Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Hugonis Groth epistolae ineditae &c. Onuitgegevene brieven van Hugo de Groot aan de Oxenstiern's, den vader en den zoon, en aan andere Zweedsche Staatsdienaars, gedurende zijne zending en verblijf in Frankrijk, in de Lincöpsche boekerij bewaard, en naar een afschrift, onder opzigt van J. Lindblom vervaardigd, thans in het licht gekomen uit de boekerij van Meerman. Te Haarlem, bij A. Loosjes, Pz. In gr. 8vo. 278 Bladz.

De Heer j. meerman heeft niet weinig bij de Geschied- en Letterkunde verdiend door zijne zorg voor de uitgaaf dezer brieven. Dezelve lagen welbewaard, maar onbekend in de boekerij der Lincöpsche kerk. Te vergeefs in de Zweedsche boekerijen naar de twee eerste boeken zoekende van de Vergelijking der Gemeenebesten door de groot, en wat er van dit werk meer dan het derde deel mogt geschreven zijn, bood hem j. lindblom, toen Opziener dier kerke, thans Aartsbisschop van Upsal, een afschrift van deze brieven aan, voor welks naauwkeurigheid hij zelf zou zorgen. De Heer meerman zag terstond, bij de ontvangst, derzelver hooge belangrijkheid in, en deelde zijnen gevonden schat met deze uitgaaf der geleerde wereld mede. De brieven zijn vier-en-negentig in getal, allen in het Latijn geschreven, behalve één in het Fransch; zij zijn de staatsbrieven van de groot, als afgezant van liet Zweedsche aan het Fransche hof, van den jare 1633 tot 1645, eerst onder de regering van lodewijk XIII, daarna onder die der Koninginne-moeder van den onmondigen

[p. 68]

lodewijk XIV, en alzoo gedurende het aanmerkelijkst gedeelte van den dertigjarigen krijg, die met den Westfaalschen vrede van Munster en Osnabrug eindigde. Daar het beleid der handelingen tot dien vrede ten naauwste verbonden ging met de veelvuldige wisselende krijgskansen der bondgenooten, die ter verkleining van het gezag des Keizers van Duitschland zamenspanden; daar Frankrijk vooral het sluiten van dien vrede het allerlangst door de vele vonden van den listigen mazarin ophield; en daar het hof van Zweden, hetwelk den vrede wenschte, nevens onzen Staat, de voorname bondgenoot van Frankrijk was, wiens invloed op de balans des vredes, die de strijdigste belangen in evenwigt moest brengen, het allermeest vermogt, - doet deze herinnering alleen ons het overgroot belang inzien der ambtsbrieven van eenen afgezant, als de groot, in wien zich wijsheid en deugd vereenigden met zoo veel staatskennis, regtskennis en algemeene geleerdheid, als zich nooit in eenig ander hoofd te zamenvoegden. In deze brieven komt de groot dan ook voor als een afgezant, die de eer van zijne zending meer door den luister zijner talenten, dan door dien zijner hofhouding ophield; die niets onbemerkt liet aan het hof, waar hij gezonden was, en alle berigten gadesloeg, die er van elders inkwamen; die de belangen en neigingen, de driften en denkwijzen van allen oplettend gadesloeg en diep doorgrondde, wier aangelegenheid voor zijne zending slechts van het minste belang kon geacht worden; die, zelf indringende in den geest en in het hart der listigste staatkunde en huichelendste eerzucht, zichzelven wist vrij te stellen van allen vreemden indrang; en die, eindelijk, zonder eenig vertoon van zoo uitstekende bekwaamheden, de eenvoudige houding aannam van den blooten berigtschrijver, die, met voorbeeldelooze vlijt, al, wat hij verneemt, overbrieft, en dat alles naauwelijks met eenige aanmerking vergezelt. De meesten zijner brieven zijn volkomene tafereelen van den ganschen staat van Europa, in enkelde trekken vervat, zonder het minste licht of donker, maar kennelijk, sprekend en waarachtig; tafereelen, zoo als zij den Staatsman dierbaar zijn, die, met het algemeen beloop der zaken bekend, niet meer behoeft noch ook meer vermag, dan een blik te slaan op de algemeene gesteldheid van den dag. Voorzeker maakt dit de lezing dezer brieven niet overal even aangenaam, en vereischt

[p. 69]

het in den lezer tevens eene meer dan oppervlakkige kennis van het tijdvak, waarin zij loopen; maar het stelt dezelven tot de heerlijkste voorbeelden van ambtsbrieven, vooral in gelijksoortige omstandigheden, daar de gang van het vredewerk afhing van de dagelijksche gesteldheid schier der veelvuldige omstandigheden. Het is er echter ver van af, dat deze brieven slechts drooge schetsen zouden opleveren van den achtervolgenden staat der zaken van oorlog en vrede; deze schetsen zijn doorgaans slechts gedeelten van brieven, die overigens vol zijn van de meest onderhoudende zoo wel als algemeen belangrijke onderwerpen, doormengd met aanmerkingen, die zoo vele gulden spreuken mogen heeten. Men weet, dat de vrijheid van Duitschland het voorwendsel was van den dertigjarigen krijg: de groot's aanmerking is: wilt gij de menschen hunnes ondanks vrij maken, gij zult ze niet vrij maken; wijl de vrijheid bestaat in te doen hetgeen men zelf wil, niet hetgeen anderen willen.’ De lof der Fransche regtsgeleerdheid is altijd zeer groot geweest; de groot zegt: ‘in Frankrijk zijn de allerbeste wetten; slechts ééne ontbreekt, die de overigen doet nakomen.’ Wanneer de groot het geschil van de Sorbonne met de Jesuiten mededeelt over de vraag: of het, na eene doodzonde, beter zij, het Avondmaal te gebruiken, dan zulks uit te stellen en intusschen boete te doen, spreekt hij, als hadde hij zelf nooit iet in zaken van Godgeleerdheid gedaan. Gewagende van den staat zijnes vaderlands, heerscht in zijnen stijl dezelfde onverschilligheid, als ware hij een geboren Zweed geweest; alleen merkt hij op: ‘dat de toenmalige traagheid van raadpleging de gebreken alreeds aantoonde van het gemeenebest, hetwelk meer den schijn dan de klem der ware en hechte vrijheid had.’ Dat de Paus verscheidene Cardinaals benoemd had, die volstrekt onkundig waren in de Latijnsche taal, welke toch aan den eerdienst geheiligd was, gaat zonder eenige aanmerking, onder vele kleine berigten, voorbij; - dat de Cardinaal mazarin ziek werd van teleurgestelde hoop op de pauselijke kroon, wordt als meer dan waarschijnlijk voorgesteld; - bij het gewag der geschillen in Engeland, die ten laatste aan karel I het hoofd kosteden, en in deze brieven zorgvuldig worden vermeld, als hoogstbelangrijk zijnde voor den gang des vredewerks, laat zich de groot op zekere plaats met

[p. 70]

eene geleerdheid hooren over den titel der Bisschoppen, als hadde hij de geschiedenis der kerke met de oogen van eenen eerzuchtigen kerkvoogd gelezen. Alzoo nam deze uitmuntende afgezant alzins het karakter aan van zijne staatkundige zending, met terzijde stelling van alle eigene inzigten, eigen smaak en eigene gevoelens, zonder nogtans ooit eigene beginselen te verlochenen of tegen dezelve aan vreemde inzigten dienstbaar te worden. Opmerkelijk en treffend is het, bij het allerlevendigst gevoel van de aangelegenheid van zulk eenen afgezant voor het Zweedsche hof, de ongelegenheid te vernemen, waarin zich zijne eerlijkheid bevond wegens huisselijke schaarsheid, door achterlijkheid en karigheid zijner zenders in zijne bezoldiging; eene ongelegenheid zoo groot, dat de groot bidden, om Godswil bidden moest, dat men hem, na de uitputting van zijne eigene gereede middelen, niet in gevaar liet voor den drang van schuldeischers. Zoo groote oneer als dit doet aan de staatsdienaars van het Zweedsche hof, zoo groote eer doet het echter aan het karakter van eenen man, die, te midden van zulke ongelegenheden, veilig genoeg geacht kon worden tegen alle omkooping van eenen listigen Franschen staatsdienaar, wiens gansche staatkunde in Cabinetskunstenarij gelegen was.