Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

[p. 715]

A. Kluit, Historie der Hollandsche Staatsregeering, tot aan het Jaar 1795, of Geschied- en Staatkundig Onderzoek, in welken zin de Staaten van Holland, geduurende de Republikeinsche Regeering, zijn geweest de wettige Souvereine Vertegenwoordigers van 't gansche Volk van Holland, of der geheele Natie. Met veele onuitgegeeven Bijlagen. Vde Deel. Te Amsterdam, bij W. Brave. 1805. In gr. 8vo. 652 Bl.

Logge en geeuwende werkloosheid, die zichzelve verveelt, of het ten naauwen noode waarneemen van de onvermijdbaar noodzaaklijke deelen des beroeps, waarin men gesteld is, moge onder de Geletterden maar al te gemeen weezen; men vindt 'er, wien de werkzaamheid als aangebooren, en voor welken werken eene behoefte geworden is. Onder de laatstgemelden mogen wij gerustlijk aanschrijven den Leijdschen Hoogleeraar kluit, die zijn Voorberigt des Deels van het voor ons liggend Werk in het LXXI jaar zijns ouderdoms schreef, en wiens veelvuldige arbeid, in verscheide vakken, bovenal in de oude Vaderlandsche Geschiedenisse, te over bekend is.

Hij spreekt den Leezer dus aan, hem onderrigtende van den aanleg en aart deezes besluitenden Deels zijner Historie der Hollandsche Staatsregeering. - ‘Een vijfde Deel, enkel gevuld met Bijlagen over een vierde Deel, moge een vreemd verschijnzel zijn; zie hier de ontwikkeling. Nimmer dacht ik, bij den aanvang van een Werk over het Geschied- en Staatkundige gedeelte der Hollandsche Staatsregeering, mij te verdiepen in het onderzoek van de opkomst en den voortgang der Hollandsche Natie, en in 't breede te ontvouwen den ouden toestand der Vrije en Onvrije bewoners dezes Lands; de daar uit opgerezene Edelen; de geboorte der Steden; haare trapswijze vergrooting; regeeringsinrichting; zachte vorming van vaste Vroedschapslichaamen; de daar uit ontstaane Staats- of Staatenvergaderingen; benevens de Rechten en Domeinen der oude Landsheeren en Graven, sedert deze Landen onder de macht der Frankische en Duitsche Keizers geraakten; en zulks alles met den toenmaligen toestand van Europa in verband en zamenhang te brengen. - Noch minder dacht ik,

[p. 716]

dat de beschouwing van alle deze gewichtige Onderwerpen, in het IV Deel beknoptlijk voorgesteld, mij aanleiding geven en noodzaken zoude, om, onder de eenvondige benaming van Bijlagen, op 't voorbeeld van den Gel. Heer w. robertson, breeder uit te weiden over de gewichtige gevolgen, die de Volksverhuizingen der uit het Noordwesten opgerezen Frankische Volkeren, met hunne gewapende veroveringen der Westersche Landen van Europa, langs geheel andere Grondbeginzelen dan te voren, op de instelling, verderen voortgang en vestiging der Europische Staaten, Koningrijken, Vorstendommen, Hertogdommen en Graafschappen gehad hebben; - noch ook, dat ik bij die gelegenheid zoude ontwikkelen het tot heden weinig bekende Domaniale Staatstelzel, uit die Land- en Volksveroveringen geboren, en het daar op gebouwde en zich allengskens vaster zettende Leenroerige Stelzel, en de daar mede zamenhangende Oorzaak, waarom alle Europische Vorsten en Beheerschers, te voren gewoon van hunne ruime inkomsten te leven, en land en volk te onderhouden, in latere tijden zich genoodzaakt vonden, hunne toevlucht te nemen tot Onderstandgelden, en tot Staaten, of bijeenroeping van dus genoemde Volksvertegenwoordigers.’

Met deeze woorden geeft de Hoogleeraar kluit het beloop zijner afgewerkte taak op in de vier voorgaande Deelen. Wij hebben, op zijn tijd, onze aanmerkingen medegedeeld, noodloos hier te herhaalen of uit te breiden, waartoe anders gelegenheid te over zou weezen, daar hij deeze zelfde denkbeelden, gelijk elk weet, uit geheel andere grondbeginzelen afgeleid, dan wij, bij onze beroemdste Vaderlandsche Geschiedboekers, voorgesteld vinden, ‘hoopt meer uiteengezet, met overtuigende bewijzen bevestigd, en hierdoor veele Vooroordeelen in de Geschied- en Staatkundige wereld weggenomen te hebben, die door veele achtbaare Schrijvers, vooral in onzen leeftijd, zijn ingeboezemd.’ - Wij troffen allerwegen den Verdeediger en Lofredenaar aan van den Regeeringsvorm vóór 1795.

Rijk is de arbeid des Hoogleeraars in het opdisschen van belangrijke, veelal onuitgegeevene, oorspronglijke Stukken. Zo treffen wij in dit Slotdeel aan, een gewigtig, uitgebreid, doch nimmer in het licht gegeeven, Hervormings-Edikt, 't welk philips de schoo-

[p. 717]

ne, Zoon van maria en Vader van Keizer karel, in 't jaar 1495, den 6 Mei, als Graaf van Holland en Zeeland, tot herstel of verbetering der Domeinen vervaardigd, en tot bezuiniging veeler uitgaven voor zijne Hofhouding, en voor de behoeften van de Landen van Holland en Zeeland, heeft uitgegeeven; een Hervormings-Edikt, 't welk, zijns oordeels, geschikt is om een verbaazend licht te verspreiden over de Regeeringsinrichtingen van dien tijd, en dus veele dwaalingen onzer Geschiedschrijveren kan wegneemen.

Veel verpligtings hebben de Liefhebbers van de oude Geschiedenissen onzes Vaderlands aan de onvermoeide vlijt des grijzen Hoogleeraars: zij zullen, schoon met hem van eene strijdige denkwijze, zulks gaarne erkennen, en dit zijn nu voltooide Werk in veele gevallen kunnen raadpleegen. De fakkel huns oordeels moge een ander licht op een en ander voorwerp verspreiden; het daarstellen der voorwerpen verdient dank.

Aangezien 'er stoffen van zo verschillend eenen aart in den loop der vijf Deelen behandeld zijn, is het uitgewerkt Register den Bezitteren een schatbaar geschenk.