Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

[p. 348]

De schilder- en dichtkunst met elkander vergeleeken.

(Volgens shee's Rymes on Art.)

De Schilder heeft boven den Dichter vooruit in de sterkte zijner begrippen en de getrouwheid, waarmede hij dezelve uitdrukt, als naar het leeven afmaalende, wat rondsom hem voorvalt. Uitwendige voorwerpen maaken zijne verbeeldingskragt ten sterksten gaande; de indrukken van het schoone, het groote en het verheevene zinken dieper in zijne ziel. Zijne kunst, geschat naar de edelste voortbrengzelen, blijkt, als men dezelve beschouwt in alle betrekkingen van ziels- en handtuiglijke bekwaamheid, de allerstoutste onderneeming van smaak te zijn, en mag, zonder onregt te doen aan andere werkzaamheden, de zeldzaamste van alle bedrijven des menschlijken vernufts heeten. In de bespiegeling en de beginzelen ontwikkelt de Schilderkunst de verheevenste en keurigste verfijningen des verstands, en legt in de uitvoering het uitsteekendste toppunt van 's menschen handenwerk ten toon.

De éénige Kunst, die zich mag vermeeten, met de Schilderkunst om den voorrang te wedijveren, ten opzigte van vernuft, is de Dichtkunst. Dan de Dichter heeft, in dien wedstrijd, zich niet willen vergenoegen met gelijkheid, maar beweerd den voorrang te verdienen, en, meestal regteresse in haare eigene zaak zijnde, zorg gedraagen om ten haaren voordeele te beslissen.

Nogthans zal eene onpartijdige naaspeuring van het vermogen, door deeze beide Kunsten aan den dag gelegd, door be kwaamheden, voor die taak berekend, ten opzigte van de hoedanigheden der natuure en kunst, in elk dier beiden vereischt, misschien strekken om die oordeelvelling te verbeteren, zo niet om tot een tegenovergesteld besluit te komen.

Wat is 'er van het verstandlijke in de werkzaamheden des Dichters, waarin de Schilder hem niet evenaart? Wat is 'er in het werktuiglijke, waarin hij deezen niet overtreft? Hij behoort ook tot de zodanigen, cui sit ingenium, cui mens divinior. De Os magna sonaturum, 't is waar, valt den Schilder niet ten deele; maar hij voert eene taal, over 't algemeen welspreekender en bezielder - ook zo veel stouter in bedoeling, als buitengemeener in uitwerking. Waar de beide Kunsten elkander gelijken, blijft de Schilder met den Dichter op ééne hoogte; waar zij verschillen, beklimt de Schilder een hooger trap.

Het voordeel, 't geen de Dichtkunst op de Schilderkunst heeft, in het voortloopende verhaal, en den steeds opeenvol-

[p. 349]

genden indruk, daardoor gemaakt, kan niet worden aangevoerd als een bijzonder voorregt des Dichters; naardemaal het ontstaat uit den aart der taale, welke zij met Ondicht gemeen heeft.

Het oog des Schilders moet veel aandoenlijker en scherper weezen dan het oog des Dichters; naardemaal de naauwkeurigheid van hem, die navolgt, die des geenen, die slegts beschrijft, moet overtreffen. Wat is de woordlijke uitdrukking van eene driftvervoering, vergeleeken met de zigtbaare tegenwoordigheid, - het verhaal eens bedrijfs, met het bedrijf zelve voor oogen gemaald? Wat zijn de verba ardentia des Dichters, bij de bezielde schoonheden en den leevendigen luister des penseels, wedijverende met de edelste voortbrengzelen der Natuure, uitdrukkende de beelden van stoffe en geest, de volmaaktheden van gedaante, de kragten der ziele, den schitterendsten gloed van kleuren en den gouden glans des lichts? Kunnen de lugtbeelden van Dichterlijke vinding vergeleeken worden met de bezielde weezenlijkheden der Schilderkunste?

Waar de Dichter ter loops waarneemt, geeft de Schilder naauwlettend acht; wat de een los in het geheugen draagt, drukt de ander der ziele in. De gedaanten en de zamenvoegingen der dingen, de toevalligheden van licht en kleur, de betrekkingen van afstand, de driften, de evenredigheden van menschen en dieren, alle de verschijnzels van de zigtbaare schepping, moet de Schilder in zijnen geest verzameld hebben, daarvan onderscheidene en onuitwischbaare indrukken bezitten, en, met de kragt eens tovenaars, op 't oogenblik ten voorschijn roepen als geesten uit de diepte zijner verbeelding, om hem te gehoorzaamen en zijnen wil te doen.

Uit hoofde van de middelen, door welke de Dichter werkt, heeft hij een voordeel boven den Schilder, 't geen zijnen voortgang veel gemaks bijzet. Daar een vers bestaat uit eene taal, gewijzigd door getal en maat, mag de Dichter gezegd worden eenigermaate eene voorbereidende oefening te hebben van zijne wieg af; hij spreekt nimmer, of men mag hem aanmerken als scherpende zijne werktuigen en voorraad verzamelende; nimmer legt hij het werktuig uit de hand, en, 't zij hij leest, schrijft, of in de gezellige verkeering spreekt, hij oefent steeds zijne vermogens op eene wijze, welke eene rechtstreeksche betrekking heeft op zijne kunst, en ten voorspel strekt van het werk, 't geen hem staat te volvoeren.

De Schilder, in tegendeel, maakt gebruik van een middel, 't welk geene overeenkomst heeft met de spraak, geene verbintenis met eenige van zijne gewoone hebbelijkheden of opleggingen van voorraad; zijne kunst spreekt eene taal van de zeldzaamste zamenstelling en den allermeest bevattenden invloed; vorderende de onaflaatendste bevlijtiging, om eene gemaklijkheid van zich uit te drukken te verkrijgen, - dat

[p. 350]

vloeiende van beeldende uitdrukking, waardoor hij alleen hoope kan scheppen om zich met kragt te vervoegen tot het verstand en de driften der menschen.

Indien gemeenzaam te worden met de Schriften der Ouden, derzelver schoonheden te bevatten, en in hunne taal te spreeken, de hoogste vlugt is, na welke de Geleerde en de Dichter streeft; hoe veel bewonderenswaardiger is dan de kunde niet van den Schilder, die zijne denkbeelden ontleent uit de sterkklinkende taal der Natuure! die gemeenzaam wordt met alle haare schoonheden! die alle haare characters van buiten leert, hoe talrijk ook en onderscheiden, en zich uitstrekkende tot eene ruimte, waarbij de Chincesche taal vergeleeken een zeer klein A B is! En wie kan dezelve volgen, door alle wendingen en zamenvoegingen, van het kleinste grasscheutje op het veld, tot het zamengesteldste voorbeeld van haare magt, in die Alpha en Omega van haare hand - het hieroglyphisch wonderstuk - de Mensch!

‘Men moge bij deeze voordragt des Heeren shee aanmerken, dat de vermogens, en van den Schilder en van den Dichter, beide scheppend zijn, en dat, wanneer deeze aangewend worden onder den invloed van waar vernuft, de uitwerkzels van beiden hoogst treffend zijn. In eenige opzigten heeft de Schilder bij den Dichter vooruit; in andere gevallen zou men het tegendeel mogen stellen. Indien de eerstgemelde den laatstgenoemden te boven streeft in de naauwkeurigheid, waarmede hij zijne gedagten als 't ware eene lichaamlijke gedaante geeft, levert de laatste dikwijls schilderijen aan de verbeelding op, die de eerste met het uiterste vermogen zijner kunste niet kan uitdrukken. De Schilder kan alleen een bijzonder treffend oogenblik voorstellen, terwijl de Dichter den voortgang eens bedrijfs kan voortzetten; en, hoe zeer de Penseelvoerder ook booge op de meerderheid der Navolging boven de Beschrijving, hij weete, dat het oog des Dichters, in verrukking staarende, dikwijls meer ziet, dan lijnen en kleuren, hoe kunstig ook gekromd en geschikt, met mogelijkheid kunnen uitdrukken.

Naa dit aangemerkt te hebben, willen wij het niet op ons neemen te beslissen, welke van beide deeze Zusterkunsten de voorrang moet worden toegekend; dan wij voeden de hoope, dat de naauwe verwantschap, welke zints zoo veele Eeuwen tusschen de Dicht en Schilderkunst bestaan heeft, onafgebroken moge volduuren!’