Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

Museum voor de Jeugd, met gekleurde Afbeeldingen. Iste en IIde Stuk. Te Amsteldam, bij E. Maaskamp. 1806. In 12mo. 141 en 144 Bl.

Gewisselijk behoort deeze verzameling van Prentverbeeldingen, zoo niet onder de nuttigste, immers onder de fraaiste in haare soort, die wij ons kunnen herinneren, in den loop onzer maandelijksche werkzaamheden ons te zijn voorgekomen. Wat de bedoeling, inhoud en het gebruik van dit Werkje aangaat, ons niet in staat bevindende om het een en ander naauwkeuriger te omschrijven, dan in het kort Voorbebericht geschied is, willen wij, onzen Leezeren ten gevalle, het grootste gedeelte van hetzelve afschrijven. ‘Prenten,’ zoo schrijft men aldaar, ‘hebben de grootste aantreklijkheid voor kinderen, gelijk algemeen bekend is. Wordt deze jeugdige neiging op eene verstandige wijze geleid, dan kan men zich veel nut van dezelve beloven. Het kind wil onderricht, wil bezig gehouden zijn, (;) de in hetzelve geplante zucht tot werkzaamheid vereischt dit. Geeft men hetzelve nu goede, aan het oogmerk beantwoordende afbeeldingen in handen, dan vindt het kind ruime stof ter voldoening van deze zucht; zijne nieuwsgierigheid zal vraag op vraag doen, en de verstandige leermeester heeft alsdan het voortreflijkste middel in handen om ongevoelig het verstand des kinds op te klaren,’ (deeze uitdrukking riekt na het Hoogduitsch) ‘hetzelve nuttige kundigheden in te scherpen en zijn oordeel te zuiveren.

Uit dit oogpunt (dus gaat men voort) wenscht men dit Boekje beoordeeld te zien. Hetzelve is in geen stelsel hoe-

[p. 658]

genaamd gewrongen; maar hetzelve is geschikt om het kind reeds vroeg met den rijkdom der natuur, haare voortbrengselen en de werkzaamheid der menschen bekend te maken, hetzelve kundigheden te verschaffen, waarvan hij zijn geheele leven voordeel heeft, zijn fijn gevoel voor het verhevene der natuur te stemmen, en daardoor genoegens te leren kennen, die welligt slechts de éénige waare, of ten minsten slechts de éénigen zijn, voor welken de mensch in ieder' ouderdom vatbaar blijft. Over het algemeen bevat dit Werkje niets, waaruit niet eenig nut te trekken is.’

Voor zoo veel uit het doorloopen van het Werkje ons is gebleeken, wordt hier niets gezegd, 't welk met de waarheid en natuur der zaake niet instemt, en op hetzelve zich niet laat toepassen.

De kunstkundige maaskamp, die, door de afgiste van keurige prenten en portretten, bij het kunstminnend publiek zien meer en meer verdienstelijk maakt, heeft zich hier niet verlochend, maar veeleer der beschaasde jeugd een geschenk, haar en hem zelven waardig, aangeboden. Van harte wenschen wij, dat, zoo van wege de keuze der voorwerpen, als van de wijze van uitvoeringe, 's Mans vlijt, moeite en kosten mogen beloond worden; te meer, daar de beschrijvingen, hoe kort ook in 't algemeen, (en dit brengt de bedoeling mede) doorgaans eenen zijner zaake kundigen penvoerder aankondigen.

De Plaaten zijn drieëndertig, en de afbeeldingen van onderscheidene voorwerpen, uit de Rijken der Natuur, en uit het dagelijksche leeven in onderscheidene standen, op dezelve voorkomende, ruim honderdëndertig in getal.

Hoewel dit Werkje op geen systematischen voet geschoeid is, heeft, egter, de verzamelaar zorge gedraagen om op ééne Plaat meer of min afbeeldingen zamen te voegen, die op elkander slaan, en uit de hoofdafbeeldingen, als zoo veele takken uit éénen boom, voortspruiten. Ter proeve willen wij, zoo als het Werkje openvalt, de beschrijving van Plaat X, de ganzen tot opschrift voerende, overneemen. ‘Deze nuttige vogels worden, in groote menigte, in Pommeren en Bohemen geteeld, vanwaar zij, troepswijze als bij kudden door Ganzenhoeders, naar andere plaatsen, ten verkoop, gedreven worden; hetwelk voor deze dieren inderdaad dikwijls eene zeer lange en ongeschikte reis is, aangezien hunne pooten, even als het ligchaam over 't algemeen, meer ingerigt zijn tot zwemmen, dan tot loopen; - daarom heeft de Gans ook een' ongewissen waggelenden gang, en staat stil, zoodra men ophoudt met hem (haar, en zoo overal) voortte drijven; voor 't overige zijn deze dieren zoo dom als de Schapen.

Indien men Ganzen wil voortteelen, behoort men zich in eene waterrijke plaats te bevinden, waarin zij zich den meesten tijd kunnen onthouden, aangezien zulk eene gelegen-

[p. 659]

heid, ingevolge hunnen aard, hun 't best behaagt en hun ook het dienstigste is.

Onder Fig. 38 hebben wij een' Gans in 't water, en een' anderen op het land voorgesteld. - 'Er zijn ook wilde Ganzen, van welke de tammen afstammen.

Het ganzenvleesch, zoo wel gekookt, gebraden, als gerookt, is voor velen een zeer aangename spijs.

De lange schachten uit de vleugels der Ganzen verschaffen ons de nuttige schrijfpennen, (Fig. 39.) welke voor ons van zeer groote waarde zijn, aangezien bijna geen boek, geen brief, met één woord niets van eenig aanbelang, 't welk geschreven moet worden, zonder pen kan worden vervaardigd.

Wanneer gezegde schachten uit den vleugel getrokken zijn, worden zij met een mes afgehaald, of afgetrokken, (;) de ruwheid, namelijk, wordt 'er afgedaan; daarna steekt men ze in heete asch, of heet zand; daaruit komende, worden zij met het vlak van 't voornoemde mes rondom overgestreken; door eene en andere behandeling worden zij genoegzaam gehard; vervolgens worden zij versneden, hetwelk geschiedt of met een gewoon pennemes, of met eene soort van tangetje, zoodanig gemaakt, dat men met een eenige knip, spleet en fatsoen beiden te gelijk, aan eene pen geeft; welke tangetjes gebruikt worden in de fabrieken, waaruit men de pennen ontvangt in zulk eene groote menigte als men verkiest.

Men gebruikt, wel is waar, ook de schachten van anders vogels tot schrijfpennen, bij voorbeeld, die van struisvogels en raven; echter slechts zeldzaam. - Wanneer men nu bedenkt, dat, behalve de (den) kunstenaar en ambachtsman, behalve de (den) landman en soldaat, alle de overige arbeidende standen onder het menschdom genoegzaam bij 't schrijven alleen hun onderhoud vinden, zoo zal men gewisselijk niet tegenspreken, dat de Gans de nuttigste vogel is; al ware het dan ook maar alleen van wege zijne schachten.

De kleene zachte vederen van dezen vogel worden intusschen ook nog tot iets gebruikt, hetwelk, ter oorzake van onze tegenwoordige weeke leefwijze, in alle geschikte huishouding gevonden wordt; ik meen 't bed (Fig 40.) hetwelk met de bedoelde zachte Ganzeveêren gevuld wordt. Eenige malen 's jaars kan men den Gans van die pluimen berooven, zonder hem daardoor eenig nadeel toe te brengen; echter moet men daar bij in zooverre voorzigtig te werk gaan, dat men wel in aanmerking neme, of zich aan de punten der pennetjes ook bloed bevindt, dan of zij volkomen droog zijn. - Uitgetrokken zijnde, worden zij op eene warme plaats gedroogd, en dan in de bedden geslopt. - Niet weinige menschen bedienen zich ook van ligte dekbedden, onder welke zij in den strengsten winter tegen de koude beschermd zijn; - de zoo

[p. 660]

nuttige Gans verschaft hun dus ook weder die aangenaamheid; - 't is waar, een groot gedeelte der vermoogenden, en geheel de classe der armste lieden, moet men daarvan uitsluiten; de eerstgemelden om dat zij, uit overdrevene verweektheid, hunne bedden vullen met de vederen van den Eider, zijnde een vogel, welke zich in de Noordsche zeestreken onthoudt: die vederen, of dat eiderdons is verbazend duur, en wel daarom, om dat het niet dan met levensgevaar gezocht kan worden, aangezien deze vogel zijn nest, hetwelk hij met zijne eigen veêren vult, tusschen rotzen, of kreupelbosch nabij de zee gelegen, bouwt, en men 'er alzoo niet dan zeer bezwaarlijk kan bijkomen: men berooft het nest van den vogel niet alleenlijk van de vederen, maar ook van de eijeren, welke men zegt zeer smakelijk te zijn. - Niettegenstaande dit rooven ten tweedemale geschiede, vult de eider echter ten derdemale het zelfde nest met zijne vederen, en legt ook ten derdemale weder eijeren, doch een en ander laat men dan verder ongemoeid, dewijl men anders gevaar zoude loopen van den vogel te verdrijven.

Dit eiderdons wordt op dergelijke wijze als het gewoone ganzendons bereid,’ dit zullen wij 'er nog nevens voegen; ‘echter met veel meer moeite: de beste wijze is de volgende: - men neemt van de pakjes, in welke het verzonden wordt, zooveel als nagenoeg in een groote noot zoude gaan; dit legt men in een drogen ketel, die vooraf matig warm gemaakt is, en op dien graad van warmte gehouden wordt: men slaat voorts, met een stokje, zachtelijk op het dons, waardoor het zich, wegens de warmte, zoodanig uitzet dat binnen korten tijd de gehele ketel vol is: door dit opvlokken nu behouden de bedden, met deze vederen gevuld, dien vereischten graad van zachtheid, waarvoor onze tamme ganzenveêren niet vatbaar zijn: gevolgelijk is 't zoo als ik gezegd heb, dat namelijk die genen, welke de kosten niet ontzien, om met het duure eiderdons hunne bedden te vullen, uitgesloten zijn van het nut, hetwelk de vederen der tamme Ganzen ons verschaffen; zij zoo wel als de armen, welke, uit onvermogen, niet in staat zijn zich bedden, zelfs niet met de slechtste ganzenveêren gevuld, aan te schaffen, en die zich derhalve moeten vergenoegen met een leger van stroo, op 't welk zij des winters van koude beven, en, in plaats van een' zachten slaap te genieten, aan pijnigende zorgen ten prooije zijn. - Ziet! zoo verschillende is het lot der menschen!’

Men ziet uit deeze proeve, dat het oog niet slegts zich in dit Museum kan verlustigen, maar ook het verstand gevoed worden.