Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

Over het verschijnzel van luchtsteenen.

Niets heeft den natuurkundige zoo veel hoofdbreekens gekost, als het verschijnzel van Lucht- of Verhevelingssteenen. Elk gevoelen omtrent derzelver oorsprong is op zijn best onwaarschijnlijk, en geene andere keuze is 'er gelaaten, dan het minst onwaarschijnlijke te omhelzen. De verklaaring des Heeren izarn, dat deeze steenen in den dampkring ontstaan, hoewel van alle gevoelens het ongerijmdste, is, egter, niet nieuw. In Dr. wallace's Berigt wegens de Orkney-Eilanden leezen wij de volgende woorden, die ongetwijfeld op een Luchtsteen slaan.

‘Door de werking der zonne doen de lucht en wolken hier zomtijds verscheiden dingen ontstaan; bij voorbeeld,

[p. 637]

terwijl, eenige jaaren geleeden, etlijke Visschers, on een schoonen dag, eene halve mijl van land, bezig waren met visschen, viel 'er uit de lucht een steen, ter grootte ongeveer van een voetbal; dezelve viel midden in de schuit, en maakte een lek, tot groot gevaar van de lieden, die 'er in waren; dezelve kon niets anders zijn dan eene zelfstandigheid, in de wolken geformeerd. De steen geleek naar verdikte of versteende klei, en was langen tijd in handen van Kapitein andries dick, toenmaals Rentmeester van het Landschap, nog in leeven, en die mij gezegd heeft, den steen gegeeven te hebben aan wijlen den Graave van glencairn.

Dit Verschijnzel viel voor in den jaare 1675 of 1676. De gewoone uitbarsting en het licht, die de Luchtsteenen verzellen, wierden hier niet opgemerkt, of gebeurden niet. De vertooning van verdikte of versteende klei kenmerkt deeze zelfstandigheden.

Wil iemant beweeren, dat deeze steenen in den dampkring ontstaan, moet hij eerst bewijzen, dat de dampkring de bestaandeelen daarvan bevat: silex, ijzer, nickel en magnesia.

In weerwil onzer uitgebreide Delfstofkunde, is 'er tot nog toe geen rots op den aardbodem ontdekt, naar deeze steenen gelijkende. Indien zij van Volkanischen oorsprong zijn, daar de bestaandeelen van allen nagenoeg de zelfde zijn, moeten wij onderstellen, dat zij uit eenen Vuurberg zijn uitgeworpen; maar hoe groot moet de voortwerpende kragt zijn, die eenen steen na Benares in de Oostindiën, of na Yorkshire in Engeland, heeft kunnen voeren!

De vernustige Heer sowerbij meent, dat 'er in Britannie rotzen, gelijksoortig met die steenen, voorhanden zijn, en dat de Elektrieke vloeistoffe, door het ijzer aangetrokken, een of meer brokken van de rots heeft kunnen losmaaken, en eene uitbarsting en vlamme veroorzaaken.

Van de onderscheidene verklaaringen van dit Verschijnzel dunkt mij de minst onwaarschijnlijke, de onderstelling, dat deeze steenen uit een brandenden berg in de Maan zijn geworpen; en 'er is eene zonderlinge omstandigheid, die men opgemerkt heeft het vallen van eenen Luchtsteen vooraf te gaan, welke op deeze onderstelling kan verklaard worden. - Men heeft opgemerkt, dat

[p. 638]

een lichaam, uit de Maan voortgeworpen, met eene snelheid, omtrent driemaal grooter dan die van een kanonkogel, onfeilbaar de Aarde zou bereiken. Maar de Maanbergen blijken bij waarneeming veel hooger te zijn dan die van de Aarde; diensvolgens zou de kragt nog minder kunnen zijn, dan hier genoemd is. Laaten wij onderstellen, dat een zeer heete steen, uit een Maanvolkaan geworpen, de aantrekking der Aarde bereikt; bezwaarlijk valt het, zich te verbeelden, dat dezelve, den dampkring der Maan zijnde doorloopen, en dien der Aarde bereikt hebbende, zoude kunnen koud worden. De bovenste bedding onzes dampkrings wordt ondersteld te bestaan uit hydrogene; de heete steen zou dezelve doorloopen zonder haar te doen ontvlammen, als kunnende hydrogene zonder oxygene niet branden; maar indien de hydrogene en de dampkringslucht zich vereenigen en vermengen, zoude 'er eene uitbarsting gebeuren, en de steen zoo veel meer hitte bekomen, dat hij gloedheet wierdt, en het aanzien van eene vuurige verheveling hadt. Indien de hoeveelheid van uitgebarstene lucht en hydrogene aan de eene zijde des steens grooter ware dan aan de tegenoverzijde, zou de steen onder het vallen eene schuinsche rigting kunnen neemen. Van den dampkring der Maane te spreeken, zoude onwijsgeerig kunnen schijnen; maar indien wij stellen, dat 'er brandende bergen op de Maan zijn, hoe kunnen wij dan eenen dampkring ontkennen? Een brandende berg moet in eene of andere veerkragtige vloeistoffe zijnen oorsprong hebben; en eene veerkragtige vloeistoffe doet eenen dampkring ontstaan.