Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

Bijzonderheden wegens Goldsmith.

Dt. goldsmith was een oorspronkelijk weezen, een raadzel, waarvan nooit iemant den sleutel hadt, eene soort van aanhoudend overhoop liggen met zichzelven; een zonderling mengzel van de meest strijdige deugden en ondeugden: geleerd en eenvoudig, Christen en Vrijgeest, speeler en speelbal, Dichter en Kompilateur, arm en edelmoedig.

In Ierland geboren, studeerde hij in de Geneeskunde te Edinburg, toen hij de onvoorzigtigheid hadt van borg te worden voor eene vrij aanzienlijke somme, welke geen van beiden kon betaalen. Goldsmith, te Sunderland in de gevangenis gezet, voorts door eenige vrienden gelost, ging in het blinde scheep, kwam te Rotterdam, en doorkruiste Holland, de Nederlanden en den Elsas.

Hij hadt, inderdaad, niet zoo groot een gevolg, als een jonge Lord, die de toer van Europa doet. Zijn Gouverneur was de nieuwsgierigheid, en de honger zijn eenige bediende.

Van hemzelven moet men het verhaal zijner reizen hooren. In het twintigste Hoofdstuk van den Predikant van Wakefield heeft hij zichzelven afgebeeld met de trekken des zwerven-

[p. 572]

den wijsgeers, nieuwigheid naajaagende, en het geluk zoekende.

‘Ik bezogt, zegt hij, de dorpen in Vlaanderen, alleen, te voet. Wanneer ik tegen den nacht bij eene boerenwooning kwam, nam ik mijn sluit, speelde een van mijne vrolijkste deuntjes, en dit bezorgde mij huisvesting voor den nacht en lijftogt voor den volgenden dag.’

Te Geneve deedt hem een jong Engelschman, die door eene crfenis spoedig rijk was geworden, den voorslag om zijn Gouverneur te worden, 'er evenwel nevens voegende dat hij zichzelven wilde bestuuren of gouverneeren. Goldsmith nam het aan. Zij reisden eenigen tijd te zamen; doch in Provence gekomen zijnde, raakten zij in geschil, en goldsmith bleef alleen met zijne fluit, zijne eenige toevlugt.

Altijd te voet, altijd zijn gelag met kleine deuntjes betaalende, kwam goldsmith te Londen, toen hij negenëntwintig jaaren oud was, niets anders bezittende dan zijn fraai dichtstuk, de Reiziger, 't welk hij op zijne verre wandelingen hadt geschreeven.

In deeze groote stad uitgestooten, zonder vrienden, zonder bekenden, waar zou hij eene wijkplaats zoeken? In eene Apotheek; doch vergeefs bezogt hij ze allen; overal wees men hem van de hand, ter zaake van zijn Iersch accent; en, bij de Kruidmengkunde geene hulp vindende, wierp hij zich in de armen der Letterkunde. In 't eerst wierdt hij te work gesteld aan een Weekblad, de Bij genaamd, en schreef intusschen eene brochure: Onderzoek omtrent den tegenwoor digen staat der fraaie Letterkunde in Europa.

De Boekverkoopers behandelden hem onvriendelijk en betaalden hem nog slegter, en de ongelukkige man worstelde met ellende, wanneer johnson, die reeds het orakel der Letterkunde van zijn land was, eenigen zijner schriften las, alle verdienste daarvan doorzag, hem op zijne vliering ging opzoeken, en eensklaps zijn weldoener en vriend wierdt.

Goldsmith vertoonde, in dit eerste bezoek, aan johnson de vier eerste Hoofdstukken van zijnen Predikant van Wakefield, waaraan hij onlangs de laatste hand hadt gelegd. Deeze was 'er van verrukt, en zag goldsmith nooit, zonder hem te zeggen: ‘Werk uwen Predikant af.’

Het schouwspel van een goeden en eerlijken huisvader, van een eenvoudig verstand en zuiver gevoel, worstelende met tegenspoed, zonder andere steunzels dan zijne deugd en zijn geweeten, met even veel openhartigheids van zijne misslagen en zijnen moed spreekende, tot den laagsten trap des wederspoeds gedaald, in al wat hem dierbaar was gewond, ja vaneengoscheurd, vervolgens eensklaps gelukkig geworden, en eindelijk stoffe tot vreugde vindende in al wat hem bedroefd hadt:

[p. 573]

zodanig is het tafereel, welk goldsmith in zijnen Predikant ophangt; het fraaiste tafereel misschien, ooit door 's menschen hand gemaald. De onderwerping, de menschlievendheid van den eerlijken Kerkelijke, zijne zoo eenvoudige, zoo verhevene aanmerkingen, zijne zomtijds puntige en nooit gemaakte waarneemingen, boeien, neemen in en vertederen den leezer; dit Werk doet nut aan de ziel, schraagt den moed, herstelt de verdoofde hoop, vertroost zelfs de wanhoop. Boëtius beeft, in zijne Vertroosting der Wijsbegeerte, tot het verstand gesproken; de goede Predikant spreekt tot het hart; hij is de vriend der rampzaligen, het handboek der ongelukkigen. Het eenige gebrek is, dat het een Roman is; of liever, 't is onze schuld, dat wij in de beste Verhandeling over de Zedekunde niets meer dan een Roman zien.

Goldsmith verscheen in de Club van letterkundigen; doch op zijn best beschouwde men hem aldaar als een loontrekkend' Compilateur van de Boekverkoopers; men behandelde hem als eene asschepoester. Op zekeren dag vertoonde hij aldaar zijne Ballade of Romance van den Heremiet, zedert in den Predikant ingelascht. Men stondt verbaasd over zulk eene zagte, zulk eene zuivere poëzij, zoo vol van schoone denkbeelden: men erkende dezelve voor het meesterstuk der Engelsche Romances. Hij las zijn dichtstuk de Reiziger, en de verbaasdheid nam toe. Johnson, die eenigermaate de Voorzitter van de Club was, verklaarde het voor het beste dichtstuk, 't welk sedert pope's overlijden was verscheenen. Kort daarnaa bewees hun goldsmith, dat hij voor nog hooger vlugt was berekend. Hij gaf in 't licht zijn verwoest Dorp, waaruit delille de Episode heeft overgenomen van den Dorpprediker en den Magister, welke hij in zijn Homme des Champs heeft naagevolgd.

Vervolgens leverde goldsmith aan den Schouwburg in Covent-Garden, de goede Man, een voortreffelijk stuk in het boertige, 't welk opgang maakte, en nog meer opgangs zou gemaakt hebben, indien het Publiek thans niet driftig ingenomen geweest ware met een ander stuk van kelly, de valsche Kieschheid, in den smaak van het huilend grappige.

De Dichter van den goeden Man wreekte zich op het Publiek, door het tot lachen te noodzaaken, met het stuk, getiteld: Zij vernedert zich om te overwinnen, en bragt het tot den smaak van het goed Blijspel terug. In één jaar bragten hem deeze twee stukken bij de zevenëntwintig-duizend gulden op; maar hij was 'er niet te rijker om; het spel verslondt alles. Wie zou gelooven, dat een Schrijver, die de waarheid zoo vuurig doet beminnen, en wiens Werken allen de zuiverste zedekunde ademen, door eene drist vervoerd wierdt, die de Rede vernedert en het gevoel verdooft?

Van nieuws genoodzaakt voor de Boekverkoopers te wer-

[p. 574]

ken, deedt hij nu niets anders dan kompileeren: een Kort begrip der Geschiedenisse van Engeland; een ander van de Geschiedenis van Griekenland; een derde van de Romeinsche Geschiedenis, en eindelijk een vierde van de Natuurlijke Historie.

Altijd onbestendig, altijd met zichzelven overhoop liggende, was goldsmith, zoo onderdaanig bij de Boekverkoopers, hooghartig bij de Grooten. De Hertog van northumberland, tot Onderkoning van Ierland zijnde aangesteld, ontboodt hem, en zeide, dat hij, door zijne schriften bekoord, en vernomen hebbende dat hij een Ier was, verlangde hem dienst te doen. Goldsmith antwoordde, dat hij daar te lande eenen Broeder hadt, die een Geestelijke was, en dat hij deezen in zijne gunst beval. Zijne vrieuden betuigden hunne verwondering, dat hij eene zoo gunstige gelegenheid hadt laaten voorbijgaan. ‘Ik stel geen vertrouwen,’ was zijn antwoord, ‘op de beloften der Grooten: de Boekverkoopers zijn mijne eerste vrienden geweest, en ik zal hen niet verlaaten.’

Goldsmith hadt achting voor johnson, tragtte zelfs diens stijl en wijze van spreeken naa te bootzen; en dikwijls gebeurde het, wanneer hij een weluitgewerkten volzin hadt voortgebragt, en met zoo veel nadruks, dat dezelve daardoor bijkans onverstaanbaar wierdt, dat hij uitriep: ‘Is dat niet johnson op en uit?’

En evenwel was goldsmith naijverig tegen johnson. Op zekeren dag verzogt hij eenen zijner vrienden uit te scheiden met hem te prijzen: ‘want,’ voegde hij 'er nevens, ‘gij verscheurt mij tot in de ziel.’

Misschien houdt gij hem voor ondankbaar? dat was hij niet; veeleer zult gij zien, dat hij, zelf altijd door behoefte geprangd, evenwel edelmoedig was. Een arme vrouw meldde hem op zekeren dag, dat haar man krank was, en in den treurigsten toestand zich bevondt. De Doktor gaat bij deeze goede menschen, praat met hun, en ontdekt welhaast, dat hunne zwaarste ziekte de armoede was. Hij gaat heen, beloovende iets te zullen voorschrijven, en zendt hun tien guinies in een pilledoosje.

Dikwijls wierdt ook van zijne goedheid een misbruik gemaakt. Een slegt Schrijver, pilkington genaamd, die reeds veel gelds van hem hadt geleend, en die bang was, door de gewoone middelen niet meer van hem te zullen bekomen, nam een nieuw redmiddel te baate. Op zekeren dag komt hij bij hem, van blijdschap opgetogen, en zegt hem dat zijn fortuin gemaakt is. ‘Hoe zoo?’ vraagt hem de Doktor. De andere voert hem hierop te gemoet, dat de Hertogin van marlborough een sterk verlangen betuigd hebbende om een paar witte muizen te hebben, hij aan eenen zijner vrienden in de Oostindiën hadt geschreeven, om ze hem mede te brengen, en dat deeze vriend met twee alleraartigste diertjes was aangekomen; ‘maar,’

[p. 575]

voegde hij 'er nevens, van gelaat veranderende, en eene treurige houding aanneemende, ‘om dezelve aan te bieden, zoude ik een kooitje moeten hebben; ik kan voor niet minder dan twee guinies een bekomen, en ik heb geen geld.’

De Doktor bezat slegts eene halve guinie; hij gaf dezelve; doch hierbij vondt pilkington zijne rekening niet. Hij zag het horologie aan den schoorsteen hangen, en, naa eenige verschooningen te hebben bijgebragt voor de lompheid van zijn gedrag: ‘indien gij het,’ zeide hij, ‘acht dagen konde missen, zal ik het tegen eenige guinies verpanden, en, naa mijne muizen te hebben overgeleverd, het u teruggeeven met al wat ik u schuldig ben.’ De zaak vereischte spoed: konde men tegenstand bieden om iemants fortuin te maaken? Goldsmith gaf het horologie; de man met de muizen verdween, en goldsmith hoorde 'er niet van spreeken, tot dat pilkington, 's daags voor zijn overlijden, hem om eene halve guinie verzogt, welke de Doktor nogmaals de goedheid hadt hem te schenken.

Eenige kennis van de Geneeskunde hadt hem den titel van Doktor bezorgd; doch dezelve diende hem ten verderve. In den jaare 1774 ziek zijnde geworden, gebruikte hij, tegen den raad van zijnen Arts, een zoo geweldig geneesmiddel, dat hij weinige dagen daarnaa, in den ouderdom van 45 jaaren, overleedt.