Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

[p. 51]

De invloed van den Heiligen Geest op de ware Godsdienstigheid, geen Geestdrijverij. Door P.J. Resler, Predikant te Maassluis. Te Amsterdam, bij W. Brave. 1807. In gr. 8vo. 320 Bl., behalve het Voorwerk van XXIV bl.

In een voorgaand stukje had de Eerw. resler getracht te betoogen, dat de ware godsdienstigheid geene dweeperij is. In de Inleiding van dat werkje deelde hij zijn voornemen mede, om, in eene volgende verhandeling, deze godsdienstigheid meer in bijzonderheden te beschouwen, volgens de bepalingen van het Christelijk Genootschap, op gronden van rede en openbaring, aangaande den oorsprong der ware godsdienstigheid, en het alvermogend middel, waardoor dezelve verwekt wordt, ten einde het vooroordeel, alsof hierdoor dweeperij en geestdrijverij begunstigd wierden, tegen te werken. Men had hem tot volvoering van deze taak opgewekt, in een aan hem geschreven en in 't licht gegeven Brief over de werking van den H.G. op 's menschen hart. Dit gaf aanleiding tot eene briefwisseling met den Schrijver van dezen Brief, met wien resler ook in nadere kennis geraakt is, en van wien hij ook, op deszelfs verzoek, nog twee Brieven mededeelt. De inhoud van dit geschrijf is hem ook, bij de vervaardiging van dit werkje, telkens voor oogen geweest. Hij neemt dan nu de verdediging van een lang betwist leerstuk, zoo als dit inzonderheid bij 't Hervormd Kerkgenootschap nog steeds wordt staande gehouden, op zich. Wat hij eigenlijk zich voorgesteld hebbe, willen wij, met 's mans eigen woorden, hier laten volgen.

‘De belijders van den Christelijken Godsdienst gelooven, op voorlichting der Goddelijke Openbaring, dat de Heilige Geest den mensch bewerkt, en in staat stelt, om ware Godsdienstigheid te verrigten; doch hetgeen ons de H. Schrift hieromtrent leert, is aan verschillende verklaring en bepaling onderworpen, en wordt van de zoogenoemde Geestdrijvers op eene zeer ongerijmde wijze begrepen en misbruikt; dit heeft aanleiding gegeven, dat sommigen de gansche leer, aangaande de werking van den Geest op 's menschen hart, als Geestdrijverij beschouwen, en dezelve met eenen redelijken Gods-

[p. 52]

dienst onbestaanbaar achten; verwarrende dus de leere met het dwalend begrip en misbruik van dezelve. Ik wil derhalve trachten te onderzoeken - niet, wat de leer van den Bijbel hieromtrent is, dan zouden wij in vele moeijelijkheden komen, de onderscheidene gedachten moeten toetsen, in uitlegkundige geschillen treden, en de beslissing, welk Kerkgenootschap die uitspraken van den Bijbel het best begrijpt, zou achter wege blijven - maar, of het begrip, 't welk de Hervormden zich van die leer vormen, ongerijmd zij, strijdig met het gezond verstand, gelijk aan de bespottelijke stellingen der Geestdrijvers en bedorvene Mystieken: dan of dit begrip integendeel alle kenmerken heeft van gezond verstand, en met de redelijkheid van onzen Godsdienst overeenkomt. De Lezer merkt derhalve, dat hij hier geen betoog te wachten heeft, dat de leer der Hervormde Kerk, aangaande de werking van den H. Geest op den mensch, de ware is, maar alleenlijk, dat dezelve niet ongerijmd is, niets gemeens heeft met de denkbeelden der Geestdrijvers.’

Eerst doet hij dan onderzoek naar 't voorname hulpmiddel, waardoor bedorvene menschen tot het kiezen en beoefenen van ware deugd en godsvrucht geraken; dat algemeene hulpmiddel, waaraan alle andere hulpmiddelen ondergeschikt zijn. Hij beweert, dat wij dit middel niet in onze magt hebben, dat de opvoeding daartoe niet genoegzaam is, dat de voorschriften der rede ook niet voldoende zijn, en dat het woord van God alleen geenszins die kracht heeft. Dit brengt bem dan tot de leer van den H. Geest, wiens invloed hij met de Hervormden stelt dat daartoe het krachtigst hulpmiddel is. Vooraf gaat eene nadere verklaring van dien hoogeren invloed, volgens 't leerstelsel der Hervormden, die hij ontleent deels uit hunne zoogenaamde Symbolische Schriften, den Heidelbergschen Katechismus, de Nederlandsche Geloofsbelijdenis, de gebruikelijke Formulieren bij de bediening van Doop en Avondmaal, en de stellingen der Nationale Dordrechtsche Synode, deels uit de voorstellingen van eenige hedendaagsche met lof bekende Godgeleerden, g. bonnet, j. hinlópen, klinkenberg, nahuis, van hamelsveld en anderen.

Vervolgens zoekt hij te bewijzen, dat dit leerstuk niet ongerijmd is, en beweert, tot dat einde, deze vier

[p. 53]

stellingen: 1. Dit gevoelen behoort geenszins tot de geestdrijverij. 2. De invloed van den H. Geest strijdt niet met de vrije werkzaamheden van den mensch. 3. De leer van zulk een invloed strijdt ook niet tegen de deugden van God, maar verheerlijkt dezelven. 4. De ware godsdienstigheid wordt er niet door benadeeld, maar zeer bevoordeeld.

Daarna staat hij nog stil bij de gewone uitwerkselen van dit hulpmiddel, bekeering en geloof, tracht de redelijkheid en betamelijkheid derzelven aan te toonen, en onderzoekt, of die uitwerkselen altijd dezelfde, en welke derzelver echte kenmerken zijn.

Of nu de Eerw. resler zijn stuk voldongen hebbe, willen wij niet beöordeelen, maar kunnen niet ontveinzen, dat wij ten minste aan de wijze, waarop hij zijn stuk bepleit, wat hij ook, tot verdediging derzelve, in 't midden brenge, onze goedkeuring niet kunnen geven. Want waartoe toch dit geheele boek, indien het leerstuk eens niet waar, niet gegrond zij in den Bijbel? Dit betoog aan anderen over te laten, en zich intusschen alleen, en dat wel zoo breedsprakig, bezig te houden met een betoog van deszelfs betamelijkheid, dit heeft ons niet kunnen bevallen. Wij hebben ook nog tegen de wijze van behandeling deze aanmerking, dat het leerstuk, waaromtrent de Schrijver wil bewijzen, dat het niet ongerijmd is, niet behoorlijk wordt bepaald. Eenige woorden en spreekwijzen uitgezonderd, die aan onderscheidene verklaringen onderhevig zijn, is er vrij wat verschil tusschen de wijze van voorstelling in de Dordsche Kanons en bij de Godgeleerde Schrijvers van dien tijd, en tusschen die der meeste aangehaalde latere Godgeleerden en van den Schrijver zelven. Men doet mogelijk best, met dit niet zoo naauw uit te pluizen. Maar waartoe dan zulke geschilpunten weder ter bane gebragt, en daarvoor gestreden, als voor de grondleer van het Christendom?