Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Redevoering van Eelco Tinga. - Benevens Onderzoek van M. Bengel in Marbach, over het Esseïsmus. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1807. In gr. 8vo. 93 Bl.

De Hoogleeraar tinga had, bij de aanvaarding van het Hoogleeraarambt in de Godgeleerdheid te Groningen, eene Redevoering gehouden over een belangrijk onderwerp. De Predikant van Twijzel, l. fockens, heeft de moeite genomen, om deze kort daarna, in 't oorspronkelijk Latijn, uitgegevene Intrerede van zijnen Vriend, tot algemeener nut, in de Nederlandsche taal over te brengen, en er, op raad van den Hoogleeraar, eene Verhandeling van den Diaken m. bengel, over dezelfde stoffe, uit het Hoogduitsch vertaald, en uit j.f. flatts Magazin fur Dogmatik und Moral overgenoemn, bij te voegen. Beide stukjes maken een schoon geheel uit, en stellen het Essaeismus, waaruit sommige nieuwe Hervormers het Christendom willen afgeleid hebben, in

[p. 5]

't regte licht voor, als geheel ongepast, om er de voortreffelijke Leer van Jezus mede in vergelijking te brengen.

In de Redevoering van den Heer tinga wordt beweerd, dat Jezus, hetgeen hij heeft geleerd, niet aan 't onderrigt van aardsche meesters, en wel bepaaldelijk niet aan de Essaeers, heeft te danken gehad, maar regtstreeks van God ontvangen heeft, door wien hij tot Leeraar van den Godsdienst aangesteld en afgevaardigd is, om zijne leer, die niet door menschen uitgevonden, maar van God geopenbaard is, aan stervelingen te verkondigen. Hij beroept zich, tot bevestiging, vooreerst, op de voortreffelijkheid der leere van Jezus, vóór wien er nooit een Leeraar is geweest, die een, in alle opzigten, zoo volmaakt onderrigt gegeven heeft, en na wiens komst er ook niemand opgetreden is, die, hetgeen door Jezus was gedaan, verbeterd heeft: waardoor het reeds hoogstwaarschijnlijk wordt, dat hij door God zelven onderwezen is; en dat te meer, als men in aanmerking neemt, uit wat volk, op welken tijd, en uit hoedanig huis hij is te voorschijn gekomen. Vervolgens wordt met een woord gemeld, dat 't een oud verdichtsel is, dat Jesus uit de school der Essaeers zou zijn voortgekomen, en dan breedvoerig aangetoond, dat hetzelve strijdig is met de geschiedenis van zijne geboorte, opvoeding en geheele levenswijze, en geenszins strookt met den aard zijner leere, tusschen welke en die der Essaeers geenszins zoodanige overeenstemming plaats grijpt, waaruit men zou kunnen opmaken, dat de eene uit de andere noodzakelijk is voortgevloeid; en eindelijk uit de verklaringen van Jezus zelven bewezen, dat hij zich voor een Gezant van God, die niet anders leerde, dan hetgeen hij zelf van God geleerd had, wilde erkend hebben. - De aanspraken, bij de Akademische plegtigheid gedaan, zijn met goed overleg weggelaten.

In de Verhandeling van bengel wordt iets meer gezegd van de voorstanders der overeenkomst van het Christendom met de leer der Essaeers, de ware gesteldheid van het Essaeisme breedvoeriger voorgedragen, en het groot verschil tusschen hetzelve en het oorspronkelijk Christendom in de bijzonderheden aangewezen, zoo ten aanzien van de algemeene inrigting van het genootschap der Essaeers, als van derzelver zedelijke grondregelen en godsdienstige gebruiken. Wij prij-

[p. 6]

zen den bezadigden en tevens vrij onderzoekenden toon, die in dit stukje heerscht. Zie hier het besluit, 't welk wij de moeite zullen nemen, tot een staaltje der schrijfwijze van den geleerden bengel, en van de vloeibaarheid der overzetting, onzen Lezeren mede te deelen.

‘Wanneer dus gevraagd wordt: hoe was de verschijning van zulk eene volkomene godsdienst- en zedeleer, gelijk de Christelijke, in dien tijdkring en onder dat volk, wanneer en waar zij werkelijk ontstaan is, mogelijk? - dan kan ter natuurlijke oplossing van dit vraagstuk het te voren ontstaan en beschaafd Esseïsmus bezwaarlijk in aanmerking komen.

Of in het algemeen eene oplossing van dezen aard te zoeken zij, en of men met waarschijnlijkheid hopen kunne, immer zulk eene te vinden; is eene andere vraag, welker beantwoording hier niet behoort. Ik veroorlove mij nog maar alleen, zonder alle persoonlijke bedoelingen, deze eenige aanmerking, dat de pragmatische behandeling van de geschiedenis der menschheid in geen opzigt veel schijnt te winnen, wanneer elk zonderling verschijnsel in den loop harer godsdienstige en zedelijke beschaving, met verwaarloozing der geschiedkundige gronden van waarschijnlijkheid, in den rang van alledaagsche verschijnselen met moeite overgehaald, en de vrije werkdadigheid van den menschelijken geest zoo wel, als de werkzaamheid van den oneindigen Opvoeder des menschdoms door eene angstige nasporing van den regelmatigen invloed van uitwendige hulpmiddelen en drangredenen binnen al te enge grenzen bepaald wordt.’