Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

[p. 557]

Tafereel van Lissabon, in den jaare 1796.

Lissabon bevat veele Vrouwenkloosters; doch het is hier de gewoonte niet om 'er Jongejuffrouwen in te plaatzen; zij blijven bij haare ouders tot dat zij trouwen. Doch zij genieten daarom niet te meer vrijheids; nooit gaan zij alleen uit; altijd zijn zij onder het oog haarer moeders. Men heeft 'er zelfs, die nooit uitgaan, zelfs niet des Zondags na de kerk; zij hooren de Mis in de bidkamer van haar huis.

Dit gebruik zou men denken dat de meisjes voor verleiding zou behoeden; maar een vuurig en altijd vroegrijp gestel, bedwang en ledigheid ontwikkelen bij haar een vindingrijk vernuft. Altijd vriendinnen der dienstmeiden, wien haare bewaaring is toevertrouwd, verleiden zij dezelve. De moeder slaapt naa het middagmaal, zij slaapt geduurende den nacht; die twee tusschentijden worden te baat genomen.

De meesten kunnen niet schrijven; doch zij hebben eene taal, waarin zij bedreven zijn; zij praaten bij helderen dag met haare minnaars, uit het venster aan de straat, zonder een woord te spreeken; teekens zijn genoeg; de teekens worden gemaakt door middel der vingeren, met eene zoo verbaazende snelheid en vlugheid, dat zij zeer lange zamenspraaken kunnen houden.

Nooit laaten zij de gelegenheid glippen om eenen echtgenoot te hebben, oud of jong, schoon of lelijk, beminnelijk of korzel; den heimelijken minnaar offeren zij aan den eerstkomenden, die van 't huwelijk spreekt, in het vaste voorneemen, om, zoo dra zij kunnen, zich schadeloos te stellen.

De Portugeesche Vrouwen zijn welgemaakt, fraai van leest, rijzig van gestalte, blank, leevendig, bevallig; zij hebben schoone oogen en fraai vel, een liefkoozenden oogslag, eene lieslijke taal, een natuurlijk gezond verstand, 't welk, indien het gekweekt worde, zich voordeelig ontwikkelt. Al vroeg in de veinskunst geoeffend, munten zij daarin uit; zij veranderen niet van kleur; de veinzerij vermomt 'er zich onder het masker eener onschuldige openhartigheid; nooit verraadt een onbescheiden bloozen haare gedagten; nooit stoort het haare vermaaken; zij schijnen de waarheid op haare lippen

[p. 558]

te hebben; doch zij is zelden in het hart. 't Zijn rechte Protheussen; zij neemen de gedaante aan, die zij willen, die met haare heimelijke belangen strookt. Met dit alles zijn ze verpligtende, goedhartig, edelmoedig; welgeplaatst genoeg hebben zij het hart, om zich verpligt te rekenen, veelen gelukkig te maaken.

Eene Portugeesche Vrouw, die te voet uitgaat, loopt nooit alleen; zij wordt gevolgd van dienstmeiden, omwonden in groote mantels van haijete (eene soort van grove wollen stoffe), als lakeien agter haar gaande; die 'er geene hebben, huuren ze wanneer zij moeten uitgaan, vooral op feestdagen om de Mis te hooren; Negerinnen of Mulatinnen worden gemeenlijk daartoe gebruikt; zij genieten daarvoor ruim drie stuivers. Het behoort tot de weelde, van een groot aantal verzeld te worden. Aartig is het, eene vrouw deftig over straat te zien gaan, van vier meiden gevolgd, bij paaren loopende, die haare schreden gadeslaan, haaren gang en haare deftigheid naabootzen.

Voor 't overige verschijnen de Portugeesche Vrouwen zelden in 't openbaar; nooit bezoeken zij de openbaare wandelplaats; en in haare huizen verschuilen zij zich dikmaals, wanneer 'er een manspersoon binnen komt; ter vergoeding daarvan verschijnen zij dikmaals aan de vensters; drie vierde van den dag slijten zij aldaar met het zien van de voorbijgangers, en zich te laaten zien; zij zitten of staan 'er, met de armen over elkander, ongedekten hoofde, hoe koud het ook zij, met een bayeten-mantel over de schouders in den winter. Nooit neemen zij een naald of een boek in de handen; zij verdeelen den dag tusschen het venster en eenen stoel, op welken zij onachtzaam zitten, en haare ledigheid in tijdverveeling akelig slijten.

Voormaals zaten zij nooit op stoelen; zij vlijden zich op den grond op biezen matten, met de beenen kruislings onder het lichaam of agterwaarts gekeerd. Dit gebruik is nog niet geweeken, vooral onder de gemeene vrouwen en de dienstmeiden.

De Portugeezen zijn zeer op Processien gesteld. Thans zijn het vooral voor de Vrouwen groote feestdagen; zij vinden 'er gelegenheid in om uit te gaan, met alle haare bekoorlijkheden te schitteren; zij ontwikkelen alsdan 't geen de tooitafel overlegd bevalligs kan vertoonen: eenige dagen vooraf houden zij zich met haar gewaad

[p. 559]

onledig. Tegen den dag der Processie worden alle rijtuigen gehuurd; in al haar tooizel uitgedoscht, begeeven zich de Vrouwen na de plaatzen, daar zij moet voorbijtrekken; zij bezetten de vensters en de balkons; drie of vier uuren te vooren zitten zij 'er ten toon; de straaten krielen van volk; de Mannen gaan heen en weder; zij gaan en komen; zij zien, zij gluuren, zij groeten, zij geeven teekens van verkenninge: de Vrouwen, blijde dat zij worden opgemerkt, beantwoorden 'er vaardig aan.

Deeze plegtigheden geeven aanleiding tot nodigingen, van wegen de eigenaars of huurders der huizen, daar de Processie moet voorbijtrekken; zij geeven aanleiding tot het zamenkomen van luisterrijke en talrijke gezelschappen. Naadat de Processie voorbij is, wordt 'er aan het geheele gezelschap Thee voorgediend; dikmaals danst men daarnaa, en het bal duurt vaak tot laat in den nacht, zelfs in de Vasten. Niet dan wanneer zij genodigd zijn, verschijnen de Vrouwen in die gezelschappen; de Fidalgas alleen, dat is, de Vrouwen der Grooten, nodigen zichzelven; zonder vraagen neemen zij bezit van de vensters en de plaatzen, die voor anderen bestemd waren.

Noch in aart onderscheiden, noch menigvuldig zijn de Vermaaken te Lissabon. Men houdt 'er weinig gezelschap; nog minder werks maakt men 'er van openbaare wandelingen, alwaar de Portugeezinnen nooit verschijnen, de uitlandsche vrouwen zeldzaam, en de mannen zeer weinig. Niet menigvuldiger zijn 'er de bals.

De Vastenavonden zijn 'er zeer somber; deeze tijd, elders gekenmerkt door meer of min verscheidenheid of uitspoorigheid van vermaaken, is hier de eenzelvigste van het jaar; de familiën komen 'er niet bijeen; de gezelschappen zijn talrijker noch vrolijker dan naar gewoonte; men hoort van festijnen, noch assemblées, noch muzijk, noch bals spreeken; het eenige vermaak, welk men 'er kent, bestaat in het besprengen van de voorbijgangers, of door hen, die aan de vensters staan, besprengd te worden.

Geduurende de acht laatste dagen van de Vasten, vooral de drie laatste magere dagen, staan de Vrouwen van allerlei rang, vooral de aanzienlijksten, aan de vensters; zij werpen op de voorbijgangers pakies

[p. 560]

sijn gestoten talk, die op het gelaat en op de klederen kleeft. Voorzien van blaazen met veerkragtige gom, met spuiten, slessen, potten, kruiken, schotels - werpen zij water, dikmaals in geene kleine hoeveelheid, op die langs de straat gaan. Gelukkig indien men slegts besprengd worde: want niet zelden ontvangt men water en vat tevens op het hoofd.

De Portugeezen, aan deeze soort van galanterij gewoon, vergenoegen zich op die dagen met zich in een oud gewaad of regenmantels te kleeden, en zich onder groote regenschermen te verschuilen. Vreemdelingen, minder verdraagzaam, antwoorden zomtijds met steenen. Jaar op jaar worden 'er glazen ingesmeeten, en hoort men 'er geschillen en kijvadien.

Ronden, of burger-patrouilles, loopen langs de straaten; doch zij dienen niet om het spel te beletten; in tegendeel hebben zij last om het te beschermen, en de mishandelingen te voorkomen, welke den watersprengeren zonden kunnen aangedaan worden. De Ronden zelve worden weinig gespaard; zelden volbrengen zij hunnen weg zonder besprengd te worden.

Indien 'er in het Karneval te Lissabon niet gedanst worde, men stelt zich daarvoor schadeloos op andere dagen, door de Kerk tot onthouding en vasten bestemd, doch welken de Portugeezen, dat volk, welk voor het godsdienstigste van Europa wil gehouden worden, verkiezen om te danzen. De Processien, die 'er alsdan alle weeken worden gehouden, zijn de aanleiding en beweegreden tot menigvuldige danspartijen. De Portugees zou geen vleesch durven eeten, en hij danst; hij zou in geen uitwendig godsdienstig bedrijf nalaatig durven blijven, en hij geest zich aan een luidruftig vermaak over, in eenen tijd, der ingetogenheid gewijd.

De Portugeezen schijnen zich door hunne gebruiken van de andere Natien te willen onderscheiden; dit is reeds gebleeken; zie hier nog een ander bewijs daarvoor.

In den winter is het klimaat koud genoeg om eenig ijs te maaken. Gemeenlijk regent het drie of vier maanden, zomtijds vijftien of twintig dagen zonder tusschenpoozen; de regenvlaagen zijn 'er geweldig; de straaten zijn met water, slijk en modder bedekt; de vogtigheid dringt door tot in de huizen; zij pakt zich aldaar opeen; alles is 'er klam. Nogtans warmt zich de Lissabonsche Portu-

[p. 561]

gees niet; men zou geene dertig schoorsteenen in de stad kunnen vinden. Mannen en Vrouwen blijven in hunne vertrekken, in ruime wollen mantels omwonden; op de straaten, in den Schouwburg, in de Kerken ziet men niets dan mantels.

Zie hier nagenoeg het onderscheid in de klederdragt. Gemeene Vrouwen en die van handwerkslieden draagen op het hoofd een witten zakdoek, van agteren in een punt uitloopende, en van vooren onder de kin aaneengeknoopt; nooit gaan zij uit zonder haaren baijeten mantel, die tot op de hielen hangt.

Vrouwen van hooger stand, zelfs bij wijlen van handwerkslieden, gebruiken, in plaats van dien mantel, een ruim manteltje van zwarte taf, die het geheele lichaam omvat, en ter halver knie hangt; zij gaan blootshoofd, of met een hoed, met een zwarte pluim versierd.

De Vrouwen van hoogen rang, de echtgenooten, zusters of dochters van Kooplieden, Advokaaten, Artzen, Edellieden, kleeden zich naar goedvinden; zij hebben de Fransche dragt.

Op het schoeizel is men onder alle standen zeer gesteld. De schoenen zijn van zijde, met gouden of zilveren pailjetten en borduurzels meer of min bedekt.