er tamelijk zwaar. Men heeft

[p. 110]

hier vele welgestelde lieden; volgens geloofwaardige berigten zouden er landlieden gevonden worden, die een vermogen bezitten van 100 tot 200,000 gulden. De geldsommen, welke deze Heerlijkheid jaarlijks opbrengt, wordt op 120,000 gl. begroot. De weg, langs welken Jeverland aan het wijd van daar gelegen Rusland is gekomen, zal velen niet bekend zijn. Te weten, de Heerlijkheid, die weleer behoorde aan het vorstelijk huis van Anhalt-Zerbst, kwam, bij het overlijden van den laatsten Vorst uit dat huis, in den jare 1793, bij erfregt aan katharina de II, Keizerin van Rusland, en vervolgens aan haar Zoon paul den I, en daarna aan den tegenwoordigen Keizer alexander den I, welke dezelve, bij den vrede van Tilsit, aan den Koning van Holland afstond. De stad Jever, de eenige in het gansche land, is geheel in den Hollandschen smaak, met groote en hechte huizen, en niet onbevallig gebouwd. Men heeft er eene Luthersche, Gereformeerde en Katholijke Gemeente, alsmede eene Joodsche Synagoge, en voorts eene Latijnsche School, die wel bezocht wordt. Bekend zijn de opgezetenen van het eiland Wangeroge, twee uren van Jeverland gelegen, als stoute Zeelieden, die met kleine vaartuigen, Snikken genaamd, in tijd van vrede, op Holland, Engeland en Frankrijk varen. - Uit dit alles blijkt genoeg, dat het Koningrijk Holland, door de vereeniging van Oostvriesland en Jeverland met hetzelve, geene geringe aanwinst heeft bekomen.