Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

[p. 644]

Het Leeven en Staatsbestuur van William Pitt, Eerste Lord der Thesaurie, Kanselier van den Exchequer enz. Of Pitt voor den Regterstoel der Nakomelingschap, door een onpartijdigen Waarneemer. Uit het Hoogduitsch. - Vermeerderd met een Bijvoegzel, behelzende eenige bijzonderheden aangaande het Leeven van dien geweezen Staatsman. Naar het Engelsch. Te Haarlem, bij F. Bohn. 1806. In gr. 8vo. 162 Bl.

Bij het leeven van den Heere pitt is 'er reeds veel over hem als Staatsman geschreeven, en heeft men niet verzuimd het een en ander uit het Engelsch vertaald onzen Landgenooten aan te bieden; onze Letteroefeningen draagen deswegen getuigenis. Nu en dan leverde ons Mengelwerk een stukje tot hem betrekkelijk. Wij mogen onze Leezers herinneren aan de Leevens en Characterschets van hem, inzonderheid als Staatsman, en overgesteld tegen fox, in dit Deel, bl. 105 enz. geplaatst. Te wagten was 't, dat het, naa pitt's dood, aan geene Leevensberigten of Leevensbeschrijvingen, op kleinder en grooter schaal, zou ontbreeken. Van dien overvloed kan het stukje voorhanden een bewis opleveren, daar het, om zo te spreeken, twee Leevensbeschrijvingen van dien Staatsman geeft.

Moeilijk, in de daad, moet het vallen, het juiste midden en de waarheid te treffen tusschen de wijd uiteenloopende gevoelens wegens dien Staatsman, toen hij op het groot tooneel der wereld eene zo allen in 't oog loopende hoofdrol speelde. ‘Men hoorde hem,’ gelijk de Vertaaler in het Voorberigt te recht opmerkt, ‘meermaalen uitkrijten voor den geessel des Menschdoms; terwijl, aan den anderen kant, een der Parlementsleden hem in verrukking den van den Hemel gezonden Minister noemde.’

De Hoogduitsche ongenoemde Schrijver, dien men hier Nederduitsch doet spreeken, poogde dit midden te treffen. Niet ongepast zijn de gezigtpunten, waaruit hij ons dien Staatsman doet beschouwen. Derzelver opgave zal kunnen strekken om den Inhoud onzen Leezeren onder het oog te stellen. In negen onderscheidene doet hij pitt kennen. I. In zijne jeugd. II. Als Spreeker in het Parlement. III. Als openlijk Staatsdienaar en Kanselier der Schatkamer. IV. Als eerste Lord der Schatkamer en eerste Minister. V. Zijn gedrag geduurende de Ziekte des Konings. VI. Hoe hij in Buitenlandsche belangrijke zaaken, zints de Fransche Omwenteling, zich gedroeg. VII. Pitt meer bepaald in zijne bedrijven voor en in de groote Coalitie tegen Frankrijk. VIII. Pitt's nederlegging van zijne Ampten; Vrede te Amiens, en nieuwe Vredebreuk. IX. Pitt voor de laatste keer Minister.

[p. 645]

Dit schetsje van den inhoud geeft ons geen ongunstig uitzigt van 't geen wij in dit Leeven aantreffen. Wij schrijven, om van den trant een staaltje te geeven, de korte laatste Afdeeling af.

‘De Heer pitt beklom in het begin van bloeimaand 1804 voor de tweedemaal den heerschersstoel eens eersten Ministers, terwijl de Held van onzen tijd de Keizerlijke waarde [waardigheid] aannam. De door het Engelsch Kabinet ingeleide nieuwe zamenzweringen van pichegru en georges verhaastten het besluit zijner scherpzinnigheid, waardoor hij, ook in geval zijner mogelijke vermoording, Frankrijk met eene reeks van troonopvolgers uit zijne Familie bezette, en de dynastie der bourbons voor eeuwig verbande.

De Heer pitt scheen door het noodlot geroepen, om de grootheid van dezen buitengewonen Man nog meer te bevestigen, terwijl hij hem dacht te verzwakken. Hij kon echter de hoop voeden van eene nieuwe Coalitie te bewerken: want hij kende alle de geheime middelen, om daartoe te kunnen geraken, had het vertrouwen der Monarchen, ontzag geene subsidien, en daar hij zonder liefde en huislijk geluk, alleen voor de eer en de Staatkunde leefde, zoo offerde hij zijn eigen inkomen ter bereiking van zijne buitenlandsche bedoelingen op.

Rusland, Zweden en Oostenrijk waren ligt gewonnen, zoodra napoleon slechts beweging maakte om de Italiaansche Kroon voorloopig bij de zijne te dragen Ook scheen den Franschen Keizer een landoorlog meer welkom, dan de uitvoering van het landingsontwerp te zijn. Met Pruissen had pitt een moeilijk, ongelukkig spel: want het schijnt vrij zeker, dat deze Mogendheid, niettegenstaande haar oorlogzuchtig voorkomen, altijd in eene goede verstandhouding met napoleon was.

Pitt had wel geene gedachten, dat, door de verijdeling van zijn ongelukkig plan, Frankrijk zich, buiten zijne vestingen, met eene linie van geallieerde Koningrijken omringen zou; pitt kon zich wel met de redding der Engelschen van eene Fransche invasie verontschuldigen, wanneer hij al de ellende van den oorlog op het ongelukkig Duitschland laadde; maar deze van Jongeling tot Man gerijpte Staatsbestuurder behoorde toch, na zoo vele mislukte plans, eens verstandiger te zijn geworden. Want, zoo als het in alle omwentelingsoorlogen ging, begon men ook hier weder. De Oostenrijkers moesten schielijker in Beijeren voortrukken, eer zij de Russische ondersteuning verkregen; het leger van den Aartshertog karel vroeger in Italie werkzaam zijn, dan de Russen en Engelschen, die eerst eene maand later te Napels landden, massena in den rug konden komen; en het leger, dat uit Hanover het lot van Holland en Brabant moest beslissen, en, zoo als bekend is, uit Engelschen, Zweden en Russen bestond, ver-

[p. 646]

zamelde zich in een oogenblik, dat de overwinning bij Austerlitz over het lot van Europa besliste.

De nederlaag van den Generaal mack bij Ulm, de Keizerlijke slag, welke de terugtogt en den vrede met Oostenrijk ten gevolge had, moest den zieken eersten Minister, die sedert de verijdeling zijner ontwerpen en de schielijke overwinning van het vijandlijk leger veel heviger aan de podagra en de verharding der lever leed, den doodlijken slag toebrengen. Zijne groote eergierigheid verviel tot niets, en hij zonk, door niemand bemind, door weinigen beklaagd, door velen echter gevreesd, in de werkloosheid van het graf.

Zijne geschiedenis te verzamelen en getrouw te verhalen, het blanketzel van de wangen der eergierigheid te veegen, en het momgewaad der Staatkunde van het spinneweefzel der Vaderlandsliefde af te zonderen, dit is de pligt zijner tijdgenooten; de gestrengere beoordeeling zijner daden laten wij, volgens derzelver voorstelling, over aan den regterstoel der nakomelingschap.’

Het bijvoegzel van Engelschen oorsprong ismeer in den gewoonen stijl van eene Leevensbeschrijving, en roert veele stukken aan, in het eerste onvermeld gelaaten; zo dat het ter voltooijinge konne dienen. Wij ontleenen, om niet te breedspraakig te worden, slegts een' en anderen verkorten trek, het character betreffende van pitt, wiens dood, in het 47ste jaar zijns ouderdoms, de Engelschman, even als de Duitscher, voornaamlijk aan hartzeer toeschrijft. Hij liet, volgens deezen Schrijver, voor zijn Vaderland naa, eene erfmaaking van onheilen, en voor zichzelven eene dubbelzinnige vermaardheid. - Als Financier heeft nooit eenig Voorzitter in het Hof van den Exchequer meer lof behaald. Als Spreeker was hij misschien zonder mededinger. Weelde veragtte hij. - Alle zijne fouten schijnen uit ééne hoofddrift ontstaan te zijn: de heerschzucht, welke, boven alle andere overweegingen, enkel haare eigene voldoening najaagt. Dit wordt sterk uiteengezet; dan wij moeten ons met de opgave van 's Schrijvers besluit vergenoegen. - ‘Begaafd met al het vermogen der welsprekendheid, waren zijne begaafdheden niet daadlijk werkzaam; eene groote persoonlijke opregtheid vertoonende, werd hij ondersteund door velen, die grondbeginzelen hadden, en genoegzaam door allen, die bedorven waren Zijne bekwaamheden waren van eene verhevene soort, en terwijl hij sprak, scheen hij in staat om te regeren, maar als hij ondernam te handelen, was de misleiding blijkbaar.

Tuk op magt, volhardde hij, door een zamenloop van gelukkige omstandigheden, gedurende twintig jaren, in zijnen post, en terwijl hij, in navolging van noy en strafford, zich van de gevoelens zijner jeugd askeerde, gelijk cromwel, stierf hij, op een tijdstip, wanneer zijn toestand ongeneeslijk scheen te zijn.

[p. 647]

Wel ervaren in al de kunsten der Finantie, was nogtans, onder zijn bestuur, de nationale schuld tot eene reusachtige grootte geklommen, en papier in plaats van geld gesteld: pogchende op zijne vrijheidsliefde, had hij de Drukpers vrij en de Constitutie ongeschonden gevonden; hij liet de eerste in boeijen, en bragt de andere in gevaar.

Zelf grootmoedig te midden van gevaar, heeft hij zijnen Souverein voor eene wijl beroofd, zoo niet voor altijd ontzet gelaten van zijne bezittingen op het vaste land, en het vaste land zelf verbrijzeld onder de kolossale magt van eenen onverzadelijken vijand. Met zijne op 's lands kosten betaalde schulden, het begraven van zijn lijk, en het opgerigt gedenkteeken, blijft het voor de geschiedenis nog bewaard om eindelijke uitspraak te doen over het Karakter van eenen Man, die, voor de welvaart van zijn Vaderland, volgens sommigen, nooit had moeten geleefd hebben, terwijl hij, volgens anderen, nooit had behooren te sterven.’

Eene allerschoonst uitgevoerde Beeldtenis van deezen Staatsman versiert dit dubbel Werkje. Over de gelijkenis kunnen wij, niet oordeelen. Wegens de moeilijkheid om hem te treffen, zegt de Engelsche Leevensbeschrijver, ‘dat zijn persoonlijk voorkomen niemand voorinnam; zijne gebaarden waren flaauw, en zijne gelaatstrekken zoo onbeduidend, dat Schilder, Beeldhouwer en Medailleur moeite hadden hem te treffen.’