Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

De wijsgeerige ridder en krijgsman.

(Ontleend uit de Souvenirs d'un Homme de Cour.)

De Heer ***** was Lieutenant geweest in een afgedankt Regiment. Een jaargeld van tweehonderd Livres was hem toegelegd, tot hij weder geplaatst kon worden. Deeze som, met eene andere van gelijken bedraage, welke hij trok als een oud kweekeling van de Koninglijke Krijgskweekschool maakte zijn geheel inkomen uit. Hij was versierd met het Ordeteeken onzer Lieve Vrouwe van den Berg Carmel, of St. Lazarus. Hij leerde zijne behoeften beperken binnen den engen kring deezes schraalen inkomens. Vol van ijver en moed, begeerde hij den tusschentijd van het ophouden des daadlijken krijgsdiensts te besteeden in het bezigtigen der Arméën van de voornaamste Mogenheden in Europa; dan, met middelen zo bekrompen als de zijne, zou hij het bezwaarlijk gevonden hebben, dit ontwerp te volvoeren, ware hij niet geholpen en ondersteund geworden door een wijsgeerig beginzel, (zeker in onze dagen vreemd) 't welk hem verre verhief boven de algemeen aangenomene en heerschende denkbeelden.

Hij besloot te voet te reizen, met zijn knapzak op den rug. Op zijnen weg trok hij door het Hertogdom Wurtemberg, het Keurvorstendom Beijeren, en kwam te Weenen, waar hij zich bij den Franschen Afgezant vervoegde. Deeze ontving hem beleefdlijk, en vroeg hem, tegen een bepaalden dag, ten maaltijde. De Asgezant, onderrigt wegens de wijze van reizen zijns genoodigden Gasts, verzogt hem, dat hij zulks wilde geheim houden, staande zijn verblijf in Weenen; dan hij gaf daarop te verstaan, dat hij des geene les te ontvangen hadt. Hem werd toegestaan zijn eigen zin te volgen. Ten bestemden dage verscheen hij, op het uur des middagmaals, bij den Afgezant, die hem zeer heusch ontving, en van alles, wat op de welvoorziene tafel stondt, hem liet voordienen. Hij bedankte voor alles. ‘Gij moet geen honger hebben,’ voerde de Asgezant hem te gemoet, ‘dewijl gij voor alles bedankt.’ - Het is, gaf hij ten antwoord, omdat ik reeds mijn middagmaal gedaan heb. Soup en een weinig vleesch is alles wat ik begeer. Indien ik iets meer nam, zouden de gewoone spijzen,

[p. 485]

waartoe mijne geringe middelen mij bepaalen, mij niet meer smaaken, en mijne gezondheid zou 'er bij lijden. Wij verlaagen onszelven door onze behoeften te vermeerderen, en wij verheffen onszelven door ze te verminderen. - De krijgskunde, welke hij ten toon spreidde, bewoog een Oostenrijksch Bevelhebber om hem uit te noodigen tot het bij woonen van de wapenverrigtingen der Oostenrijksche krijgsbenden. Van deeze uitnoodiging, zo zeer strookende met het hoofdoogmerk zijner reize, bediende hij zich gaarne.

Naa een genoegzaam verblijf te Weenen, staande 't welk hij veele aanmerkingen maakte op de hofplegtigheden aldaar, en nog meer op de wapenhandeling der Oostenrijkeren, nam hij afscheid van den Franschen Gezant, die hem brieven van voorschrijving medegaf aan den Franschen Staatsdienaar te Berlijn. Verscheide Franschen van aanzien stonden, ten zelfden tijde, gereed om uit Weenen na de Hoofdstad van Pruissen te trekken: zij hielden sterk bij hem aan, dat hij eene plaats bij hun in een der rijdtuigen zou neemen; doch zij konden hem daartoe niet overhaalen. Hun bedankende, sprak hij: Ik heb het mij tot een regel gesteld, te voet te reizen, zo lang mijne kragten zulks toelaaten. Op die wijze reizende, ontglippen de voorwerpen minder een aandagtig oog; en de kunst, om wel over dezelve te oordeelen, is alleen voor moeite te koop. - De Ambassadeur te Weenen hadt aan dien te Berlijn zeer gunstige berigten van den jongen Officier gegeeven; althans wij moeten dit opmaaken uit de gunstige wijze, waarop hij ontvangen werd.

De Prins van Pruissen, bij wien de Fransche Gezant gesproken hadt van het zonderling en belangrijk character des reizenden Lieutenants, verlangde hem te zien; doch bezwaarlijk liet hij zich beweegen om aan den Prins te worden voorgesteld. De Prins, egter, bewees hem veele beleefdheden, en boodt aan, dat hij hem bij den Koning zou bekend maaken; dan hij smeekte hem, dit laatstgemelde gunstbetoon hem niet te bewijzen, daar hij minder verlangde bekend te worden bij den Held, dan diens verrigtingen, verstand en zegepraalen te bewonderen. - De Prins, voldoende aan dit verzoek, verzogt alleen bij den Vorst voor den Franschen Officier verlof, om de groote wapenschouw te Potzdam te mogen bijwoonen. Hij verkreeg zulks.

Op den dag wanneer de groote krijgsverrigtingen zouden aanvangen, begaf onze Lieutenant zich na Potzdam; en de Hussaaren, die den grond afzetten, lieten hem door. Hij stondt alleen in 't midden van eene groote vlakte, wanneer drie weltoegeruste paarden door den Kroonprins hem gezonden werden, met verzoek, dat hij, 't geen hem best aanstondt, zou bestijgen. - Hij verzogt hiervan verschoond te mogen weezen. Dan, die hem een paard ter keuze aanboden, deeden hem opmerken, dat hij, zonder paard, niet uit den weg zou

[p. 486]

kunnen komen, als het krijgsvolk, staande de krijgsverrigtingen, aanrukte; dat 's Konings bevelen, om geen' voetganger toe te laaten, volstrekt waren; dat hij te paard moest klimmen, of vertrekken. De Ridder antwoordde, dat hij, daar het dus met de zaak gelegen was, ten voeglijken tijde zou heenengaan. De Prins, onderrigt van het antwoord des Ridders, verstendigde deswegen den Koning, die last gaf aan het krijgsvolk, om den Franschen Officier aan te merken als een hinderpaal op hunnen weg, en hem gevolglijk te mijden, wanneer zij ter plaatze kwamen, waar hij stondt.

Nimmer hadt de Ridder krijgsbenden gezien, zo heerlijk uitgedoscht, en teffens zo wel afgerigt. Krijgskunde scheen alle rangen te bezielen van de oude helden, die frederik op den weg der overwinning en des krijgsroems vergezeld hadden. Het was alsof de Koninglijke Held een trots gevoelde in het vertoonen der krijgsverrigtingen voor 't oog van den zo zonderlingen Franschen toekijker. De ruiterij inzonderheid wekte 's aanschouwers verwondering: de benden, in vollen ren aanrukkende, maakten eene opening, als zij hem naderden, alsof 'er een groot water te mijden stondt. Koel en bedaard hieldt hij zich in al dien toe- en omloop, en, verrukt door eene krijgsvertooning zo leerzaam, werd hij in verwondering opgetoogen.

Naa eenig verwijl, werd hij tot den Koning gebragt. Frederik voegde hem toe: ‘Men heeft mij onderrigt, dat gij mij niet verlangde te zien, schoon gij mij niet haat.’ - Sire! ik schroomde een zo groot Man in 't aangezigt te zien; mijne kleinheid zogt zich te verbergen. - ‘Deeze hoedanigheden raaken ons niet. Ik ben onderrigt van uwe verdiensten, en wilde u gaarne van nut weezen.’ - Met een welgevestigden moed en weinig behoeften, weet uwe Majesteit, dat iemand de bedaardheid eens Wijzen geniet. - ‘Ja: maar ik ken uwen toestand. Gij zijt vrij van den dienst. Vertrouw uw lot in mijne handen, en aanvaard eene Compagnie Dragonders in mijnen dienst!’ - Ach, Sire! ik val u met dankbaarheid te voet. Maar wat zou uwe Majesteit van mij denken, wanneer ik, naadat mijne opvoeding den Koning, mijn' Meester, tienduizend Livres gekost heeft zijnen dieust verliet? Een jonger Broeder uit Gasconje zijnde, kan ik hem, ter betaaling van die schuld, niets beters geeven, dan eene onderwerping, welke geene paalen kent; mijn ijver, mijn moed behooren hem geheelenal. - ‘Deeze gevoelens doen u bij mij in waarde rijzen. Welaan! stel u gerust; ik zal verlof voor u verzoeken om in mijnen dienst te blijven, tot dat gij in uwen werklijken rang in uw Vaderland hersteld wordt.’ - Hoe overvloediger uwe Majesteit zich betoont in edelmoedigheid, hoe onmogelijker ik het voor mij bevinde, daaraan te beäntwoorden; hoe meer ik mij verstoute te verklaaren, dat ik door weezenlijke kieschheid wederhoude worde, mij te bedienen van uwen

[p. 487]

magtigen invloed. Het is onder den zegepraalenden Pruissischen Adelaar, onder hem, die denzelven zo maakte, dat bewondering mij zou vervoeren dienst te neemen, zo ik geen Franschman ware; maar, gebooren met dien schoonen titel, moet ik dien, zelfs zonder eenige verdenking ten tegendeele, bewaaren. - Koning frederik bewonderde deeze taal, en juichte dit vaderlandlievend gedrag toe.

Drie weeken te Berlijn zich onthouden hebbende, liet hij bij den Franschen Afgezant iets blijken van de geringheid zijns voorraads van geld. Naauwlijks hadt hij dit punt aangeroerd, of deeze zeî bij zichzelven: Ziet daar den vermeenden Wijsgeer! Gelijk aan zo veele anderen, komt het in 't einde op geld neder. Welaan! laat ik hem uit zijne verlegenheid redden, door mijne beurs te openen. - Met eenige verhaasting vroeg hem de Staatsdienaar: ‘Hebt gij Geldgebrek?’ - Geldgebrek? ach neen! Ik heb nog twintig Kroonen, en daarmede kan ik het nog twee maanden stellen: doch deeze op zijnde, heb ik niets meer. Een jaar van mijn jaargeld is verstreeken. Kunt gij den Minister van Oorlog schrijven, dat dit mij te Berlijn voldaan worde, dan zal ik mijne reis na Rusland voortzetten; zo niet, dan moet ik na Frankrijk terugkeeren. - ‘Waarom zou ik het u niet in voorraad kunnen geeven, en mijne betaaling uit Frankrijk krijgen?’ - Ik bedank u voor dit aanbod; zulks zou het voorkomen hebben van geld te leenen, en ik neem nooit iets ter leen aan. Indien men mij uit Frankrijk niet betaale, dan moet ik derwaards wederkeeren; en dat zal al het ongerijf weezen. - De Ambassadeur schreef, en, toen de tijd, om antwoord te kunnen hebben, verstreeken was, gaf hij den Ridder te verstaan, last gekreegen te hebben, om het jaargeld hem uit de penningen der Ambassade te betaalen. Hij ontving het, en zette zijne reis na Rusland voort.